ଶ୍ରାଵଣ ମାସରେ ବୋଲବମ୍ ଯାତ୍ରା ହୁଏ ଯାହାକୁ ଉତ୍ତର ଭାରତରେ କାଵଁଡ୍ ଯାତ୍ରା ବି କୁହନ୍ତି । ବାରାଣସୀର କେତେକ ସାଧୁ ଓ ଶିଵଭକ୍ତ ସବୁ ଵର୍ଷ ଶ୍ରାଵଣମାସରେ ଗଙ୍ଗାନଦୀରୁ କାଉଡ଼ିରେ ପାଣି ଆଣି ଶିଵଙ୍କର ଜଳାଭିଷେକ କରୁଥିଲେ । ୧୯୬୦ରୁ ୧୯୮୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା କେଵଳ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୮୦ ପରେ ବଲିଉଡ୍ ତଥା ଦୂରଦର୍ଶନ ଦ୍ଵାରା ଏହି କାଵଁଡ୍ ଯାତ୍ରା ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଲା । ଅଧୁନା ଗୁଜରାଟଠାରୁ ଓଡ଼ିଶା ଯାଏଁ ,ମହାରାଷ୍ଟ୍ରଠାରୁ ବଙ୍ଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ
ଲୋକେ କାଵଁଡ୍ ଯାତ୍ରା କରୁଛନ୍ତି ଓ ନିଜ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶୈଵପୀଠକୁ ଜଳ ନେଇ ଭଗଵାନ ଶିଵଙ୍କର ଜଳାଭିଷେକ କରୁଛନ୍ତି । ହିନ୍ଦୀରେ ଯାହାକୁ କାଵଁଡ୍ କୁହାଯାଏ ଓଡ଼ିଶାରେ ତାକୁ କାଉଡ଼ି କୁହାଯାଏ ତେଣୁ ଓଡ଼ିଶାରେ କାଉଡ଼ି ଧରି କରାଯିଵା ଯାତ୍ରାକୁ କାଉଡ଼ି ଯାତ୍ରା ବି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏ ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତିକୁ ନେଇ ନାନା ମତ ପ୍ରଚଳିତ । କେହି କେହି କୁହନ୍ତି କାନ୍ଧ+ ଆଵର ଅଥଵା ସ୍କନ୍ଦଭାରରୁ କାଁଵଡ଼ ହୋଇଛି । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଆମ ଓଡି଼ଆ ଭାଷାରେ ଗଉଡ଼ମାନଙ୍କ ଵ୍ୟଵହୃତ ଏକପ୍ରକାର ବାଡ଼ିକୁ କାଉଁରି କୁହାଯାଉଥିଲା ଯାହା ସ୍କନ୍ଦଭାରରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଆଉ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ଏହି କାଁଵଡ଼ ଶବ୍ଦଟି ଏକ ଆଷ୍ଟ୍ରୋଏସୀୟ ଶବ୍ଦ *kāmaṭha(କାମଠ)ର ଆଧୁନିକ ରୂପ ଅଟେ ।
କିନ୍ତୁ ଆଗେ କାର୍ପଟିକ ବୋଲି ଏକ ଶବ୍ଦ ବି ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଯେଉଁ ଵ୍ୟକ୍ତି ତୀର୍ଥରୁ ଜଳ ବୋହି ନେଇ ଅନ୍ଯ ସ୍ଥାନରେ ତାହା ଵିକ୍ରୟ କରି ପୋଷାକି ହେଉଥିଲା ତାକୁ ଲୋକେ କାର୍ପଟିକ କହୁଥିଲେ,ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କ ଦଳ ଓ ଯାତ୍ରୀ ଓ ତୀର୍ଥସେଵୀ ଵ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବି କାର୍ପଟିକ କୁହାଯାଉଥିଲା । କିଛି ଲୋକଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଏହି କାର୍ପଟିକ ଶବ୍ଦଟି ବଦଳିଯାଇ କାଁଵଡ଼ ହୋଇଅଛି । କାର୍ପଟିକ ଶବ୍ଦଟି କର୍ପଟ ଶବ୍ଦ ଆଧାରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।କୌପୁନୀ,କାଛିଆ ଓ ଚିରାକନାକୁ କର୍ପଟ କୁହାଯାଏ । କାର୍ପଟିକମାନେ କୌପୁନୀ ପିନ୍ଧି ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀରେ ଜଳ ଯୋଗାଉଥିଲେ ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କର ନାମକରଣ କାର୍ପଟିକ ହୋଇଥିଲା ।
ତେବେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ କାଉଡ଼ି ଶବ୍ଦ ସ୍ଥାନ ପାଇନାହିଁ ଵରଂ କାଉଁଡ଼ି,କାବାଡ଼ ଓ କାବଡ଼ା ଶବ୍ଦ ଅଛି । ମୂର୍ଖ ଓଲୁ ନିର୍ବୁଦ୍ଧିଆ ଲୋକଙ୍କୁ ଆଗେ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକେ କାବାଡ଼ ଓ କାବଡ଼ା କହୁଥିଲେ ସେହିପରି
ଡାବଲପୁଆ ଖେଳରେ ଘାଚି (ଗାତ) ନିକଟରୁ ପୁଆ ପଡ଼ିଥିଵା ସ୍ଥାନର ଦୂରତ୍ୱପରିମାପକ ଓ ସଂଖ୍ୟାସୂଚକ ସଂକେତଵିଶେଷକୁ କାଉଁଡ଼ି କୁହାଯାଉଥିଲଖ । ଡାବଲପୁଆ ଖେଳରେ 'କାଉଁଡ଼ି' ଅର୍ଥାତ୍ ଡାବଲରେ '୧' କାଠି ମାପର ନାମ କାଉଁଡ଼ି, ଦୁଇ କାଠି ଯେ ଦୁଉଡ଼ି, ତିନି କାଠି ମାପ ତିନିଲ, ଚାରି କାଠି ଚାରିଲ, ପାଞ୍ଚ କାଠି ପାଞ୍ଚଲ, ଛଅ କାଠି ଛଇଲ ଓ ସାତ କାଠି ମାପ ବଇଲ; ମୋଟ ୭ ବାଡ଼ିରେ ଖଣ୍ଡେ ହେଉଥିଲା ।
ଓଡ଼ିଶାରେ କାଵଁଡ୍ ଯାତ୍ରାକୁ ବୋଲବମ୍ ଯାତ୍ରା ବି କୁହାଯାଏ । ବୋଲ୍ ଓ ବମ୍ ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ବୋଲବମ୍ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି । ବୋଲବମ୍ ଶବ୍ଦର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ବୋଲ୍ ବମ୍ ବମ୍ ଏଵଂ ଏହା ମୂଳତଃ ଏକ ହିନ୍ଦୀ ପଦ କାରଣ ପ୍ରଥମେ ହିନ୍ଦୀଭାଷୀ ମାନେ ବୋଲ୍ ବମ୍ ବୋଲ୍ ବମ୍ ବୋଲ୍ ବମ୍ ବମ୍ ଭୋଲେ'ର ଉଦ୍ଘୋଷର ସହିତ କାଁଵଡ଼ ଯାତ୍ରା କରୁଥିଲେ । ଅଵଶ୍ୟ ବୋଲ ଓ ବମ୍ ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟ ସର୍ଵଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ । ଭାରତରେ ଆଗେ ଗାଲଵାଦ୍ୟକୁ ବମ କୁହାଯାଉଥିଲା ଯାହାର ହିନ୍ଦୀ ହଳନ୍ତଵତ୍ ଉଚ୍ଚାରଣ ହେଉଛି ବମ୍ । ଗାଲକୁ ଫୁଲାଇ ପାଟି ମୁଦି ହାତର ଆଙ୍ଗୁଠିଦ୍ୱାରା ଗାଲର ଦୁଇ ପାଖ ଆଘାତ କଲେ ଓଠ ବାଟେ ପଵନ କ୍ରମଶଃ ବାହାରୁ ଥିଵା ବେଳେ ବମ୍ ବମ୍ ଭଳି ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ବୋଲି ଏହି ଧ୍ଵନି ଅନୁକରଣରୁ ବମ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ପୁଣି ଡମ୍ବରୁ ଧ୍ଵନିକୁ ବି ବମ କୁହାଯାଉଥିଲା । ମହାଦେଵଙ୍କୁ ସ୍ତଵ କରିଵା ପୂର୍ଵରୁ ବମ୍, ବମ୍ ବମ୍, ବମ୍ ଭୋଳା ଓ ବମ୍ ଭୋଳାନାଥ ଆଦି ପଦ ଉଚ୍ଚାରଣ କରାଯାଏ। ଶିଵ ଉପାସକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକଵିଶ୍ଵାସ ପ୍ରଚଳିତ ଯେ ବମ୍ ବମ୍ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲେ ଶିଵ ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତି । କୁହାଯାଏ ଯେ ଯେତେବେଳେ ଭଗଵାନ ଶିଵ କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ଦକ୍ଷଙ୍କର ମୁଣ୍ଡ କାଟିଦେଲେ, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଛେଳିର ମୁଣ୍ଡ ଲାଗିଥିଲା, ତେଣୁ ଦକ୍ଷ ଛେଳି ପରି କହିଵା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ଏହି କାରଣରୁ ଲୋକମାନେ ଗାଲ ବଜାଇ ବେଳେ 'ବମ୍, ବମ୍' କୁହନ୍ତି ଏଵଂ ଏଭଳି କହିଵା ଦ୍ଵାରା ଭଗବାନ ଶିଵ ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତି ବୋଲି ଵିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ।
ତେବେ ବୋଲ୍ ବମ୍ ଯାତ୍ରା ଵା କାଁଵଡ଼ ଯାତ୍ରାର ଇତିହାସ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଵିଶେଷ୍ୟ ତଥ୍ୟ ମିଳେନାହିଁ । କୌଣସି ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏହି ଯାତ୍ରା ଵିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଵା ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ । ୧୯୫୦ ପୂର୍ଵର କୌଣସି ଭାଷାର ଭାରତୀୟ ଅଭିଧାନରେ ମଧ୍ୟ ବୋଲ୍ ବମ୍ କିମ୍ବା କାଁଵଡ଼ ଯାତ୍ରା ଵିଷୟରେ କିଛି ବି ତଥ୍ୟ ଲିଖିତ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବହୁତ ସମ୍ଭଵ ଏହି କାଁଵଡ଼ ଯାତ୍ରାଟି ଉତ୍ତର ଭାରତର ଗଙ୍ଗା କୂଳରେ ସୀମିତ ଥିଲା ଏଵଂ ଷାଠିଏରୁ ଅଶି ଦଶକ ମଧ୍ୟରେ ଧିରେ ଧିରେ ସେ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଓ ଦୂରଦର୍ଶନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଚାରିତ ହେଵାରୁ ଭାରତର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଆଦୃତ ହୋଇଅଛି । କାଁଵଡ଼ ଯାତ୍ରାର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜଳ ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ପିପାସୁ ଲୋକଙ୍କୁ ଜଳଦାନର ମହତ୍ତ୍ଵ ଜଣାଇଵା ବୋଲି ଭାରତୀୟ ବୁଦ୍ଧିଜୀଵୀମାନେ ଵିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି । ହୁଏତ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀରେ ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଜଳପାନ କରାଉଥିଵା କାର୍ପଟିକମାନେ ହିଁ ଏହି କାଁଵଡ଼ ଯାତ୍ରାର ପ୍ରେରଣାଉତ୍ସ ହୋଇଥିବେ । ଏମନ୍ତ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ ଯେ ଶ୍ରାଵଣ ମାସରେ ଗଙ୍ଗାନଦୀ କୂଳରେ ଶିଵଙ୍କର ଜଳାଭିଷେକର ପ୍ରାଚୀନ ପରମ୍ପରା ରହିଥିଵ ଯାହା ଚାଳିଶ ପଚାଶ ଵର୍ଷ ତଳେ ହଠାତ୍ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଯାଇ ଆଜି ଭାରତରେ ଏକ ଶୈଵଯାତ୍ରାର ରୂପ ଧାରଣ କରିଅଛି !
•••••••••••••••••••••••••••
No comments:
Post a Comment