ମୂର୍ତ୍ତି ଵିସର୍ଜନରେ ଡିଜେ ! ଆଧୁନିକତା ନା ମୂର୍ଖାମୀ ?

ମୂର୍ତ୍ତି ଵିସର୍ଜନରେ ଡିଜେ ! ଆଧୁନିକତା ନା ମୂର୍ଖାମୀ ?

ପ୍ରତିଢର୍ଷ ଆସେ ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀ, ଦୁର୍ଗାପୂଜା, ଵିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ଆଦି ଉତ୍ସଵ। ଦଶଦିନ ଧରି ଘରେ ଘରେ, ପଡ଼ାରେ ପଡ଼ାରେ, ମଣ୍ଡପେ ମଣ୍ଡପେ ମୂର୍ତ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୁଏ। ଭକ୍ତିର ସମୁଦ୍ର ଉଛୁଳି ଉଠେ। ଆଉ ଶେଷଦିନ ଆସେ ଵିସର୍ଜନ। ସେଦିନ ସକାଳୁ ରାତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାସ୍ତାରେ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ। ଟ୍ରକ୍, ଟ୍ରାକ୍ଟର, ଟ୍ରଲି ଉପରେ ବିରାଟ ବିରାଟ ମୂର୍ତ୍ତି। ତା ଚାରିପାଖେ ହଜାର ହଜାର ଯୁଵକ ଯୁଵତୀ। ଆଉ ସେ ସବୁ ଗାଡ଼ିର ଉପରେ ଲାଗିରହିଥାଏ ଵିରାଟ ଵିରାଟ ଡିଜେ ସ୍ପିକର। ଧ୍ୱନିର ତୀଵ୍ରତା ଏତେ ଯେ ଦୂରରୁ ମଧ୍ୟ କାନ ଫାଟିଯାଏ। ଗୀତ ବଜେ ବଲିବୁଡର ନାଚଗୀତ, ଆଇଟମ୍ ସଂ, ରିମିକ୍ସ ଗୀତ। ଯୁବକମାନେ ନାଚନ୍ତି, ଝୁମନ୍ତି, ହୁଇସଲ୍ ମାରନ୍ତି। କେହି କେହି ମଦ ପିଇ ଅଶ୍ଲୀଳ ନୃତ୍ୟ କରନ୍ତି। ଆଉ ମୂର୍ତ୍ତିଟି ଯେ ସେହି ଗାଡ଼ି ଉପରେ ରହିଛି, ତାକୁ କେହି ମଧ୍ୟ ଦେଖୁ ନାହାନ୍ତି। ଏହା ଆଧୁନିକତାର ଚିହ୍ନ ନା ମୂର୍ଖାମୀର ପରାକାଷ୍ଠା ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଆଜି ଓଡ଼ିଶାରେ ନୁହେଁ, ସାରା ଭାରତରେ ଉଠୁଛି।

ମନେପଡ଼େ ପୁରୁଣା ଦିନ। ଗାଁ ଗହଳିରେ ଶଙ୍ଖ ଧ୍ୱନି, ଘଣ୍ଟା ଧ୍ୱନି, ଉଲୁଳି, ଜୟଧ୍ୱନି। ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପାରମ୍ପରିକ ଶୈଳୀରେ ଵିସର୍ଜନ ହେଉଥିଲା । ପୂଜକ ମନ୍ତ୍ର ପଢ଼ିଵା ପରେ ମୂର୍ତ୍ତି ଵିସର୍ଜିତ ହେଉଥିଲା । ସେହି ଦୃଶ୍ୟରେ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶାନ୍ତି ଥିଲା। ମନ ଶାନ୍ତ ହେଉଥିଲା। ଆଜି ସେହି ଦୃଶ୍ୟ କ୍ରମେ ଲୁପ୍ତ ହେଉଛି। ତା ସ୍ଥାନ ନେଇଛି ଡିଜେର କର୍ଣ୍ଣଭେଦୀ ଧ୍ୱନି ଆଉ ଅଶ୍ଲୀଳ ନୃତ୍ୟ।

ଡିଜେ ଶବ୍ଦଟି ଆସିଛି ଇଂରାଜୀ Disc Jockeyରୁ। ମୂଳତଃ ୟେ ଜଣେ ଵ୍ୟକ୍ତି ଯିଏ ରେଡିଓ କିମ୍ବା କ୍ଲବ୍‌ରେ ଗୀତ ବଜାଏ ଆଉ ଶ୍ରୋତାଙ୍କୁ ନଚାଏ। କିନ୍ତୁ ଆଜି ଭାରତରେ ଡିଜେ ମାନେ ହେଇଗଲାଣି ବିରାଟ ସ୍ପିକର ବ୍ୟାକ୍। ଯାହାର ଧ୍ୱନି ୧୨୦ ଡେସିବେଲ୍‌ରୁ ଅଧିକ ହେଇପାରେ। ଵିଶ୍ୱ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସଂଗଠନ କହିଛି ଯେ ୮୫ ଡେସିବେଲ୍ ରୁ ଅଧିକ ଧ୍ୱନି ଦୀର୍ଘଦିନ ଶୁଣିଲେ କାନର କ୍ଷତି ହୁଏ। କିନ୍ତୁ ଆମର ଵିସର୍ଜନ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଧ୍ୱନି ୧୩୦-୧୪୦ ଡେସିବେଲ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପହଞ୍ଚିଯାଏ। ଏହା ଏକ ବୋମା ଫାଟିଵା ସହ ସମାନ। କିନ୍ତୁ ଆମେ ତାକୁ ଉତ୍ସଵର ଅଂଶ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରୁଛୁ।

ଏହାର ପଛରେ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହେଉଛି ପ୍ରତିଯୋଗିତା। ଗୋଟିଏ ପଡ଼ାର ମୂର୍ତ୍ତି ଅନ୍ୟ ପଡ଼ାର ମୂର୍ତ୍ତିଠାରୁ ବଡ଼ ହେବ। ଗୋଟିଏ ମଣ୍ଡପର ଡିଜେ ଅନ୍ୟ ମଣ୍ଡପର ଡିଜେଠାରୁ ଜୋର୍‌ରେ ବାଜିବ। ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏତେ ବଢ଼ିଗଲା ଯେ ଆଜି ମୂର୍ତ୍ତି ଵିସର୍ଜନ ନୁହେଁ, ଡିଜେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଇଗଲା। ଯାହାର ଡିଜେ ଜୋର୍‌ରେ ବାଜିଲା, ସେ ଜିତିଲା। ଆଉ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭକ୍ତି ଲୁଚିଗଲା। ଦେଵତା ଲୁଚିଗଲେ। ବାକି ରହିଲା କେଵଳ ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣ, ଯାନବାହୁଲ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଯାତାୟାତ ସମସ୍ୟା ଆଉ ଅଶ୍ଲୀଳତା।

ଆମେ ଯଦି ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ପଢ଼ିଵା,ସେଠି କୋଉଠି ଲେଖା ନାହିଁ ଯେ ଦେଵତାଙ୍କ ଵିସର୍ଜନ ସମୟରେ ଅଶ୍ଲୀଳ ଗୀତ ବଜାଇ ନାଚିଵାକୁ ହେବ। ଗଣେଶ ଚତୁର୍ଥୀର ଵିସର୍ଜନ ସମୟରେ ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଳକ ଯେଉଁ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ତା’ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଏକାଠି କରିଵା। ସେତେବେଳେ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଗୀତ ଥିଲା – “ଗଣପତି ବାପ୍ପା ମୋରିଆ, ଅଗଲେ ଵର୍ଷ ତୁ ଜଲ୍ଦି ଆଆ”। ସେହି ଗୀତ ଭକ୍ତିଭରା ଥିଲା। ଆଜି ସେହି ଗୀତ ରିମିକ୍ସ ହେଇ ଏତେ ଜୋର୍‌ରେ ବାଜୁଛି ଯେ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଯାଉ ନାହିଁ। ବାକି ରହୁଛି କେବଳ ବିଟ୍ ଆଉ ବେସ୍।

ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ଏକ ଅତି ପଵିତ୍ର ଉତ୍ସଵ। କିନ୍ତୁ ଗତ ଦଶଵର୍ଷ ଭିତରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର, କଟକ, ସମ୍ବଲପୁର, ରାଉରକେଲା ଆଦି ସହରରେ ଵିସର୍ଜନ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଏକ ଭୟଙ୍କର ରୂପ ନେଇଛି। ୨୦୨୩ ଦୁର୍ଗାପୂଜାରେ କଟକରେ ଏକାଥରେ ୧୭୦ଟି ମୂର୍ତ୍ତି ଵିସର୍ଜନ ହେଲା। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଡିଜେ ଥିଲା। ଧ୍ୱନି ଏତେ ଅଧିକ ଥିଲା ଯେ ହସ୍ପିଟାଲ୍‌ର ରୋଗୀମାନେ ଅସୁଵିଧାରେ ପଡ଼ିଥିଲେ। ଵୟସ୍କ ଲୋକେ, ଶିଶୁମାନେ ଭୟରେ ଘର ଭିତରେ ବନ୍ଦ ହେଇଯାଇଥିଲେ। ଆଉ ଯୁଵକମାନେ ରାସ୍ତାରେ ମଦ୍ୟପାନ କରି ଅଶ୍ଲୀଳ ଗୀତରେ ନାଚୁଥିଲେ। ଏହା କ’ଣ ଆମର ସଂସ୍କୃତି ?

ଆମେ ଯଦି ପଡ଼ୋଶୀ ରାଜ୍ୟ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗକୁ ଦେଖିବଵ, ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ସାରା କଲିକତାରେ ଦୁର୍ଗାପୂଜାର ଵିସର୍ଜନ ଏକ ଵିରାଟ କାର୍ନିଭାଲ୍ ହେଇଗଲା। କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ଅନେକ ପୂଜା କମିଟି ନିଜେ ଡିଜେ ବ୍ୟାନ୍ କରିଛନ୍ତି। କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟ ମଧ୍ୟ ରାତି ୧୦ଟା ପରେ ଡିଜେ ବନ୍ଦ କରିଵାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି। କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାକୁ ନେଇ କୌଣସି କଡ଼ା ନିୟମ ହେଇନାହିଁ। ପୋଲିସ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଭୟରେ କିଛି କହିପାରୁ ନାହାନ୍ତି। କାରଣ ଏହି ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ହଜାର ହଜାର ଲୋକ ଥାଆନ୍ତି। କୌଣସି ଅଘଟଣ ଘଟିଲେ ଦଙ୍ଗା ହେଇପାରେ। ତେଣୁ ପୋଲିସ ଚୁପ୍ ରହିଯାଏ। ଆଉ ଆମର ସମାଜ ମଧ୍ୟ ଚୁପ୍ ରହିଯାଏ।

ଏହାର ଏକ ବଡ଼ କାରଣ ହେଉଛି ଵ୍ୟଵସାୟ। ଡିଜେ ଭଡ଼ା ଦେଵାକୁ ହେଲେ ୫୦ ହଜାରରୁ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲାଗେ। ଏହି ଟଙ୍କା କେଉଁଠାରୁ ଆସୁଛି ? ଚାନ୍ଦାରୁ ଆସୁଛି । ପୂଜା କମିଟି ଚାନ୍ଦା ଉଠାଏ। ଦୋକାନୀ, ଵ୍ୟଵସାୟୀ, ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଚାନ୍ଦା ଦିଅନ୍ତି। ଆଉ ସେହି ଚାନ୍ଦାରୁ ଡିଜେ ଭଡ଼ା ଦିଆଯାଏ। ଏହା ଏକ ଵିରାଟ ଵ୍ୟଵସାୟ ହେଇଗଲା। ଯାହାର ଡିଜେ ଭଲ, ସେ ଅଧିକ ଚନ୍ଦା ପାଇଵ। ଆଉ ଅଧିକ ଲୋକ ତା ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ଯୋଗ ଦେବେ। ଏହା ଏକ ଦୁଷ୍ଟଚକ୍ର। ଧର୍ମ ଏହି ଦୁଷ୍ଟଚକ୍ରର ଶିକାର ହେଉଛି।

ଆମେ ଯଦି ପରିଵେଶକୁ ଦେଖିଵା, ତା’ର ଅଵସ୍ଥା ଆହୁରି ଭୟଙ୍କର। ମୂର୍ତ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି ହେଉଛି ପ୍ଲାଷ୍ଟର ଅଫ୍ ପ୍ୟାରିସ୍ (Plaster of Paris) ରେ। ଯାହା ଜଳରେ ନରମି ମିଳେଇ ଯାଏନାହିଁ। ତା ସହିତ ରଙ୍ଗ ହେଉଛି ରାସାୟନିକ। ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ନଦୀରେ ବୁଡ଼ାଇଲେ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୁଏ। ମାଛ ମରିଯାଏ। ଆଉ ତା ଉପରେ ଡିଜେର ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣ। ଏହା କ’ଣ ଆମେ ଦେଵତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଦେଉଛୁ ନା ଅପମାନ କରୁଛୁ ?

କିଛି ଲୋକ କହନ୍ତି ଯେ ଏହା ଆଧୁନିକତା। ଯୁଵପିଢ଼ି ଏହା ପସନ୍ଦ କରୁଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକତାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ଅଶ୍ଲୀଳତା ? ଆଧୁନିକତାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣ ? ଆଧୁନିକତାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ପରିଵେଶ ନଷ୍ଟ କରିଵା ? ଯଦି ଏହା ଆଧୁନିକତା, ତା’ହେଲେ ମୁଁ ଏହି ଆଧୁନିକତାକୁ ଘୃଣା କରେ। ପ୍ରକୃତ ଆଧୁନିକତା ହେଉଛି ଵିଜ୍ଞାନ ସହ ସଂସ୍କୃତିକୁ ମିଶାଇଵା। ପ୍ରକୃତ ଆଧୁନିକତା ହେଉଛି ଇକୋ-ଫ୍ରେଣ୍ଡଲି ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରିଵା । ମାଟିର ମୂର୍ତ୍ତି, ପ୍ରାକୃତିକ ରଙ୍ଗ, ଭକ୍ତିଗୀତ, ଢୋଲ-ମୃଦଙ୍କ ସହ ଶୋଭାଯାତ୍ରା। ତାହା ହିଁ ପ୍ରକୃତ ଆଧୁନିକତା।

ଆଜି ଅନେକ ସଚେତନ ପୂଜା କମିଟି ଏହି ଦିଗରେ ଆଗେଇ ଆସୁଛନ୍ତି। ଭୁବନେଶ୍ୱରର ରସୁଲଗଡ଼ ଦୁର୍ଗାପୂଜା କମିଟି ଗତ ଵର୍ଷ ଡିଜେ ବ୍ୟାନ୍ କରିଥିଲା। ସେମାନେ କେଵଳ ଭକ୍ତିଗୀତ ଓ ଢୋଲ ଵାଦ୍ୟ ସହ ଶୋଭାଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ। ଆଉ ଲୋକେ ତାକୁ ଅଧିକ ପସନ୍ଦ କରିଥିଲେ। ସମ୍ବଲପୁରର କିଛି ପୂଜା କମିଟି ମାଟିର ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ରଙ୍ଗ ଵ୍ୟଵହାର କରୁଛନ୍ତି। ଏହା ହିଁ ଆମର ଭଵିଷ୍ୟତ। ଆମେ ଯଦି ଆଜି ନ ଜାଗିଲୁ, କାଲି ଆମର ଉତ୍ସଵ କେଵଳ ଏକ ମେଳା ହେଇରହିଯିଵ। ଧର୍ମ ଲୁପ୍ତ ହେଇଯିଵ।

ଶେଷରେ ଏତିକି କହିଵାକୁ ଚାହୁଁଛି, ମୂର୍ତ୍ତି ଵିସର୍ଜନରେ ଡିଜେ ଵ୍ୟଵହାର ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ମହାମୂର୍ଖାମୀ। ଏହା ଆଧୁନିକତା ନୁହେଁ। ଆଧୁନିକତା ହେଉଛି ସଚେତନତା। ଆଧୁନିକତା ହେଉଛି ପରିଵେଶ ପ୍ରତି ଦାୟୀତ୍ୱ। ଆଧୁନିକତା ହେଉଛି ଧର୍ମକୁ ତା’ର ପଵିତ୍ରତା ତଥା ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସ୍ଵରୂପ ସହିତ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିଵା । ଆସନ୍ତୁ ଆମେ ସବୁ ମିଶି ଏହି ମୂର୍ଖାମୀକୁ ବନ୍ଦ କରିଵା। ଆସନ୍ତୁ ଆମେ ପ୍ରକୃତ ଭକ୍ତି ସହିତ ଆମର ଉତ୍ସଵ ପାଳନ କରିଵା। ତା’ହେଲେ ହିଁ ଆମର ଦେଵତା ଖୁସି ହେବେ। ଆମର ପରିଵେଶ ବଞ୍ଚିବ। ଆଉ ଆମର ସଂସ୍କୃତି ଅମର ହେଇରହିଵ।

ସୁନା : ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସବୁଠାରୁ ଵିରଳ ଉପହାର

ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଗୋଟିଏ ନୀତିଵାଣୀ ଅଛି ଯହିଁରେ କେଉଁ ଦରଵ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଏଵଂ କେଉଁ ଦରଵକୁ ଲୋକେ ମୂଲ୍ୟଵାନ ମନେ କରନ୍ତି ତାହା ସଂକ୍ଷେପରେ କୁହାଯାଇଛି । ଉକ୍ତ ନୀତିଵାଣୀ କହେ :

ପୃଥିଵ୍ଯାଂ ତ୍ରୀଣି ରତ୍ନାନି ଜଳମନ୍ନଂ ସୁଭାଷିତମ୍।

ମୂଢୈଃ ପାଷାଣଖଣ୍ଡେଷୁ ରତ୍ନସଂଜ୍ଞା ଵିଧୀୟତେ॥

ଅର୍ଥାତ୍ ପୃଥିଵୀରେ ପ୍ରକୃତ ତିନୋଟି ରତ୍ନ ହେଉଛି — ଜଳ, ଅନ୍ନ ଓ ସୁଭାଷିତ ( ଵା ଉତ୍ତମ ଜ୍ଞାନ)। କିନ୍ତୁ ମୂଢ଼ ଲୋକମାନେ ହୀରା–ମାଣିକ୍ୟ, ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ, ରୌପ୍ୟ ଆଦି ପଥରଖଣ୍ଡକୁ ମୂଲ୍ୟଵାନ ବୋଲି ଭାବନ୍ତି। ହଜାର ହଜାର ଵର୍ଷ ଧରି ମନୁଷ୍ୟମାନେ ସୁନା ରୂପାକୁ ମୂଲ୍ୟଵାନ ମାନି ଆସିଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ସତରେ କ’ଣ ଏ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ମୂଲ୍ୟଵାନ କି ? 

ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଵା ସୁନା ପ୍ରକୃତରେ ମୂଲ୍ୟଵାନ କି ନୁହେଁ ତାହା ଆଲୋଚନା କରାଗଲେ ହୁଏତ ପ୍ରୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନର କେତେକାଂଶରେ ସମାଧାନ ହୋଇଯିଵ । 

ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଵା ସୁନା ମଣିଷକୁ ହଜାର ହଜାର ଵର୍ଷ ଧରି ମୋହିତ କରି ରଖିଛି। ରାଜକୋଷଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଗୃହିଣୀର ଲୁହା ସିନ୍ଦୁକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ମନ୍ଦିରର ଗର୍ଭଗୃହରୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ର ରତ୍ନକୋଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁନାକୁ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଵିଚାର କରି ସାଇତି ରଖାଯାଏ । ସୁନାରେ ମହିଳାଙ୍କ ଗହଣା ହୁଏ,ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ସୁନାରେ ମୁଦ୍ରା ହେଉଥିଲା ଏଵଂ ଅଧୁନା ସୁନାର ଵ୍ୟଵହାର କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହରେ ମଧ୍ୟ ହେଉଅଛି । 

ସୁନା ତଥା ସୁନା ଶବ୍ଦ ସହିତ ଆମେ ଭାରତୀୟମାନେ ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ପରିଚିତ । ଉତ୍ତମ ବାଳକ ଵା ବାଳିକାଙ୍କୁ ଆମର ଏଠି ସୁନାପିଲା,ସୁନାଝିଅ ଵା ସୁନାପୁଅ ଇତ୍ୟାଦି କୁହନ୍ତି । ଶିଶୁ ଓ ପ୍ରଣୟିନୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସ୍ନେହ ସମ୍ବୋଧନ ଅଟେ ସୁନା । ମାଆ କୁହେ “ମୋ ସୁନାଟା ! ମୋ ଧନଟା ! ” ସେହିପରି ସ୍ଵାମୀ ତାହାର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ସୁନା କହି ସ୍ନେହରେ ସମ୍ବୋଧନ କରେ । ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ସ୍ଵୟଂ ଭଗଵାନ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସ୍ନେହରେ ସୁନା ସମ୍ବୋଧନ କରାଯାଇ ଭକ୍ତିଗୀତ ଲେଖା ହୋଇଛି। 

“ତୋ ଲାଗି ଗୋପଦାଣ୍ଡ ମନାରେ କାଳିଆ ସୁନା, ତୋ ଲାଗି ନ ଯିବି ଯମୁନାରେ କାଳିଆ ସୁନା”

ପୁଣି ସୁନାପରି ମୂଲ୍ୟଵାନ ଵସ୍ତୁକୁ ଲୋକେ ସୁନା କୁହନ୍ତି । ପୁରୁଷଙ୍କ ପାଇଁ ତଥା ମାନଵ ସମାଜ ପାଇଁ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ବହୁତ ମୂଲ୍ୟଵାନ ବୋଲି ତାକୁ ସୁନା କୁହାଯାଏ। ସୁନାପରି ଵର୍ଣ୍ଣଵିଶିଷ୍ଟ ଦରଵ ଓ ଜୀଵ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ସୁନା କୁହାଯାଏ ଯଥା: ସୁନାମୁଗ,ସୁନାଜଙ୍ଘୀ ପକ୍ଷୀ ଓ ସୁନାବେଙ୍ଗ ଇତ୍ୟାଦି। ଏହିପରି ଭାବେ ସୁନାର ଅନେକ ଅର୍ଥ ଅଛି ଏଵଂ ଏହାର ସମସ୍ତ ଅର୍ଥ ସକାରାତ୍ମକ ଅଟେ। କେଵଳ ଓଡ଼ିଆ ହିଁ ନୁହେଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ସମାନ ରୂପେ ସକାରାତ୍ମକ ଅର୍ଥରେ ସୁନା ସହିତ ସଗୋତ୍ରୀୟ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । 

ଭାରତକୁ "ସୁନାର ଚଢ଼େଇ" କୁହାଯାଉଥିଲା କାରଣ ୟୁରୋପୀୟଙ୍କ ଆଗମନ ପୂର୍ଵରୁ ଏ ଦେଶର ଅସୀମ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ଥିଲା,ଵିଶ୍ୱର ସର୍ଵାଧିକ ସୁନା ଭଣ୍ଡାର ଥିଲା । 

ଵିପୁଳ ଵାଣିଜ୍ୟ ଆୟ ହେଉଥିଲା,ପୃଥିଵୀର ସବୁଠାରୁ ଧନୀ ରାଜଵଂଶ ଓ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଭାରତରେ ଥିଲା । ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କଥା ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ପରମ୍ପରା ପର୍ଵପର୍ଵାଣୀ ସର୍ଵତ୍ର କୌଣସି ନା କୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୁନା ଜଡ଼ିତ ଥିଲା । 

1292–94 ମଧ୍ୟରେ ମାର୍କୋ ପୋଲୋ ମାଲାବାର ତଟ ଓ ଗୁଜରାଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ ଏଵଂ ଭାରତର ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି ଦେଖି ନିଜ ପୁସ୍ତକ The Travels of Marco Poloରେ ଭାରତ ଵିଷୟରେ ଲେଖିଥିଲେ "India is a province which extends a distance of some 1,500 miles 

both in length and breadth, and it is extremely populous. 

It is the richest and most productive country in the world. 

The rivers yield gold in great abundance, and the sea produces pearls."

ମାର୍କୋ ପୋଲୋଙ୍କ ପରି ଆଉ କିଛି ପରିଵ୍ରାଜକ ବି ୟୁରୋପ ତଥା ଆରବ ଉପମହାଦେଶ ଆଡ଼ୁ ଭାରତ ଆସି ଏଠାକାର ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି ଦେଖି ଫେରିଗଲେ ଏଵଂ ନିଜ ନିଜର ଅନୁଭୂତି ଲେଖିଲେ ‌। ତାହା ପଢ଼ି 

ଭାରତର ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି ଲୋଭରେ ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍,ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ,ଡଚ୍ ଓ ଇଂରେଜ ଇତ୍ୟାଦି ୟୁରୋପୀୟ ଜାତି ଭାରତକୁ ଆସିଲେ ଏଵଂ ସୁଯୋଗ ଉଣ୍ଡି ଭାରତକୁ ପରାଧୀନ କରି ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି ଲୁଣ୍ଠନ କରି ଚାଲିଲେ ।‌ 

ତେବେ ଭାରତକୁ ସୁନାର ଚଢ଼େଇ କୁହାଯାଉଥିଲା ଏହାର ଅନେକ କାରଣ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଥିଲା ସୁନାର ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ଵା ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଭଣ୍ଡାର । ଷୋଡ଼ଶରୁ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଭାରତରେ ମୋଟ୍ ୪୦,୦୦୦ରୁ ୫୦,୦୦୦ ଟନ୍ ସୁନା ଥିଲା। ଏବେ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଗୃହସ୍ଥଙ୍କ ପାଖରେ ଆନୁମାନିକ ୨୫୦୦୦ ଟନ୍ ଏଵଂ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ପାଖରେ ୮୮୦ ଟନ୍ ସୁନା ଅଛି ।‌

ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଭାରତୀୟମାନେ ଅନେକ ସୁନା - ମନ୍ଦିର,ରାଜକୋଷ ତଥା ଗୃହରେ ଅଳଙ୍କାର ଓ ବାସନ ରୂପରେ ସାଇତି ରଖିଥିଲେ । ସୁନା ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦରଵ ଥିଵାରୁ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଏହାର ଶହେରୁ ଅଧିକ ନାମ ରହିଛି । ସୁନାର କେତେକ ଭାରତୀୟ ମାନକ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାମ ହେଲା : ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ, ସୁଵର୍ଣ୍ଣ, କନକ,ହେମ, ହାଟକ, କାଞ୍ଚନ, ହିରଣ୍ୟ, ଜାତରୂପ, କଞ୍ଚନ, ଚାମୀକର, ହେମନ୍, ରୁକ୍ମ, ପୁରଟ, ତାପନ, ଶାତକୁମ୍ଭ, କୁମ୍ଭ, ଶତକୁମ୍ଭ, ଚନ୍ଦ୍ର, ଭାସ୍କର, ଅଗ୍ନି, ତେଜଃ, ପୀତ, ହରିତ, ଗୌର, ଅରୁଣ, କେଶର, ନିଷ୍କ, ଅଷ୍ଟାପଦ, ଚାମ୍ପେୟ, ରତ୍ନଵର, ମହାରଜନ, ତପନୀୟକ, ଶ୍ରୀମତ୍କୁମ୍ଭ, ଶାତକୌମ୍ଭ, ହିରଣ୍ୟହେମନ୍, କର୍ଵୁର, କର୍ଵୂର, ଲୋହୋତ୍ତମ, ଲୋହଵର, ମହାଧାତୁ, ମହାଧନ, ଅଗ୍ନିବୀଜ, ଵହ୍ନିବୀଜ, ଅଗ୍ନିଶିଖ, ଅଗ୍ନିଭ, ଗାଙ୍ଗେୟ, ଜାମ୍ବଵ, ଜାମ୍ବୁନଦ, ଜାମ୍ବୁନାଦ, କୁନ୍ଦନ, ପିଞ୍ଜର, ପିଞ୍ଜାନ, ଆପିଞ୍ଜର, କାର୍ତ୍ସ୍ୱର, ହେମକ, ସୌଵର୍ଣ୍ଣ, ସୁଵର୍ଣ୍ଣକ, ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣକ, ରୁକ୍ମଳ, ଶତଖଣ୍ଡ, ଶୃଙ୍ଗାର, ଭୃଙ୍ଗାର, ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ, ଉଜ୍ଜ୍ୱଳନ, ମନୋହର, ସୁରଭି, ସୁରାର୍ହ, ଭଦ୍ର, କଲ୍ୟାଣ, ମଙ୍ଗଲ୍ୟ, ଅମୃତ, ଦୀପ୍ତ, ଦୀପ୍ତକ, ରସ, ରେକ୍ଣସ୍, ହର୍ଷୟିତ୍ନୁ, ଶିଳୋଦ୍ଭଵ, ସ୍ପର୍ଶମଣିପ୍ରଭଵ, ଶୂନ୍ୟହର, ଅଗ୍ନିଵିର୍ଯ୍ୟ, ଅଗ୍ନିରେତଃ, ଅଗ୍ନିସମ୍ଭଵ, ପାରଜ୍, ଋକ୍ଥ, ରିକ୍ଥ, ଵରଵର୍ଣ୍ଣ, ଵର୍ଣ୍ଣି, ରକ୍ତଵର୍ଣ୍ଣ, ଗୈରିକ, ତାମରସ, ଅର୍ଜୁନ, ତାର୍କ୍ଷ୍ୟ, ଗାରୁଡ, ଭର୍ମ, ଭସ୍ମକ, ଚାରୁସାର, ଦଳପ, ଧତ୍ତୂର, କକନ୍ଦ, କନ୍ଦଳ, ଭରୁ, ର, ରୀ, ଟୁ, ଅଭ୍ର, ତିରୀଟ, ଆଗ୍ନେୟ, ଆଗ୍ନେୟୀ, ସୌମେଚକ, ସୌମେରଵ, ସୌମେରୁକ, ଔଜସ, ଶୁକ୍ର, ନାରଜୀଵନ, ଲୋଭନ, ମହାରଜତ, କୃଶନ, କର୍ଚୂର, ଅୟସ୍, ପୁରୁଦ, ଶ୍ରୀମକୁଟ, ହିରଣ, ଵସୁ, ଭୂରି, ଭୂତ୍ତମ, ଦ୍ରଵ୍ୟ, ରୁଦ୍ରରୋଦନ, କାଚିଘ, ପୀୟୁ, ତଵୀଷ, ତାଵିଷ, ତାଵୀଷ, ମରୁତ୍, ଅଵଷ୍ଟମ୍ଭ, ଗର୍ମୁତ୍, ଦ୍ରୁ, କଳଧୂତ, ଦାକ୍ଷାୟଣ, ପ୍ରଗ୍ରହ ଓ ଵେଦଃ ଇତ୍ୟାଦି। ପୃଥିଵୀର ଆଉ କୌଣସି ଭାଷାରେ ଏତେ ଶବ୍ଦ ଥିଵା ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ । 

ହେଲେ ସୁନାକୁ ଦେଖିଲେ ମନରେ ସବୁବେଳେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶ୍ନ ଆସେ ଯେ ଏହି ଧାତୁ କେବେ, କାହିଁକି ଓ କିପରି ଏତେ ମୂଲ୍ୟଵାନ ହୋଇଗଲା ? 

ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଜାଣିଵାକୁ ହେଲେ ଆମକୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ଇତିହାସ ଜାଣିଵାକୁ ହେଵ । 

ପ୍ରାଚୀନତମ ମାନଵ ଯେତେବେଳେ ନଦୀକୁ ଗାଧୋଇଵାକୁ ଯାଉଥିଲା କିମ୍ବା ଶିକାର କରି ଫେରୁଥିଲା ଅଥଵା କୌଣସି କାରଣରୁ ମାଟି ଖୋଳୁଥିଲା ବେଳେବେଳେ ତାକୁ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଚକମକିଆ ହଳଦିଆ ପଥର ମିଳୁଥିଲା। ସେ ହଳଦୀ ରଙ୍ଗର ପଥର ଭାଙ୍ଗୁ ନ ଥିଲା, ମଳିଛିଆ ପଡ଼ୁ ନ ଥିଲା,ତରଳାଇଵା ସହଜ ଥିଲା ଏଵଂ ଚମକ କଦାପି ହରାଉ ନ ଥିଲା। କାରଣ ତାହା ପ୍ରାକୃତିକ ଶୁଦ୍ଧ ସୁନା ଥିଲା । ଅନ୍ୟ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଖଣିରୁ ଖୋଳି ବାହାର କରି ତାକୁ ତରଳାଇ ବଡ଼ କଠିନ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଇଥିଲା କିନ୍ତୁ ସୁନା ଅତି ଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ ହେଉ ପଛେ ନଦୀ ବାଲିରେ ମଧ୍ୟ ମିଳିଯାଉଥିଲା । ଏଥିପାଇଁ ସୁନା ମାନଵ ସଭ୍ୟତାର ସର୍ଵପ୍ରଥମ ଵ୍ୟଵହୃତ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ହେଲା ।

ଆଜିଯାଏଁ ମିଳିଥିଵା ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ସୁନା ଗହଣା ବୁଲଗେରିଆର ଵାର୍ନ୍ନା ନେକ୍ରୋପୋଲିସ୍‌ରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛି ଏଵଂ ଏହାର ସମୟକାଳ– ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ଵ ୪୬୦୦-୪୨୦୦ ବୋଲି ଜଣାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୬୫୦୦ ଵର୍ଷ ତଳେ ଵା ତା ପୂର୍ଵରୁ ମାନଵ ସୁନାକୁ ଗହଣା ଓ ସମ୍ମାନର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ଵ୍ୟଵହାର କରୁଥିଲା। ଏହାର କିଛି ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ମିଶର, ସୁମେର, ସିନ୍ଧୁ ସଭ୍ୟତାରେ ସୁନା ରାଜକୀୟ ଓ ଧାର୍ମିକ ଵସ୍ତୁ ହୋଇଗଲା।

ତେବେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ସୁନାରେ ଏମିତି କ’ଣ ଦେଖିଲେ ଯେ ତାକୁ ମୂଲ୍ୟଵାନ ମନେ କଲେ ? 

ସୁନାର ମୂଲ୍ୟ କେଵଳ ମାନଵ ମନର ଲୋଭ ନୁହେଁ, ଏହା ଏକ ଵିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅନିଵାର୍ଯ୍ୟତା। ପ୍ରକୃତି ସୁନାକୁ ଏପରି ଅଦ୍ଭୁତ ଗୁଣ ଦେଇଛି ଯେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଧାତୁ ତା’ ସହ ତୁଳନା କରିପାରେ ନାହିଁ। ଏହାର ମୂଲ୍ୟ ପଛରେ ପାଞ୍ଚଟି ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଛି – ଅପ୍ରାପ୍ୟତା ଵା ଦୁର୍ଲଭତା, ଅଵିନଶ୍ୱରତା, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, କାରିଗରି ସୌଲଭ୍ୟ ଓ ସଞ୍ଚୟ ସୌଲଭ୍ୟ।

ସୁନା ବହୁତ ଦୁର୍ଲଭ କାରଣ ପୃଥିଵୀରେ ସୁନା ଯେତେ କମ୍ ଅଛି, ତାହା ଅକଳ୍ପନୀୟ । 

ପୃଥିଵୀର ଭୂତଳରେ ସୁନାର ପରିମାଣ ମାତ୍ର ୦.୦୦୦୦୦୪ ଭାଗ (୪ ppb)। ଅର୍ଥାତ୍ ପୃଥିଵୀରେ ଏକ ବିଲିୟନ ଟନ୍ ପଥରରୁ ମାତ୍ର ୪ କିଲୋଗ୍ରାମ ସୁନା ମିଳେ। World Gold Council ଅନୁସାରେ ଆଜି ନଭେମ୍ଵର ୨୦୨୫ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାନଵ ଜାତି ମୋଟ୍ ୨୧୯,୫୦୦ ଟନ୍ ସୁନା ଖନନ କରିଛି। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧାତୁ ତୁଳନାରେ ମାନଵ ଇତିହାସରେ ଆମେ ଯେତିକି ସୁନା ବାହାର କରିଛୁ, ତାହା ଅତି ନଗଣ୍ୟ। ଫଳତଃ ସୁନା ସବୁବେଳେ “ଦୁର୍ଲଭ” ରହିଛି।

ସୁନା ପ୍ରକୃତିର ଏକମାତ୍ର “ଅମର” ଧାତୁ । ସୁନାର ରାସାୟନିକ ନାମ Au (Aurum) ଆସିଛି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ “aurora”ରୁ – ଅର୍ଥାତ୍ “ଚମକଦାର ସକାଳ”। ଏଭଳି ନାମକରଣର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ସୁନା କଦାପି ଅକ୍ସିଡାଇଜ୍ ହୁଏ ନାହିଁ । ଲୌହରେ କଳଙ୍କି ଲାଗେ, ରୂପା ମଧ୍ୟ କଳା ପଡ଼େ, କିନ୍ତୁ ସୁନା ୫୦୦୦ ଵର୍ଷ ପୁରୁଣା ହେଲା ପରେ ବି ଚମକୁଥାଏ। ମିଶରର ଫାରୋ ତୁତନ୍‌ଖାମୁନଙ୍କ ସୁନା ମୁଖା ୧୩୩୦ ଖ୍ରୀ.ପୂ.ର କିନ୍ତୁ ଆଜି ବି ସେମିତି ଚମକୁଛି ଯେମିତି ନୂଆ ଗଢ଼ା ହେଲାବେଳେ ଥିଲା । ଏହାର କାରଣ – ସୁନାର ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ ଗଠନ ଏପରି ଯେ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ବନ୍ଧନ କରିପାରେ ନାହିଁ। ସବୁଠାରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଅମ୍ଳ “ଆକ୍ୱା ରେଜିଆ” (ନାଇଟ୍ରିକ୍ + ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍) ଵ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କିଛିରେ ସୁନା ତରଳେ ନାହିଁ। ଏଥି ଯୋଗୁଁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ରାଜାମାନେ ଭାବୁଥିଲେ ଏହା “ଅମରତ୍ୱର ଧାତୁ”।

ସୁନା ପରି ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମୌଳିକ ଧାତୁର ନାହିଁ। ସୁନାର ଏହି ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗ ପଦାର୍ଥ ଵିଜ୍ଞାନର ଅଦ୍ବିତୀୟ ଉଦାହରଣ - ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍, ଆଲୋକ ଓ ପରମାଣୁ ଗଠନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଯୋଗ। ସୁନାର 5d¹⁰ 6s¹ ଵିନ୍ୟାସରୁ 5d-6s ମିଶ୍ରଣ ହୋଇ ନୀଳ-ସବୁଜ ଆଲୋକ (520 nm) ଶୋଷଣ କରେ। ବାକି ରହିଥାଏ ହଳଦିଆ-କମଳା-ଲାଲ ରଙ୍ଗ, ଯାହା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଆମ ଆଖିକୁ ସୁନେଳି ହଳଦିଆ ଦେଖାଯାଏ। ସୁନାର ରଙ୍ଗ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ରଙ୍ଗରେ ସମାନତା ଦେଖି ପ୍ରାଚୀନ ମିଶରୀୟମାନେ ସୁନାକୁ “ରା’ଙ୍କର ମାଂସ” ବୋଲୁଥିଲେ। ଭାରତରେ ଏହାକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ସହ ଯୋଡ଼ାଯାଏ। ଏହାର ଚମକ କଦାପି ମ୍ଳାନ ହୁଏ ନାହିଁ, ଯାହା ଅନ୍ୟ ଧାତୁରେ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ। ତେଣୁ ସୁନାର ରଙ୍ଗ ଯୋଗୁଁ ଏହାକୁ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଵିଚାର କରାଗଲା । 

ସୁନାରେ ଯେକୌଣସି ସୂକ୍ଷ୍ମ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପାରେ କାରଣ ଏହା ନରମ ଓ ପତଳା ଧାତୁ । ସୁନାର କାଠିନ୍ୟ ମାତ୍ର ୨.୫–୩ MHS (Mohs Hardness Scale)। ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ malleable ଅର୍ଥାତ୍ ହାତୁଡ଼ିରେ ପିଟିଲେ ପତଳା ଧାତୁପତ୍ରରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ; ମାତ୍ର ଏକ ଗ୍ରାମ ସୁନାରୁ ଗୋଟିଏ ଵର୍ଗମିଟର ଧାତୁପତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇପାରେ। ଏହା ଆହୁରି ଅଧିକ ductile ଅର୍ଥାତ୍ ଟାଣିଲେ ଅତି ସରୁ ଓ ଲମ୍ବା ତାରରେ ପରିଣତ ହୁଏ; ଏକ ଗ୍ରାମ ସୁନାରୁ ପ୍ରାୟ ୨.୪ କିଲୋମିଟର ଲମ୍ବା ତାର ଟାଣିହେଵା ସମ୍ଭଵ। ସୁନାର ଏହି ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରାଚୀନ ମାନଵ ଆଭୂଷଣ ଗଢ଼ିଵାରେ ସୁନାର ଉପଯୋଗ ଅଧିକ କରୁଥିଲା । ଆଜି ବି ମନ୍ଦିରର ଗମ୍ବୁଜ ଓ ଵିଗ୍ରହଙ୍କୁ ସୁନାପତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ କରାଯାଏ।

ସୁନାର ଏକ ବଡ଼ ଗୁଣ ମଣିଷ ବୁଝିଥିଲା ସଞ୍ଚୟ ସୌଲଭ୍ୟକୁ କାରଣ ଏହା ଅଳ୍ପ ଜାଗାରେ ଵିପୁଳ ଧନ ସଞ୍ଚୟର ମାଧ୍ୟମ ପାଲଟିଥିଲା। ସୁନାର ଘନତ୍ୱ ୧୯.୩ ଗ୍ରାମ/ଘନ ସେ.ମି. ତେଣୁ ଏକ ଛୋଟିଆ ଵାକ୍ସରେ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କାର ସୁନା ରହିଯାଏ। ଏଥିଯୋଗୁଁ ରାଜା, ମନ୍ଦିର ଓ ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁନା ସଞ୍ଚୟ କରୁଥିଲେ। ଆଜି ବି ଭାରତରେ ଗୃହିଣୀମାନେ ସୁନାକୁ “ସୁରକ୍ଷିତ ସଞ୍ଚୟ” ମନେ କରନ୍ତି।

ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ଭାରତରେ ସୁନା ମୋହର ଵା ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୂଦ୍ରାକୁ ନିଷ୍କ କୁହାଯାଉଥିଲା । ଏହାର ଓଜନ ଅଞ୍ଚଳ ଓ କାଳ ଅନୁଯାୟୀ ଵିଭିନ୍ନ ଥିଲା ଏଵଂପ୍ରାୟ 13–18g ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିଲା । ୠଗ୍ବେଦରେ ନିଷ୍କ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୂଦ୍ରାର ଉଲ୍ଲେଖ ୪୦ରୁ ଅଧିକ ଥର ହୋଇଅଛି। ଏହା ସେତେବେଳେର ସବୁଠାରୁ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁଦ୍ରା ଥିଲା। ୠଗ୍ବେଦରେ ଦାନ ଓ ଵାଣିଜ୍ୟରେ ନିଷ୍କର ଵ୍ୟଵହାରର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି। 

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ ଅନୁସାରେ ନିଷ୍କ ଶବ୍ଦର ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ସୁନା ମୋହର । ଏହା ଦିନାର୍ ସମତୁଲ୍ୟ 32 ରତିପରିମିତ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । 108 ମଷା ସୁଵର୍ଣ୍ଣର ପରିମାଣକୁ ବି ନିଷ୍କ କୁହାଯାଉଥିଲା। 16 କାହାଣ କଉଡ଼ି ପରିମାଣ ସମାନ ନିଷ୍କର ମୂଲ୍ୟ ଥିଲା ବୋଲି ଭାଷାକୋଷରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ଚାରି ମଷା ଓଜନର ସୁନାକୁ ମଧ୍ୟ ନିଷ୍କ କହୁଥିଲେ । 

ମହାଭାରତ (ସଭାପର୍ଵ)ରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ଅନେକ ନିଷ୍କ ଦିଆଯିଵାର ଉଲ୍ଲେଖ ମିଳେ; ଦୌପଦୀ ସ୍ୱୟମ୍ବରରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିଷ୍କ ଦିଆଯିଵାର ସଂଦର୍ଭ ରହିଛି। ରାମାୟଣରେ ମଧ୍ୟ ନିଷ୍କର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି। ଅୟୋଧ୍ୟାକାଣ୍ଡରେ ଲେଖାଅଛି ଯେ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଅଭିଷେକରେ ନିଷ୍କମାଳା ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଥିଲା। ଅର୍ଥାତ୍ ନିଷ୍କର ମାଳା ପିନ୍ଧାଇଥିଲେ। 

ନିଷ୍କକୁ ଦେଵତାଙ୍କୁ ଦାନ ସ୍ୱରୂପ ଦିଆଯାଉଥିଲା। ରାଜାମାନେ ଏହା ଦାନ କରୁଥିଲେ। ବଡ଼ଧରଣର ଵାଣିଜ୍ୟରେ ଏହା ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଥିଲା। ସ୍ୱୟମ୍ବର ଓ ଅଭିଷେକ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଦିଆଯାଉଥିଲା। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ କୌଟିଲ୍ୟ ନିଷ୍କର ଵ୍ୟଵହାର ଵିଷୟରେ ଲେଖିଛନ୍ତି। ସଂକ୍ଷେପରେ କହିଲେ ନିଷ୍କ ଥିଲା ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରା ଵ୍ୟଵସ୍ଥାର ପ୍ରଥମ ପ୍ରତୀକ। 

ସେପଟେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ଵ ୬୪୩-୬୩୦ ମଧ୍ୟରେ ଲିଡିଆର ରାଜା କ୍ରୋଏସସ୍‌ଙ୍କ ସମୟରେ ପ୍ରଥମ ଶୁଦ୍ଧ ଇଲେକ୍ଟ୍ରମ୍ (ସୁନା-ରୌପ୍ୟ ମିଶ୍ରଣ) ମୁଦ୍ରାର ଆଵିଷ୍କାର ସୁନାକୁ ଗହଣାରୁ ଵାଣିଜ୍ୟର ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ପରିଣତ କରିଦେଲା। ଫଳତଃ ଏହି କାରଣରୁ "as rich as Croesus" ପ୍ରଵାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଏହି ଐତିହାସିକ ଘଟଣା ପରେ ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତାଗୁଡ଼ିକରେ ସୁନାକୁ ମୁଦ୍ରା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଵାର ଏକ ଵିସ୍ତୃତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

ପ୍ରାଚୀନ ଇଜିପ୍ଟରେ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୬୫୦ ସମୟରେ ସୁନା ଅର୍ଥ ଵିନିମୟର ଏକ ପ୍ରଧାନ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା ଏଵଂ ଏହାର ମୂଲ୍ୟ ‘ଡେବେନ୍’ ନାମକ ଓଜନ ଏକକରେ ମାପ ହେଉଥିଲା। ଫାରାଓମାନଙ୍କ ସମୟରେ ଏହା ଧାର୍ମିକ ଓ ରାଜକୀୟ ପ୍ରତୀକ ସହିତ ଵାଣିଜ୍ୟିକ ମୂଲ୍ୟ ସଞ୍ଚୟ ଉଭୟରେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା। 

 ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୩୦୫ରୁ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୩୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଇଜିପ୍ଟର ପ୍ଟୋଲେମି ଶାସନକାଳରେ। ପ୍ଟୋଲେମି ରାଜାମାନେ ଗ୍ରୀକ୍ ଶୈଳୀର ସୁନା ଷ୍ଟେଟର୍ (gold stater) ଓ ଅକ୍ଟୋଡ୍ରାକ୍ମ୍ (gold octadrachm) ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ ।‌

ଏହା ପୂର୍ଵରୁ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୫୨୫ରେ ପର୍ଶୀୟ ଶାସନ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଇଜିପ୍ଟରେ କିଛି ସୁନା ଓ ରୌପ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ଚଳଣ ହୋଇଥିଲା (ଯେମିତି ଡାରିକ୍), କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଇଜିପ୍ଟର ମୂଳ ମୂଦ୍ରା ନଥିଲା ଵରଂ ପର୍ଶିଆରୁ ଆସିଥିଲା।‌

ଲିଡିଆ ଵିଜୟ କରିଵା ପରେ ପାର୍ସିଆର ଆଚେମେନିଡ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ସୁନା ମୁଦ୍ରାର ନୂତନ ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୫୨୨ରୁ ୫୦୬ ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ଡାରିୟସ୍ ପ୍ରଥମଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଚଳିତ ଡାରିକ୍ ମୁଦ୍ରା ଶୁଦ୍ଧ ସୁନାରୁ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା। ଏଥିରେ ରାଜା ଧନୁ ଧରି ଦୌଡୁଥିଵା ଚିତ୍ର ଅଙ୍କିତ ଥିଲା। ଡାରିକ୍ କେଵଳ ପାର୍ସିଆରେ ନୁହେଁ, ଗ୍ରୀସ୍, ଇଜିପ୍ଟ ଓ ଭାରତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଵାଣିଜ୍ୟରେ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ପ୍ରାଚୀନ ଵିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଭାଵଶାଳୀ ସୁନା ମୁଦ୍ରା ଭାବେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା।

ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀସରେ ସୁନାର ଵ୍ୟଵହାର ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଏବଂ ଵିଵିଧ ଥିଲା। ମାଇସେନିଆନ୍ ସଭ୍ୟତା (ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୧୬୦୦–୧୧୦୦) ସମୟରୁ ହିଁ ରାଜକୀୟ ସମାଧିରେ ସୁନାର ମୁଖା (ଯେମ୍ବା ଆଗାମେମ୍ନନ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମୁଖା), ଗହଣା, ଅସ୍ତ୍ରର ସଜାବଜା ଓ ଧାର୍ମିକ ଵସ୍ତୁ ମିଳୁଛି। ହୋମରଙ୍କ ଇଲିଆଡ୍ ଓ ଓଡିସିରେ ସୁନାକୁ ଧନ, କ୍ଷମତା ଓ ଦେଵତାଙ୍କ ଗୌରଵର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ଵର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ଥ୍ରେସ୍, ପ୍ୟାଙ୍ଗେଆ ପର୍ଵତମାଳା ଓ କୋଲଚିସ୍ (ଆଧୁନିକ ଜର୍ଜିଆ)ରୁ ସୁନା ଆସୁଥିଲା। କ୍ଲାସିକାଲ୍ ଯୁଗରେ ଅଲିମ୍ପିଆର ଜିଉସ୍ ମୂର୍ତ୍ତି ଭଳି ଵିରାଟ ଚ୍ରାଇସୋଏଲେଫାଣ୍ଟାଇନ୍ (ସୁନା ଓ ହାତୀଦାନ୍ତ) ମୂର୍ତ୍ତି, ମନ୍ଦିରର ସାଜସଜ୍ଜା ଓ ଵିଜୟୀ କ୍ରୀଡାଵିତ୍‌ଙ୍କ ସୁନା ମୁକୁଟରେ ଏହା ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଥିଲା।

ମୁଦ୍ରା ରୂପେ ସୁନାର ୟଵହାର ଗ୍ରୀସରେ ଅତି ସୀମିତ ଥିଲା ଏଵଂ ସାଧାରଣତଃ ରୂପା ମୁଦ୍ରା ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପାଇଥିଲା। ତଥାପି ଖ୍ରୀଷ୍ଟ ପୂର୍ଵ ୫ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପେଲୋପୋନେସିଆନ୍ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଏଥେନ୍ସ ଆଦି କେତେକ ନଗରରାଜ୍ୟ ଅତି ଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ ସୁନା ମୁଦ୍ରା ଜାରି କରିଥିଲେ। ନିୟମିତ ଓ ଵ ପୁଳ ପରିମାଣରେ ସୁନା ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୩୫୯ ପରେ ମାସିଡୋନିଆର ରାଜା ଫିଲିପ୍ ଦ୍ୱିତୀୟଙ୍କ ସମୟରୁ, ଯିଏ ପ୍ୟାଙ୍ଗେଆର ଖଣି ଅଧିକାର କରି ସୁନାର ଷ୍ଟେଟର୍ ଜାରି କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପୁଅ ଆଲେକଜାଣ୍ଡାର ଦି ଗ୍ରେଟ୍ ପର୍ସିଆର ସୁନା ଡାରିକ୍‌କୁ ପଛରେ ଠେଲି ନିଜର ସୁନା ଷ୍ଟେଟର୍‌କୁ ହେଲେନିଷ୍ଟିକ୍ ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵତ୍ର ଚଳାଇଥିଲେ।

ରୋମାନ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ସୁନାର ଵ୍ୟଵହାର ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଏଵଂ ଵିଵିଧ ଥିଲା। ରୋମାନ୍ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର କାଳରେ ହିଁ (ଖ୍ରୀ.ପୂ. ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରୁ) ସୁନା ଗହଣା, ମୂର୍ତ୍ତି, ମନ୍ଦିରର ସାଜସଜ୍ଜା, ଵିଜୟୀ ସେନାପତିଙ୍କ ପୁରସ୍କାର (ଯଥା corona aurea ଵା ସୁନା ମୁକୁଟ), ଧନୀ ଲୋକଙ୍କ ଘରର ଆସବାବପତ୍ର ଓ ପୋଷାକରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଥିଲା। ସୁମେରିଆନ୍, ଇଜିପ୍ଟ ଓ ଗ୍ରୀକ୍ ପ୍ରଭାଵରେ ସୁନାକୁ ଧନ, କ୍ଷମତା ଓ ଦେଵତାଙ୍କ ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା। ରୋମାନ୍ ସୈନିକମାନେ ଗଲ୍ (Gaul), ସ୍ପେନ୍ (Hispania) ଓ ପରେ ଡାସିଆ (Dacia) ଆଦି ଅଞ୍ଚଳରୁ ଵିପୁଳ ପରିମାଣର ସୁନା ଲୁଟ୍ କରି ଆଣି ରୋମର ଅର୍ଥଭଣ୍ଡାର ଭରିଥିଲେ। ଏହି ସୁନା ସରକାରୀ ଭଣ୍ଡାର (aerarium), ସାମ୍ରାଟଙ୍କ ଵ୍ୟକ୍ତିଗତ ଧନାଗାର ଵା fiscus ରହୁଥିଲା ଏଵଂ ବଡ଼ ବଡ଼ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଖର୍ଚ୍ଚ ହେଉଥିଲା।

ମୁଦ୍ରା ରୂପେ ସୁନା ରୋମାନ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ନିୟମିତ ଭାବେ ପ୍ରଥମେ ଚଳିଥିଲା ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୧୯୦ ଦଶକର ମଧ୍ୟଭାଗରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ଆଉରେଅସ୍ (Aureus) ନାମକ ସୁନା ମୁଦ୍ରା ସହିତ, ଯାହା ଦ୍ୱିତୀୟ ପ୍ୟୁନିକ୍ ୟୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ପ୍ରଚଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତରେ ନିଷ୍କ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୂଦ୍ରାର ଵ୍ୟଵହାର ହେଉଥିଲା କିନ୍ତୁ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୬୦୦ରୁ ସୁନାର ଆଧୁନିକ କାଳର ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ସମୟରେ "କାର୍ଷାପଣ" ଏଵଂ କୁଷାଣ ସମ୍ରାଟ କାନିଷ୍କଙ୍କ ସମୟରେ ସୁନା ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନରେ ରହିଥିଲା। ଏହି ମୁଦ୍ରାଗୁଡ଼ିକରେ ରୋମାନ୍ ପ୍ରଭାବ ଦେଖାଯାଏ ଏଵଂ ଏଗୁଡ଼ିକ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ବାଣିଜ୍ୟର ମୂଳ ଆଧାର ହୋଇଥିଲା। 

ଚୀନ୍ ଦେଶରେ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୨୨୧ରୁ ଚିନ୍ ଶି ହୱାଙ୍ତିଙ୍କ ସମୟଠାରୁ ସୁନା ମୁଖ୍ୟତଃ ଗହଣା, ଧାର୍ମିକ ଵସ୍ତୁ ଓ ଧନଭଣ୍ଡାର ରୂପେ ଵ୍ୟଢହୃତ ହେଉଥିଲା । ଚୀନ୍ ଇତିହାସରେ ସୁନା ମୁଦ୍ରା କେବେ ମୁଖ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ହୋଇନଥିଲା ‌।ଅଳ୍ପ କିଛି ସୁନା ମୁଦ୍ରା ସର୍ଵପ୍ରଥମେ ଆସିଥିଲା ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୮୮୯ରେ ଚିଙ୍ଗ ରାଜଵଂଶର ଶେଷ ଭାଗରେ ଏଵଂ ୧୯୧୧–୧୯୪୯ ମଧ୍ୟରେ ଗଣପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ରିକ ଯୁଗରେ, କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଅତି ସୀମିତ ଥିଲା।

ପ୍ରାଚୀନ ମେସୋଆମେରିକା ଓ ଆଣ୍ଡିଜ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ସୁନାର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଥିଲା । ପ୍ରାଚୀନ ମାୟା ସଭ୍ୟତାରେ (ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ୨୫୦–୯୦୦) ସୁନା ପ୍ରାୟ ଅଵର୍ତ୍ତମାନରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ ଥିଲା। ମାୟା ଅଞ୍ଚଳରେ (ଆଜିର ଦକ୍ଷିଣ ମେକ୍ସିକୋ, ଗ୍ୱାଟେମାଲା, ବେଲିଜ୍, ହୋଣ୍ଡୁରାସ୍ ଓ ଏଲ୍ ସାଲଭାଡୋର) ସ୍ୱାଭାଵିକ ସୁନାର ଖଣି ନ ଥିଵାରୁ ଏହି ଧାତୁ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଵିରଳ ଥିଲା। ପ୍ରାଚୀନ ଯୁଗର ହଜାର ହଜାର ସମାଧି ଓ ନଗର ଖନନ କରାଯାଇଛି, କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ସୁନାର କୌଣସି ବଡ଼ ଵସ୍ତୁ ମିଳିନାହିଁ। ମାୟାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଧାତୁ ଥିଲା ଜେଡାଇଟ୍ (jadeite), ଯାହାକୁ ସେମାନେ ଜୀଵନ, ଉର୍ବରତା ଓ ରାଜକୀୟ କର୍ତ୍ତଵ୍ୟର ପ୍ରତୀକ ମାନୁଥିଲେ। ଅନ୍ୟ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଵସ୍ତୁ ଥିଲା କ୍ୱେଟ୍‌ଜାଲ୍ ପକ୍ଷୀର ନୀଳ-ସବୁଜ ପର, ସିପି ଶେଲ୍ (Spondylus shell), ଓବ୍‌ସିଡିଆନ୍ (obsidian) ଓ ତମ୍ବା (copper)। କୋକୋ ବିନ୍ (cocoa beans) ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ମାୟା ଓ ପରଵର୍ତ୍ତୀ ଆଜଟେକ୍‌ଙ୍କ ପାଖରେ ମୁଦ୍ରା ଭାବେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସୁନା ସହିତ ତାର କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ନ ଥିଲା, କାରଣ ସୁନା ସେତେବେଳେ ପ୍ରାୟ ନ ଥିଲା।

ସୁନାର ଵସ୍ତୁ ମାୟା ଅଞ୍ଚଳରେ କେଵଳ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୯୦୦ରୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୫୦୦ ମମୟରେ ଦେଖାଯାଏ, ଯେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ ଆମେରିକାର ଦକ୍ଷିଣ ଭାଗ (ଆଜିର କୋଷ୍ଟାରିକା, ପାନାମା ଓ କୋଲମ୍ବିଆ)ରୁ ଵ୍ୟଵସାୟ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁନା ଆସିଵାକୁ ଲାଗିଲା। ସେତେବେଳେ ମଚିଚେନ୍ ଇତ୍‌ଜା ଓ ମାୟାପାନ୍ ଭଳି ଉତ୍ତର ମାୟା ନଗରରେ କିଛି ସୁନାର ଗହଣା ଓ ଛୋଟ ଘଣ୍ଟି ମିଳିଛି। କିନ୍ତୁ ସେହି ସୁନା ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ନ ଥିଲା, ଧାର୍ମିକ ଓ ଅଭିଜାତ ପ୍ରତୀକ ଥିଲା।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଇନ୍‌କା ସଭ୍ୟତାରେ (ପ୍ରାୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୪୩୮–୧୫୩୩) ସୁନାର ଭୂମିକା ପୁରାପୁରି ଭିନ୍ନ ଥିଲା। ଆଣ୍ଡିଜ୍ ପର୍ଵତମାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ସୁନା ଥିଵାରୁ ଇନ୍‌କାମାନେ ଏହାକୁ ବହୁଳ ଭାବେ ଵ୍ୟଵହାର କରୁଥିଲେ। ସେମାନେ ସୁନାକୁ “ଇଣ୍ଟିର ଆନ୍ଦୀ” ଵା “ସୂର୍ଯ୍ୟଦେଵାତାଙ୍କର ଘର୍ମ” (sweat of the sun) ଏଵଂ ରୂପାକୁ “କିଲ୍ଲାର ଜେଉଁ” ଵା “ଚନ୍ଦ୍ରଦେଵତାଙ୍କର ଲୁହ” (tears of the moon) କହୁଥିଲେ। ସୁନା ଇନ୍‌କାଙ୍କ ପାଇଁ କେଵଳ ଧାର୍ମିକ ଓ ରାଜକୀୟ ପଵିତ୍ରତାର ପ୍ରତୀକ ଥିଲା। କୁଜ୍‌କୋର କୋରିକାଞ୍ଚା (Coricancha) ମନ୍ଦିରର ଭିତର ପ୍ରାଚୀର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସୁନାର ପତ୍ରରେ ମଢ଼ା ଯାଇଥିଲା ଏଵଂ ସେଠାରେ ଜୀଵନ୍ତ ଆକାରର ସୁନାର ଲାମା, ମକା ଗଛ ଓ ମଣିଷ ମୂର୍ତ୍ତି ରଖାଯାଇଥିଲା। ଇନ୍‌କା ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ କୌଣସି ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଥା ନ ଥିଲା। ସେମାନେ ଶ୍ରମ ଵିନିମୟ ଓ ଵସ୍ତୁ ଵିନିମୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲେ। ସୁନା କେଵଳ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେଵତା ଇଣ୍ଟି ଓ ରାଜକୁଳର ସମ୍ପତ୍ତି ଥିଲା, ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ତାହାର ଵ୍ୟଵହାର ନିଷିଦ୍ଧ ଥିଲା।

ଏହିପରି ଭାବେ ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତାଗୁଡ଼ିକରେ ସୁନାକୁ ମୁଦ୍ରା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଵା ଏକ ଐତିହାସିକ କ୍ରାନ୍ତି ଥିଲା। ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତ,ମେସୋପୋଟାମିଆ ଓ ଲିଡିଆରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଇଜିପ୍ଟ,ପାର୍ସିଆ, ଗ୍ରୀସ୍, ରୋମ ଓ ଚୀନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାର ପ୍ରସାର ଵିଶ୍ୱ ଵଣିଜ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ଥିର ଓ ଵିଶ୍ୱସନ୍ନୀୟ ଵ୍ୟଵସ୍ଥାର ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ସୁନାର ଅଜଳା ଚମକ କେଵଳ ଗହଣାରେ ସୀମିତ ନ ରହି ଅର୍ଥନୀତିର ମୂଳ ଚାଳିତ ଶକ୍ତି ହୋଇ ଉଭା ହୋଇଥିଲା। ଆଜି ମଧ୍ୟ ସୁନାର ମୂଲ୍ୟ ଏହାର ଐତିହାସିକ ମହତ୍ୱରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ।

ଆଜି ବି ସୁନା ହେଉଛି ଵିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ସୁରକ୍ଷିତ ନିଵେଶ। ଯୁଦ୍ଧ, ମହାମାରୀ, ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି ହେଲେ ସୁନା ଦାମ୍ ଵଢ଼େ। ତେଣୁ ସୁନା କେଵଳ ଏକ ଧାତୁ ନୁହେଁ – ଏହା ହେଉଛି ମାନଵ ସଭ୍ୟତାର ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଓ ଅପରିଵର୍ତ୍ତନଶୀଳ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରତୀକ।

ଯଦିଓ ସୁନା ବହୁତ ମୂଲ୍ୟଵାନ, ତଥାପି ଏହାର ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ସ୍ପେସ୍‌ରେ ଏହା ଵ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଧାତୁ ସହଜରେ କାମ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ। 

ସୁନା ଅତି ଉତ୍ତମ ଵିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିଵାହୀ ଏଵଂ ଏହା କ୍ଷୟ (corrosion) ହୁଏ ନାହିଁ।

ମହାକାଶରେ ଅମ୍ଳଜାନ ନ ଥାଏ, ଆଦ୍ରତା ନ ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ତଥାପି ତାପମାନ ଅତି ଉଚ୍ଚ ଓ ନିମ୍ନ (±୨୫୦° ସେଲସିୟସ୍‌ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ହେଉଥାଏ। ଏଭଳି ପରିଵେଶରେ କପର, ସିଲଭର୍ ଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧାତୁ ଅକ୍ସିଡାଇଜ୍ ହୋଇ ସଂଯୋଗ ଖରାପ କରିଦିଏ, କିନ୍ତୁ ସୁନା କଦାପି ଅକ୍ସିଡାଇଜ୍ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସାଟେଲାଇଟର ସବୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କନେକ୍ଟର, ସୁଇଚ୍, ରିଲେ ଇତ୍ୟାଦି ସୁନାରେ ପ୍ଲେଟେଡ୍ (gold-plated) କରାଯାଏ।ସାଟେଲାଇଟରେ ଅନେକ ସେନ୍ସର, ଚିପ୍ ଇତ୍ୟାଦି gold wire bonding ଦ୍ୱାରା ଯୋଡ଼ାଯାଏ। ଅତି ପତଳା (୨୦-୫୦ ମାଇକ୍ରୋନ) ସୁନାର ତାର ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଏ, ଯାହା ବହୁତ ଵିଶ୍ୱସନୀୟ ଏଵଂ ସ୍ପେସ୍ ରେଡିଏସନ୍ ସହିପାରେ। ସୁନା ଅତି ଭଲ ଇନଫ୍ରାରେଡ୍ (IR) ରିଫ୍ଲେକ୍ଟର। ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ତାପକୁ ୯୫%ରୁ ଅଧିକ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଦିଏ। ଅନେକ ସାଟେଲାଇଟରେ Multi-Layer Insulation (MLI) blanketsର ବାହାର ଭାଗରେ gold-coated Kapton or Mylar ଵ୍ୟଵହାର ହୁଏ। ଏହା ସାଟେଲାଇଟକୁ ଅତି ଗରମ ହେଵାରୁ ରକ୍ଷା କରେ। କିଛି ହାଇ-ଫ୍ରିକ୍ୱେନ୍ସି ଆଣ୍ଟେନା ଓ ରେଡିଓ ରିଫ୍ଲେକ୍ଟରରେ ସୁନାର ପତଳା ଲେୟର୍ ଲଗାଯାଏ ଯାହା ସିଗନାଲ୍ ଲସ୍ କମାଇଥାଏ। ଗୋଟିଏ ଵଡ଼ ସାଟେଲାଇଟରେ ସାଧାରଣତଃ ୫୦ ଗ୍ରାମରୁ ୫୦୦ ଗ୍ରାମ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁନା (ପ୍ଲେଟିଙ୍ଗ + ୱାୟାର) ଵ୍ୟଵହାର ହୋଇପାରେ। କିନ୍ତୁ ଏହା ଵିନା ସାଟେଲାଇଟ ବେଶୀ ଦିନ ଚାଲିପାରେ ନାହିଁ। ଏଥିପାଇଁ ସୁନା ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ଆହୁରି ମୂଲ୍ୟଵାନ ହୋଇଯାଇଛି ତେବେ ପ୍ରକୃତରେ କ’ଣ ସୁନା ମୂଲ୍ୟଵାନ କି ? 

ପ୍ରାଚୀନ ମାନଵ ସୁନାକୁ ଦେଖିଲା ନଦୀ କୂଳରେ, ମାଟି ତଳେ, ପଥର ଭିତରେ। ସେ ଜାଣିନଥିଲା ଏହା କେଉଁଠାରୁ ଆସିଛି। ସେ କେଵଳ ଦେଖିଲା ଯେ ଏହା ନଷ୍ଟ ହୁଏନାହିଁ, ମଳିନ ପଡ଼େ ନାହିଁ ତେଣୁ ସେ ଏହାକୁ ଦେଵତାଙ୍କ ଅଂଶ ବୋଲି ଭାବିଲା। ମିଶରର ଫାରୋମାନେ ଏହାର ଵ୍ୟଵହାର କରି ମୃତଦେହ ସହିତ ରଖିଲେ ଯାହାଦ୍ୱାରା ପରଲୋକରେ ସେମାନେ ଅମର ହେବେ। ଇନ୍‌କାମାନେ ଏହାକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେଵତା ଇନ୍‌ତିଙ୍କର ଘର୍ମ ବୋଲି ମାନି ପୂଜା କଲେ। ଭାରତରେ ଏହା ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପ୍ରତୀକ ହେଲା। କିନ୍ତୁ ଆଜି ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନ କହୁଛି ଯେ ପ୍ରାଚୀନ ମାନଵର ଅନୁଭଵ ଭୁଲ୍ ନଥିଲା। ସୁନା ପ୍ରକୃତରେ ଦିଵ୍ୟ, କାରଣ ଏହା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସବୁଠାରୁ ଵିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୁର୍ଘଟଣାରୁ ଜାତ ହୋଇଛି । କିନ୍ତୁ କେମିତି ? 

ସୁନାର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ୭୯। ଏହାର ଅର୍ଥ ଏହାର ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସରେ ୭୯ଟି ପ୍ରୋଟନ ରହିଛି। ଆମେ ଜାଣୁ ଯେ ସାଧାରଣ ତାରାଗୁଡ଼ିକରେ (ଯେମିତି ଆମର ସୂର୍ଯ୍ୟ) କେଵଳ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ହିଲିୟମ୍‌ରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କାର୍ବନ୍, ଅମ୍ଳଜାନ, ଲୌହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୌଳିକ ନିଉକ୍ଲିୟର ଫ୍ୟୁଜନ୍ ଦ୍ୱାରା ତିଆରି ହୋଇପାରେ। କିନ୍ତୁ ଲୌହଠାରୁ ଅଧିକ ପରମାଣୁ ଭାର ଥିଵା ଧାତୁ ତିଆରି କରିଵାକୁ ଗଲେ ତାରା ଭିତରେ ଶକ୍ତି ଖର୍ଚ୍ଚ ହୁଏ, ଉତ୍ପାଦନ ହୁଏ ନାହିଁ। ତେଣୁ ସାଧାରଣ ତାରା ମରିଵା ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ସୁନା ତିଆରି କରିପାରେ ନାହିଁ। ଏହା ଥିଲା ଵିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ପାଇଁ ଦଶକ ଦଶକ ଧରି ଏକ ରହସ୍ୟ। ଯଦି ସାଧାରଣ ତାରାର ସୃଷ୍ଟି କିମ୍ବା ମୃତ୍ୟୁ ସମୟରେ ସୁନା ତିଆରି ଅସମ୍ଭଵ ତାହେଲେ ପୃଥିଵୀରେ ଥିଵା ସୁନା ଆସିଲା କୁଆଡ଼ୁ ?

ଅନେକ ଵର୍ଷ ଧରି ଵିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଭାବୁଥିଲେ ଯେ ଭାରୀ ଧାତୁ ସୁପରନୋଵା ଵିସ୍ଫୋରଣରେ ତିଆରି ହେଉଥିଵ। ଯେତେବେଳେ ଵିଶାଳ ତାରା ମରେ, ତା’ର କେନ୍ଦ୍ର ଭାଙ୍ଗିପଡ଼େ ଓ ବାହାର ଆଵରଣ ଵିପୁଳ ବେଗରେ ବାହାରକୁ ଫୋପାଡ଼ି ଦିଆଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଅତ୍ୟଧିକ ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ବୋଲି ସେମାନେ ଭାବୁଥିଲେ। ଏହି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ଲୌହ ଆଦି ହାଲୁକା ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସରେ ମିଶି ଭାରୀ ଧାତୁ ତିଆରି କରିଦେଇଥିଵ। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ନାମ ଦିଆଯାଇଥିଲା r-process (rapid neutron capture)। କିନ୍ତୁ ଗଣନା କରି ଦେଖାଗଲା ଯେ ସୁପରନୋଵାରେ ଏତେ ନ୍ୟୁଟ୍ରନର ଘନତ୍ୱ ନାହିଁ ଯେ ସୁନା ଵା ୟୁରେନିୟମ୍ ଭଳି ଧାତୁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ତିଆରି ହେଵ। ଅନେକ ଵର୍ଷ ଯାଏଁ ଏହି ରହସ୍ୟ ରହସ୍ୟ ହୋଇ ହିଁ ରହିଲା।

୨୦୧୭ ଅଗଷ୍ଟ ୧୭ ତାରିଖ। ଭାରତୀୟ ସମୟ ଅନୁସାରେ ସକାଳ ପ୍ରାୟ ୧୮:୪୧ ମିନିଟ୍ । ଆମେରିକାର LIGO ଓ ଇଟାଲିର Virgo ଗ୍ରାଭିଟେସନାଲ୍ ୱେଭ୍ ଡିଟେକ୍ଟର ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ସଙ୍କେତ ପାଇଲେ । ଏହା କୌଣସି ବ୍ଲାକ୍‌ହୋଲ୍ ମର୍ଜର ନଥିଲା। ଏହା ଥିଲା ଦୁଇଟି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ତାରାର ମିଶଣ। ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ପୃଥିଵୀଠାରୁ ୧.୧ରୁ ୧.୬ ଗୁଣ ଅଧିକ ଭାରଯୁକ୍ତ , କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାସ ମାତ୍ର ୨୦ କିଲୋମିଟରର ଏହି ମୃତ ତାରାଦ୍ୱୟ ଏକାଠି ଘୂରି ଘୂରି ଶେଷରେ ଏକାଠି ମିଶିଯାଇ ଭୟଙ୍କର ଵିସ୍ଫୋରଣ ହେଲା। ଏହି ଘଟଣାର ନାମ ଦିଆଗଲା GW170817। ଏହା ପୃଥିଵୀଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୩୦ ନିୟୁତ ଆଲୋକଵର୍ଷ ଦୂରରେ ଘଟିଥିଲା (ଅର୍ଥାତ୍ ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୧୩୦ ନିୟୁତ ଵର୍ଷ ତଳେ ଏହି ଘଟଣା ସେହି ସ୍ଥାନରେ ଘଟିଥିଲା) ।

ଏହି ଗ୍ରାଵିଟେସନାଲ୍ ୱେଭ୍ ସଙ୍କେତ ଆସିଵାର ମାତ୍ର ୧.୭ ସେକେଣ୍ଡ ପରେ ଆକାଶରେ ଏକ ନୂଆ ଆଲୋକ ଦେଖାଗଲା। ପ୍ରଥମେ ନୀଳ ଓ ଧଳା, ତା’ପରେ ଲାଲ୍ ଓ ଇନଫ୍ରାରେଡ୍। ଏହା କୌଣସି ସୁପରନୋଵା ନଥିଲା। ଏହା ଥିଲା କିଲୋନୋଵା (kilonova)। ଵିଶ୍ୱର ସମସ୍ତ ବଡ଼ ଟେଲିସ୍କୋପ୍ – Hubble, Chandra, VLA, Gemini, ESOର VLT – ସବୁ ଏହି ବିନ୍ଦୁକୁ ଦେଖିଵାକୁ ଲାଗିଲେ। ଏଵା ଯାହା ଦେଖାଗଲା ତାହା ଵିଜ୍ଞାନର ଇତିହାସରେ ଅମର ହୋଇ ରହିଗଲା। ସେହି ଆଲୋକର ସ୍ପେକ୍ଟ୍ରମରେ ସୁନା, ପ୍ଲାଟିନମ୍, ଷ୍ଟ୍ରଣ୍ଟିୟମ୍, ୟୁରେନିୟମ୍ ଆଦି ଭାରୀ ଧାତୁର ସ୍ପଷ୍ଟ ଚିହ୍ନ ମିଳିଲା। ଏହି ଏକ ଘଟଣାରେ ପୃଥିଵୀର ମୋଟ ସୁନାର ପ୍ରାୟ ୧୦୦ରୁ ୧୦୦୦ ଗୁଣ ଅଧିକ ସୁନା ତିଆରି ହୋଇଥିଲା। କେତେକ ଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଏକ ଵିସ୍ଫୋରଣରେ ପୃଥିଵୀର ଭାରର ୩ରୁ ୧୦ ଗୁଣ ସୁନା ଓ ଅନ୍ୟ ଭାରୀ ଧାତୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା।

ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଟି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ତାରା ଏକାଠି ମିଶନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଥିଵା ଅତ୍ୟଧିକ ଘନ ପଦାର୍ଥ ବାହାରକୁ ଫୋପାଡ଼ି ଦିଆଯାଏ। ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ତାରା ଏତେ ଘନ ଯେ ତହିଁର ଗୋଟିଏ ଚାମଚ ପଦାର୍ଥର ଓଜନ ଏଭରେଷ୍ଟ ପର୍ଵତ ସହ ସମାନ ହେଵ। ଯେତେବେଳେ ଏହି ଦୁଇଟି ଵସ୍ତୁ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ସେ ଦୁହିଁ ମଧ୍ୟରୁ ଅଵିଶ୍ୱାସନୀୟ ପରିମାଣର ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ଏକ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ବାହାରକୁ ଆସେ। ଏହି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ଵିସ୍ଫୋରଣର ଘନତ୍ୱ ଏତେ ଅଧିକ ଯେ ଲୌହ ଆଦି ଧାତୁର ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସ ଏକାଠି ଶହ ଶହ ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ଗ୍ରହଣ କରି ତୁରନ୍ତ ସୁନା, ପ୍ଲାଟିନମ୍, ୟୁରେନିୟମ୍ ଆଦିରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କୁହାଯାଏ r-process। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏତେ ତୀଵ୍ର ଯେ ଏହା ମାତ୍ର କିଛି ସେକେଣ୍ଡ ଧରି ଚାଲେ, କିନ୍ତୁ ଫଳାଫଳ କୋଟି କୋଟି ଵର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥାଏ।

ଆମର "ମନ୍ଦାକିନୀ" ଆକାଶଗଙ୍ଗାରେ ଏଭଳି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ତାରା ସଂଘର୍ଷର ହାର ପ୍ରାୟ ୧୦,୦୦୦ରୁ ୧,୦୦,୦୦୦ ଵର୍ଷରେ ଗୋଟିଏ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଆମର ଗାଲାକ୍ସିର ଇତିହାସରେ (ପ୍ରାୟ ୧୨ ନିୟୁତ ଵର୍ଷ) ଏଭଳି ଘଟଣା ମାତ୍ର କେତେକ ହଜାର ଥର ଘଟିଛି। ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡରେ ପ୍ରତି ସେକେଣ୍ଡରେ ଗୋଟିଏ ଥର ହୋଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ତାହା ମଧ୍ୟ ଵିପୁଳ ଦୂରତା ହେତୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଵିରଳ। ତେଣୁ ସୁନା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ଲଭ। ଵୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଅନୁମାନ କରିଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ଆମେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସବୁ ସୁନାକୁ ଏକାଠି କରି ଏକ ଘନ ପିଣ୍ଡ ତିଆରି କଲେ, ତାହାର ବ୍ୟାସ ହେଵ ପୃଥିଵୀଠାରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୂରତାର ମାତ୍ର ଏକ ଭାଗ ହେଵ । 

ତେବେ ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଆସେ ପୃଥିଵୀରେ ଏତେ ସୁନା କୁଆଡ଼ୁ ଆସିଲା ? ଆମ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତ ନ୍ୟୁଟ୍ରନ୍ ତାରକା ନୁହେଁ ଵରଂ G2V ଶ୍ରେଣୀର ତାରକା ଅଟେ ‌। ତେଣୁ ଅନ୍ତତଃ ପକ୍ଷେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ପୃଥିଵୀରେ ଥିଵା ସୁନା ତିଆରି ହୋଇନାହିଁ । ତାହେଲେ ପୃଥିଵୀକୁ ଏତେ ସୁନା ଆସିଲା କୁଆଡ଼ୁ ? 

ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଗୋଟି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ତାରା ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଘଟେ ସେତେବେଳେ ସହସ୍ର କିଲୋମିଟର ପ୍ରତି ସେକେଣ୍ଡ ବେଗରେ ଏହି ଭାରୀ ଧାତୁ ଧୂଳି ଆକାଶଗଙ୍ଗାରେ ଫିଙ୍ଗି ଦିଆଯାଏ। ଏହା କୋଟି କୋଟି ଵର୍ଷ ଧରି ଆନ୍ତଃତାରକା ମେଘରେ ମିଶି ରହେ। ତା’ପରେ ଯେତେବେଳେ ନୂଆ ତାରା ଓ ଗ୍ରହ ତିଆରି ହୁଏ, ଏହି ଧୂଳି ତା’ ସହିତ ମିଶିଯାଏ। ଆମର ସୌରଜଗତ ୪.୬ ନିୟୁତ ଵର୍ଷ ତଳେ ଏଭଳି ଏକ ଧୂଳିମେଘରୁ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ପୂର୍ଵରୁ ଘଟିଥିଵା ଅନେକ କିଲୋନୋଵାର ଅଂଶ ମିଶିଥିଲା। ତେଣୁ ଆଜି ଆମର ଗଳାରେ ଥିବା ସୁନାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରମାଣୁ ଅତୀତର ପାଖାପାଖି ୧୦୦ରୁ ୧୦୦୦ କିଲୋନୋଵାରୁ ଆସିଛି। 

 ଅର୍ଥାତ୍ ଆମର ଶରୀରରେ ଥିଵା କାର୍ବନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ସାଧାରଣ ତାରାରୁ ଆସିଛି। ଆମର ହାଡ଼ରେ ଥିଵା କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ସୁପରନୋଵାରୁ ଆସିଛି। କିନ୍ତୁ ଆମର ଅଳଙ୍କାରରେ ଥିଵା ସୁନା ସବୁଠାରୁ ନିଷ୍ଠୁର ଓ ଵିରଳ ଘଟଣା କିଲୋନୋଵାରୁ ଆସିଅଛି। ସତେ ଯେମିତି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଆମକୁ କହୁଛି – “ମୁଁ ତୁମକୁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ କରିଵା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ମୋର ସବୁଠାରୁ ଭୟଙ୍କର ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଵ୍ୟଵହାର କରିଛି।”

ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଆମେ ସୁନା କିଣୁ, ତା’ର ମୂଲ୍ୟ ଦେଖୁ, ସେତେବେଳେ ଆମେ କେଵଳ ବଜାର ମୂଲ୍ୟ ଦେଖିଥାଉ। ଆମେ ଅଜାଣତରେ ଦୁଇଟି ମୃତ ନ୍ୟୁଟ୍ରନ୍ ତାରାର ଅନ୍ତିମ ସଂଘର୍ଷରୁ ଜାତ ଏକ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଦରଵର ମୂଲ୍ୟ ଦେଉଛୁ। ଆମେ ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତର ମୂଲ୍ୟ ଦେଉଛୁ ଯେତେବେଳେ ସମଗ୍ର ଗ୍ରହଠାରୁ ଅନେକ ଗୁଣ ଅଧିକ ଭାରଥିଵା ଵସ୍ତୁ ଏକାଠି ଧ୍ୱଂସ ହେଲା ଓ ତହିଁରୁ ଜନ୍ମ ନେଲା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ ଅମର ଧାତୁ । ପ୍ରାଚୀନ ମାନଵ ସୁନାକୁ ଦେଵତାଙ୍କ ଅଂଶ ବୋଲି ଭାବିଥିଲା। ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନ କହୁଛି ଯେ ସେ ଭୁଲ ନଥିଲା। କାରଣ ସୁନା ପ୍ରକୃତରେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସବୁଠାରୁ ଵିପଜ୍ଜନକ, ସବୁଠାରୁ ଵିରଳ ଓ ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଘଟଣାର ଅମର ସାକ୍ଷୀ।

ତେଣୁ ପରଦିନ ଯେତେବେଳେ ଆପଣ ଆପଣଙ୍କ ଗଳାରେ ଥିବା ସୁନାର ଚେନ୍‌କୁ ଛୁଇଁବେ, ଏକ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଅଟକି ଯାଇ ମନରେ ନିଶ୍ଚେ ଚିନ୍ତା କରନ୍ତୁ। ଏହା କେଵଳ ମାତ୍ର ଖଣ୍ଟିଏ ମୂଲ୍ୟଵାନ ଧାତୁ ନୁହେଁ ଵରଂ କୋଟି କୋଟି ଵର୍ଷ ତଳର ଏକ ଅତି ଅତି ଅତି ଭୟଙ୍କର ଵିସ୍ଫୋରଣର ଶାନ୍ତ ଅଵଶେଷ। ଏହା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସବୁଠାରୁ ନିଷ୍ଠୁର ମୁହୂର୍ତ୍ତରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଥିବା ସବୁଠାରୁ ସୁନ୍ଦର ଉପହାର। ସୁନାର ଉତ୍ପତ୍ତି ଇତିହାସ ପ୍ରମାଣ କରେ ଯେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଯେତେ ନିଷ୍ଠୁର ହେଲେ ମଧ୍ୟ, ତା’ର ଧ୍ୱଂସରୁ ମଧ୍ୟ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଜନ୍ମ ନେଇପାରେ।

ଏଵଂ ଏହି କାହାଣୀ ଆଜି ମଧ୍ୟ ଚାଲିଛି। କୋଣ ଅନୁକୋଣରେ ଏବେ ବି ଦୁଇଟି ନ୍ୟୁଟ୍ରନ ତାରା ଘୂରି ଘୂରି ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଵିସ୍ଫୋରଣ ଘଟାଇ ଧ୍ବଂସ ହୋଇ ଯାଉଛନ୍ତି। 

ତେଣୁ ସୁନା କେଵଳ ପୃଥିଵୀରେ ଦୁର୍ଲଭ ବୋଲି ମୂଲ୍ୟଵାନ ନୁହେଁ ! ସୁନା ମୂଲ୍ୟଵାନ କାରଣ ଏହା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସବୁଠାରୁ ଭୟଙ୍କର ମୁହୂର୍ତ୍ତରୁ ଜନ୍ମ ନେଇ ମଧ୍ୟ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚମକୁଛି। ଏହା ପ୍ରମାଣ କରେ ଯେ ଧ୍ୱଂସ ଓ ସୃଷ୍ଟି ଏକା ସହ ଚାଲୁରହିଛି। ଏହା ଆମକୁ ଜଣାଇଦିଏ ଯେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଯେତେ ନିଷ୍ଠୁର ହେଲେ ମଧ୍ୟ, ତା’ର ଅନ୍ତିମ ଉପହାର ହେଉଛି ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ।

ଏହା ହିଁ ସୁନାର ପ୍ରକୃତ କାହାଣୀ। ଏହା ହିଁ ଆମର ସଭ୍ୟତାର ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଓ ସବୁଠାରୁ ନୂଆ ରହସ୍ୟ। ସୁନା ପ୍ରକୃତରେ ଅମର। କାରଣ ଏହା ଦୁଇ ନ୍ୟୁଟ୍ରନ୍ ତାରକାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରୁ ଜନ୍ମ ନେଇ ମଧ୍ୟ ଅମର ହୋଇ ରହିଛି।

••••••••••••••••••••••••••••••••••

ତଥ୍ୟ ଉତ୍ସ 

୧. The Wonder That Was India – A.L. Basham

୨. Gold: The Extraordinary Metal – Erich Huchsmann

୩. ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ – ଗୋପାଳଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ

୪. The Power of Gold: The History of an Obsession – Peter L. Bernstein

୫. A History of Gold and Money: 1450–1920 – Pierre Vilar

୬. Spacecraft Thermal Control Handbook – David G. Gilmore)

୭. The Alchemy of Us—Ainissa Ramirez

୮. Death from the Skies –Philip Plait

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

ଭାରତରେ ପୁତିନଙ୍କୁ ମାରିଵାକୁ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ହୋଇଥିଲା କି ?

ସେ ଦିନଟି ଥିଲା ୨୦୨୪ ସେପ୍ଟେମ୍ଵରର ଶେଷ ସପ୍ତାହ। ଆମେରିକାର ଅର୍ଥଭାଣ୍ଡାରର ଗୋପନ କୋଠରୀରେ ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ହାତ ଏକ ବଡ଼ ଧରଣର ଋଣପତ୍ର ଉପରେ ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲା। ସାତ ବିଲିୟନ ଡଲାରର ସେହି ଋଣ ପାକିସ୍ତାନର ନାମରେ ମଞ୍ଜୁର ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ଅନେକ ଦୂରଦୃଷ୍ଟିସମ୍ପନ୍ନ ଲୋକ ଜାଣିଥିଲେ ଯେ ଏହା କେଵଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସହାୟତା ନୁହେଁ, ଵରଂ ଏକ ଵିଶାଳ ରାଜନୈତିକ ଯୋଜନାର ପ୍ରଥମ ପାହାଚ। ସେହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ଭାରତ ଓ ରୁଷିଆର ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ବନ୍ଧୁତ୍ୱକୁ ଦିଲ୍ଲୀରେ ତଥା ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନଗରରେ ଏକାଧିକ ଵିସ୍ଫୋରଣ ଘଟାଇ ଚିରକାଳ ପାଇଁ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ କରିଦେଵା। 

୨୦୨୪ର ଦ୍ଵିତୀୟ ଭାଗରେ ଭାରତ ଓ ରୁଷିଆ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଏକ ଅଭୂତପୂର୍ଵ ଉଚ୍ଚତାରେ ପହଞ୍ଚି ଯାଇଥିଲା। ରୁଷିଆର ଶସ୍ତା ତେଲ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ନୂଆ ଶକ୍ତି ଦେଉଥିଲା ପୁଣି ରୁଷିଆର ମଧ୍ୟ ଅନେକାଂଶରେ ଲାଭ ହେଉଥିଲା । ଏସ୍-୪୦୦ ରକ୍ଷାଵ୍ୟଵସ୍ଥା ଓ ସୁ-୫୭ ଯୁଦ୍ଧଵିମାନର ସମ୍ଭାଵ୍ୟ ହସ୍ତାନ୍ତର ଭାରତର ସାମରିକ ଶକ୍ତିକୁ ଅପ୍ରତିହତ କରିଵାକୁ ଯାଉଥିଲା। ଏହା ଆମେରିକାର ଡିପ୍ ଷ୍ଟେଟ୍‌ର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଦେଇଥିଲା। ସେମାନେ ବୁଝିଥିଲେ ଯେ ଯଦି ଏହି ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ଆହୁରି ନିକଟତର ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ଵିଶ୍ୱର ଶକ୍ତିସନ୍ତୁଳନ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ବଦଳିଯିଵ। ତେଣୁ ସେମାନେ ଦିଲ୍ଲୀରେ ପୁତିନ୍ ଓ ମୋଦିଙ୍କୁ ଏକାଠି ହତ୍ୟା କରି ଦୁଇ ଦେଶର ସମ୍ପର୍କକୁ ଚିରକାଳ ପାଇଁ ଵିଷାକ୍ତ କରିଦେଵା ଭଳି ଏକ ଏକ ଭୟଙ୍କର ଯୋଜନା ରଚିଲେ ।

ପାକିସ୍ଥାନକୁ Imfର ଋଣ ୨୦୨୪ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୫ରେ ମଞ୍ଜୁର ହୋଇଥିଲା ଏଵଂ ପ୍ରଥମ କିସ୍ତି (ପ୍ରାୟ ୧.୦୨ ବିଲିୟନ ଡଲାର) ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୨୪ରେ ମିଳିଥିଲା। ତାପରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ କିସ୍ତି ଯଥାକ୍ରମେ ମେ’ ୨୦୨୫ରେ ୧.୦୩ ବିଲିୟନ ଓ ନଭେମ୍ବର ୨୦୨୫ରେ ୧.୦୪ ବିଲିୟନ ଡଲାର ମିଳିଛି।

ଯେତେବେଳେ ବି ପାକିସ୍ତାନଦ୍ଵାରା ଆମେରିକାର କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଵାର ଥାଏ ଆମେରିକା ଏହିପରି ପାକିସ୍ତାନକୁ IMFଦ୍ଵାରା ଟଙ୍କା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାୟରେ ମଧ୍ୟ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଟଙ୍କା, ଅସ୍ତ୍ର ତଥା ତଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସାହାଯ୍ୟ ଆମେରିକା ବହୁ ଦଶନ୍ଧି ଧରି କରି ଆସିଛି ।‌ ଆଫଗାନିସ୍ତାନରେ ଅଶାନ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିଵାରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ହାତ ଆମେରିକାର ଥିଲା ଏଵଂ ଆମେରିକା ହିଁ ଟଙ୍କା ଯୋଗାଇ ପରୋକ୍ଷରେ ପାକିସ୍ତାନ ଦ୍ଵାରା ତାଲିବାନର ଗଠନ କରାଇଥିଲା । 

ତେବେ ୨୦୨୪ର ଶେଷ ଆଡ଼କୁ ଆତଙ୍କଵାଦୀଙ୍କୁ ଧନରାଶୀ ମିଳିଗଲାପରେ ସେମାନେ ଆଉଥରେ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଗଲେ । 

ପାକିସ୍ତାନର ସୀମା ଭିତରୁ ହଜାର ହଜାର କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ଆରଡିଏକ୍ସ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଵିସ୍ଫୋରକ ଭାରତ ଭିତରକୁ ପଠାଇଵାର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ ହେଲା। ଲସ୍କର-ଏ-ତୈଵା ଓ ଜୈଶ-ଏ-ମହମ୍ମଦର ଆତଙ୍କଵାଦୀମାନେ ପଞ୍ଜାଵ, ହରିୟାଣା, ରାଜସ୍ଥାନ ଓ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଗୋପନ ଆସ୍ଥାନ ତିଆରି କରିଵାକୁ ଲାଗିଲେ। ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ୨୦୨୫ ଡିସେମ୍ଵରରେ ଦିଲ୍ଲୀ ଆସିଵାକୁ ଥିଵା ପୁତିନ୍‌ଙ୍କ ଗସ୍ତ ସମୟରେ ଏକ ଏକାଧିକ ଵିସ୍ଫୋରଣ ଘଟାଇ ସମଗ୍ର ରାଜଧାନୀକୁ ଧୂଳିରେ ମିଶାଇଦେଵା। ଯଦି ଏହା ସଫଳ ହୋଇଥାନ୍ତା, ତେବେ ଵିଶ୍ୱ ଇତିହାସର ସବୁଠାରୁ ଭୟଙ୍କର ଆତଙ୍କଵାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ହୋଇଥାନ୍ତା।

କିନ୍ତୁ ଭାରତର ଗୋଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥାମାନେ ସଚେତ ଥିଲେ ସାଵଧାନ ଥିଲେ। r&aw ଓ NIAର ଗୋପନ ସୂତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପାକିସ୍ତାନ ସୀମାରେ ଅସ୍ୱାଭାଵିକ ଗତିଵିଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଥିଲେ। ୨୦୨୪ ଅକ୍ଟୋଵରରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ନଭେମ୍ଵର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଧରଣର ଵିସ୍ଫୋରକ ଧରାପଡ଼ିଵାକୁ ଲାଗିଲା। ହରିୟାଣାର ନୂହରୁ ଆରଡିଏକ୍ସ ଭର୍ତ୍ତି ଟ୍ରକ, ରାଜସ୍ଥାନର ବାରମେରରୁ ଵିସ୍ଫୋରକ ଭର୍ତ୍ତି ଗାଡ଼ି, ପଞ୍ଜାଵର ଅମୃତସର ନିକଟରୁ ଡେଟୋନେଟର ଓ ଆରଡିଏକ୍ସର ଵିଶାଳ ଷ୍ଟକ – ସବୁ ଧରାପଡ଼ିଵାକୁ ଲାଗିଲା। ଏହି ସବୁ ଧରଗଗଡ଼ ଯୋଗୁଁ ଆତଙ୍କଵାଦୀମାନଙ୍କର ଯୋଜନା ଧିରେ ଧିରେ ନିଷ୍ଫଳ ହୋଇଚାଲିଲା ।

ଆତଙ୍କଵାଦୀମାନେ ବୁଝିଗଲେ ଯେ ସେମାନଙ୍କର ଗୋପନୀୟତା ଧରାପଡ଼ିଯାଇଛି। ସେମାନେ ଭୟରେ ବାକି ଥିଵା ଵିସ୍ଫୋରକଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ। କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ଗୋଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥାର ଦୃଷ୍ଟି ଏତେ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଥିଲା ଯେ ସେମାନେ କୌଣସି ମୂହୂର୍ତ୍ତରେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ରହିପାରୁ ନଥିଲେ। ଅନେକ ଆତଙ୍କଵାଦୀ ଧରାପଡ଼ିଗଲେ, ଅନେକେ ନିଜର ଵିସ୍ଫୋରକ ସହିତ ମାଡ଼ିଯାଇ ମରିଗଲେ। ସେମାନଙ୍କର ଵିଶାଳ ଯୋଜନା ଧୂଳିରେ ମିଶିଗଲା।

ତଥାପି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଵିଫଳ ହେଵା ପୂର୍ଵରୁ ଆତଙ୍କଵାଦୀମାନେ ଶେଷ ଏକ ଚେଷ୍ଟା କଲେ। ୨୦୨୫ ନଭେମ୍ଵରରେ ଦିଲ୍ଲୀର ରେଡ୍ ଫର୍ଟ୍ ନିକଟରେ ଏକ ଗାଡ଼ିରେ ଵିସ୍ଫୋରଣ ଘଟାଇଲେ। କିନ୍ତୁ ଏହା ସେମାନଙ୍କର ମୂଳ ଯୋଜନାର କେଵଳ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶ ଥିଲା। ଏହି ଵିସ୍ଫୋରଣ ସତ୍ତ୍ୱେ ପୁତିନ୍‌ଙ୍କର ଗସ୍ତ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ହେଲା। ୪ ଡିସେମ୍ଵର ୨୦୨୫ରେ ଯେତେବେଳେ ପୁତିନ୍ ଦିଲ୍ଲୀ ଵିମାନବନ୍ଦରରେ ଓହ୍ଲାଇଲେ ଓ ମୋଦି ତାଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ସ୍ୱାଗତ କଲେ, ସେତେବେଳେ ସମଗ୍ର ଵିଶ୍ୱ ବୁଝିଗଲା ଯେ ଏକ ଵିଶାଳ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଵିଫଳ ହୋଇଗଲା।

ସେହି ଦିନ ଦିଲ୍ଲୀର ରାଜପଥରେ ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ନେତା ଏକାଠି ଠିଆ ହୋଇ ହସୁଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଖି ବୋମା ଵିସ୍ଫୋରଣର ଯୋଜନା କରିଥିଵା ଶକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଦୂରରୁ ଅସହାୟ ହୋଇ କେଵଳ ଦେଖୁଥିଲେ। ଭାରତୀୟ ଗୋଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥାର ଅପ୍ରତିମ ସତର୍କତା ଓ ନିଷ୍ଠା ଏକ ଅଭୂତପୂର୍ଵ ଵିପଦରୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବଞ୍ଚାଇ ଦେଇଥିଲା। ଏହି ଘଟଣା ଭାରତର ଇତିହାସରେ ଏକ ଅମର ଅଧ୍ୟାୟ ହୋଇ ରହିଯିଵ – ଯେଉଁ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଵିଜୟୀ ହୋଇଥିଲା ଏଵଂ ତା’ର ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ବନ୍ଧୁ ରୁଷିଆ ସହିତ ତା’ର ଵନ୍ଧୁତ୍ୱ ଆହୁରି ଅଧିକ ଅଟୁଟ ହୋଇଗଲା।

ସତ୍ୟର ଶକ୍ତି ଓ ସଚ୍ଚୋଟ ଗୋଇନ୍ଦା ତଥ୍ୟର ସମ୍ମିଳନ ଯେକୌଣସି ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକୁ ପରାସ୍ତ କରିପାରେ। ଦିଲ୍ଲୀ ସେଦିନ ବଞ୍ଚିଗଲା କାରଣ ଭାରତର ଅଦୃଶ୍ୟ ସୈନିକମାନେ ନିଜର କର୍ତ୍ତଵ୍ୟଠାରୁ କଦାପି ଵିଚ୍ୟୁତ ହୋଇ ନଥିଲେ। ଏହା ଥିଲା ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧର ମହାନ ଵିଜୟ।

(ଏହି Conspiracy theoryଟି ୟୁଟ୍ୟୁବର କେତେକ ଵିଡିଓ ତଥା ରେଡିଟ୍‌ରେ ଘୂରି ବୁଲୁଛି ଏଵଂ ଯଦି ଏହା ସତ ହୋଇଥାଏ ତେବେ ବଡ଼ ଚିନ୍ତାଜନକ। ସଂକ୍ଷେପରେ ତାହା କ’ଣ ଲେଖି ଦେଇଛି। theoryଟିରେ ଆଉ କିଛି ସତ୍ୟ ଥାଉ କି ନଥାଉ ଏହା ଶତକଡ଼ା ୧୦୦ ସତ୍ୟ ଯେ ଆମ ଦେଶର ଗୋଇନ୍ଦା ସଂସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ହଜାର ହଜାର କିଲୋଗ୍ରାମର ଵିସ୍ଫୋରକ ଵିଗତ କିଛି ମାସ ହେଲା ଵିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଧରାପଡ଼ିଥିଲା ଏଵଂ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଧରାପଡ଼ିଵାର କିଛି ସମୟ ପୂର୍ଵରୁ ହିଁ ଵିସ୍ଫୋରଣ ଘଟିଥିଲା । ଆମେରିକା ପାକିସ୍ତାନକୁ ସବୁବେଳେ ଆତଙ୍କଵାଦ ପାଇଁ ଟଙ୍କା,ଅସ୍ତ୍ର ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଆସିଛି । ଦିଲ୍ଲୀ ବୋମା ଵିସ୍ଫୋରଣ ପରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଥମେ ଅନୁମାନ କରାଯାଉଥିଲା ବାବରୀ ଵିଧ୍ଵଂସ ଦିଵସ ଅଵସରରେ ବଡ଼ ଧରଣର ଵିସ୍ଫୋରଣ ପାଇଁ ଆତଙ୍କଵାଦୀ ଯୋଜନା କରୁଥିଲେ ତେବେ ୟେ ନୂଆ ଥିଓରୀ ଅଲଗା କଥା କହୁଛି) 

 

Serendipity ; ସିଂହଳ ଦେଶର ନାମରୁ ସୃଷ୍ଟ ଏକ ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ

ଇଂରାଜୀରେ Serendipity ବୋଲି ଶବ୍ଦଟେ ରହିଛି ଏହାର ଅର୍ଥ ଆଶା କରିନଥିଵା କୌଣସି ମୂଲ୍ଯଵାନ ଓ ଉତ୍ତମ ଦ୍ରଵ୍ଯ, ଵ୍ଯକ୍ତି ଵା ଭୂଭାଗ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଵା, ଆବିଷ୍କାର କିଂଵା ଉଦ୍ଭାବନ କରିଵା  ।  ଆପଣ ଜାଣିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଵେ ଏ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି ସହିତ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାର ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

ଇଂରେଜ ଲେଖକ ଓ ରାଜନେତା Horace Walpole ୧୭୫୪ରେ ତାଙ୍କର ଜଣେ ସାଙ୍ଗକୁ ଏକ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ ଏଵଂ ସେଇ ଚିଠିରେ ସର୍ଵପ୍ରଥମେ ଏ ଶବ୍ଦଟିର ଵ୍ଯଵହାର ହୋଇଥିଲା । Horace Walpole ନିଜ ସାଙ୍ଗକୁ ଏକ ପାରସ୍ଯ କାହାଣୀ “The Three Princes of Serendip” ଵିଷୟରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖିଥିଲେ ।

ପାରସ୍ଯ ଦେଶର ଏଇ କାହାଣୀଟି ପ୍ରଥମେ ଅମିର୍ ଖୁସ୍ରୁ ୧୩ଶହ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଲେଖିଥିଲେ ଯାହା ପରେ ୟୁରୋପୀୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ।

Serendip ଦେଶର ତିନିଜଣ ରାଜକୁମାରୀ କେମିତି ଵିଶ୍ଯ ଦେଖିଵାକୁ ବାହାରିଛନ୍ତି ଏଵଂ ନୂଆ ନୂଆ କଥା ଅନୁଭଵ କରୁଛନ୍ତି ଏହା ଏହି କାହାଣୀର ମୂଳ ଵିଷୟଵସ୍ତୁ ।

ତେଵେ ପାର୍ସୀରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ଏହି Serendip ଦେଶ ହେଉଛି ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଵା ସିଂହଳଦୀପ ।

ଆରବରେ ସିଂହଳଦୀପକୁ سِرَانْدِيب‎(sirāndīb) କୁହାଯାଏ ଏଵଂ ସେଇ ଶବ୍ଦକୁ ପାର୍ସୀ ଭାଷୀ سراندیپ‎(serândip) ଭାଵେ ଵ୍ଯଵହାର କରୁଛନ୍ତି ।  ଏ ଉଭୟ ଶବ୍ଦର ମୂଳ ରୂପ ହେଉଛି “ସିଂହଳଦ୍ଵୀପ” ଶବ୍ଦ । ଵର୍ତ୍ତମାନ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାର ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୨୦୦୦ରୁ ଵୈଦେଶିକ ଉପନିଵେଶ ଯାଏଁ ସିଂହଳ ନାମ ହିଁ ଲୋକପ୍ରଚଳିତ ନାମ ଥିଲା ଏଵଂ ଵୈଦେଶିକ ଶାସକ ସେ ନାମକୁ ଆହୁରି ବଦଳେଇ ସିଲୋନ୍ କରିଦେଇଥିଲେ । ସିଂହଳ ଶବ୍ଦଟି ପାଲୀଭାଷାର ଶବ୍ଦ ଯାହା ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୨୦୦୦ରୁ ୧୨୦୦ ଶତାବ୍ଦୀ ଯାଏଁ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକଭାଷା ଥିଲା । ପାଲିରୁ ଏ ଶବ୍ଦ ଯାଇ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଏକ ନାମଵାଚକ ଶବ୍ଦ ଭାଵରେ ଵ୍ଯଵହାର ହେଵାକୁ ଲାଗିଲା ।

ତେଵେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଦେଶର ଵିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ନାନା ନାମ ରହିସାରିଛି ।

ଯଥା—
୧) ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଲଙ୍କା
୨)ସିଂହଳ
୩)ଇଲାମ୍
୪)ତପ୍ରୋଵଣ;ତାମ୍ରପର୍ଣ୍ଣି
୫)ସିଲୋନ୍
୬) ଶ୍ରୀଲଙ୍କା

ବହୁ ଵର୍ଷ ପରେ William Boyd  ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଵ୍ଯଵହାର କଲେ zemblanity ଏହା Serendipityର ଵିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଭାଵେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଇଂରାଜୀ ଅଭିଧାନରେ ଏହାର ଅର୍ଥ ଲେଖାଅଛି—
"making unhappy, unlucky and expected discoveries occurring by design"

ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧର ସବୁଠାରୁ ଥଣ୍ଡା ସ୍ଥାନ ଯେଉଁଠି ହିମ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ଦୃଶ୍ୟ ହୁଏନାହିଁ ସେହି ଆଦ୍ର ମରୁଭୂମି Novaya Zemlya( Nova Zembla) ନାମରେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି ।

 

ଅଦୃଶ୍ୟ ଲୁଗାର ଅମର ଯାତ୍ରା : ଡନ୍ ଜୁଆନ୍ ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଉପକଥାରୁ ହାନ୍ସ କ୍ରିଷ୍ଟିଆନ ଆଣ୍ଡରସନ୍‌ଙ୍କ ସମ୍ରାଟ୍‌ଙ୍କର ନୂଆ ଲୁଗା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

ହାନ୍ସ କ୍ରିଷ୍ଟିଆନ ଆଣ୍ଡରସନ୍‌ଙ୍କ ଵିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ କାହାଣୀ “ସମ୍ରାଟ୍‌ଙ୍କର ନୂଆ ଲୁଗା” (The Emperor’s New Clothes, ୧୮୩୭) ଅହଂକାର ଓ ମିଛ ଗର୍ଵର ଏକ ଅମର ଉପହାସ ଅଟେ। ଏହି କାହାଣୀଟି ଅନେକେ ହୁଏତ ଶୁଣିଥିବେ । ସଂକ୍ଷେପରେ କାହାଣୀର କଥାନକ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା । 

ଗୋଟେ ବଡ଼ ରାଜ୍ୟରେ ଜଣେ ସମ୍ରାଟ୍ ରହୁଥିଲେ, ଯାହାଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଵ୍ୟସନ ଥିଲା ନୂଆ ନୂଆ ଲୁଗା ପିନ୍ଧିଵା । ତାଙ୍କର ଗନ୍ତାଘରେ ଅଢେଇ ସହସ୍ରରୁ ଅଧିକ ଲୁଗା ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ତଥାପି ସେ ସବୁବେଳେ ନୂଆ ଲୁଗା ଉଣ୍ଡୁଥିଲେ। ଦିନେ ଦୁଇ ଠକ ନିଜକୁ ସିପୁଟି(ଦର୍ଜି ) ପରିଚୟ ଦେଇ ରାଜଧାନୀକୁ ଆସି ଘୋଷଣା କଲେ ଯେ ସେମାନେ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଲୁଗା ବୁଣି ପାରନ୍ତି। ଏହି ଲୁଗାର ଵିଶେଷତ୍ୱ ଥିଲା – ଏହା ଅତି ସୁନ୍ଦର ଓ ଚମତ୍କାର, କିନ୍ତୁ ଯିଏ ଅଯୋଗ୍ୟ ଵା ବୋକା ସେ ଏହାକୁ ଦେଖି ପାରିଵ ନାହିଁ। କେଵଳ ଯୋଗ୍ୟ ଓ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଲୋକେ ହିଁ ଏହାର ରଙ୍ଗ ଓ ଡିଜାଇନ୍ ଦେଖିପାରିବେ।

ସମ୍ରାଟ୍ ଏହା ଶୁଣି ବହୁତ ଖୁସି ହେଲେ ଏଵଂ ସେମାନଙ୍କୁ ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ରହି ଲୁଗା ତିଆରି କରିଵାକୁ କହିଲେ। ଦୁଇ ଠକ ସିପୁଟି ଖାଲି ହାତରେ ବୁଣାକାର ଭଳି ଅଭିନୟ କରି କହିଲେ, “ଆମେ ସୁନା ଓ ରେଶମରେ ଲୁଗା ବୁଣୁଛୁ।” ସମ୍ରାଟ୍ ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ବୁଢ଼ା ଵିଶ୍ୱସ୍ତ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ପଠାଇଲେ। ମନ୍ତ୍ରୀ କିଛି ଦେଖି ପାରିଲେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ କାଳେ ସେ ଅଯୋଗ୍ୟ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଯିବେ ସେଇ ଭୟରେ ଫେରି ଆସି କହିଲେ, “ମହାରାଜ, ଲୁଗାଟି ବଡ଼ ସୁନ୍ଦର ହୋଇଛି । ରଙ୍ଗ ଓ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଅଦ୍ଭୁତ।” ପରେ ଆଉ ଜଣେ ଅଧିକାରୀ ଗଲେ ଏଵଂ ସେ ମଧ୍ୟ କିଛି ନ ଦେଖି ସେହି କଥା କହି ଆସିଲେ। ଯେତେଜଣ ଦେଖିଵାକୁ ଗଲେ ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଏହିପରି ଭୟରେ ମିଛ କହିଲେ।

ଶେଷରେ ସମ୍ରାଟ୍ ନିଜେ ଗଲେ। ସେ ମଧ୍ୟ କିଛି ଦେଖିପାରିଲେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ନିଜକୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ବୋଲି ସ୍ୱୀକାର କରିଵାର ଡରରେ କହିଲେ, “ଅପୂର୍ଵ ! ଏହା ମୋର ଜୀଵନର ସବୁଠାରୁ ସୁନ୍ଦର ଲୁଗା।” ଠକ ସିପୁଟିମାନେ ସମ୍ରାଟ୍‌ଙ୍କୁ ନଗ୍ନ ଅଵସ୍ଥାରେ ହିଁ ଲୁଗା ପିନ୍ଧାଇ ଦେଲେ ଏଵଂ ସମ୍ରାଟ୍ ବଡ଼ ଧୁମ୍‌ଧାମ୍‌ରେ ରାଜପଥରେ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ବାହାର କଲେ। ସଭାସଦ, ଅମାତ୍ୟ ଓ ପ୍ରଜା ସବୁ ନିଜେ ନିଜକୁ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଦେଖାଇଵା ପାଇଁ ଚିତ୍କାର କରି କହିଲେ, “କି ଅଦ୍ଭୁତ ଲୁଗା ! କେତେ ସୁନ୍ଦର ରଙ୍ଗ!”

କିନ୍ତୁ ହଠାତ୍ ଜଣେ ନିଷ୍ପାପ ଛୋଟ ପିଲା ଚିତ୍କାର କରି ଉଠିଲା, “କିନ୍ତୁ ରାଜାଙ୍କର ତ ଦେହରେ କିଛି ଲୁଗା ନାହିଁ! ସେ ପୁରା ନଗ୍ନ!” ଏହି ସରଳ ସତ୍ୟ କଥା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ପ୍ରଜା ଏକା ସଙ୍ଗେ ହସି ଉଠିଲେ ଏଵଂ ସତ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଗଲା। ସମ୍ରାଟ୍ ଲଜ୍ଜାରେ ମୂକ ହୋଇଗଲେ, କିନ୍ତୁ ଅହଂକାର ଯୋଗୁଁ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଜାରି ରଖିଲେ ଏଵଂ ନଗ୍ନ ଅଵସ୍ଥାରେ ହିଁ ପ୍ରାସାଦକୁ ଫେରି ଆସିଲେ।

ହାନ୍ସ କ୍ରିଷ୍ଟିଆନ ଆଣ୍ଡରସନ୍‌ଙ୍କ ଏହି କାହାଣୀଟି ଆଜିବି ଵିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଉପହାସ ଭାବେ ପଢ଼ାଯାଏ ଏଵଂ ଅହଂକାର, ମିଛ ଗର୍ଵ ଓ ସାମୂହିକ ମୌନତାର ଏକ ଅମର ଚିତ୍ରଣ ଅଟେ। ଏହା ୧୮୩୭ ମସିହାରେ “ଫେରୀ ଟେଲ୍ସ ଟୋଲ୍ଡ ଫର ଚିଲଡ୍ରେନ” ସଂକଳନର ତୃତୀୟ ଖଣ୍ଡରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା।

ଏହି କାହାଣୀର ମୂଳ ଧାରଣା ଓ କାହାଣୀକଥା ସତରେ ଅନେକ ପୁରୁଣା ଅଟେ। ଆଣ୍ଡରସନ୍ ନିଜେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି ଯେ ଏହାର ମୂଳ ଉତ୍ସ ହେଉଛି ସ୍ପେନୀୟ ଲେଖକ Don Juan Manuel(୧୨୮୨–୧୩୪୮)ଙ୍କ ଵିଖ୍ୟାତ ପୁସ୍ତକ El Conde Lucanor(୧୩୩୫)ର ୩୨ତମ ଉପକଥା ““ଏଜେମ୍ପ୍ଲୋ ଏନ୍ କ୍ୱେ କୋଣ୍ଟା ଦେ ଲୋ କ୍ୱେ କୋଣ୍ଟେସିଓ ଦେ ତ୍ରେସ୍ ଏଙ୍ଗାଞାଡୋରେସ୍ ଅ ଲ କ୍ୱେ ଲେ କୋଣ୍ଟେସିଓ ଅ ଲ ରେଇ ଦେ ଲାସ୍ ତ୍ରେସ୍ ଫେରିଦାସ୍” ଯାହାର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭାଵାର୍ଥ ହେଉଛି ““ତିନି ଠକ୍ ଯେଉଁମାନେ ରାଜାଙ୍କୁ ଠକିଲେ ଏଵଂ ତିନି ଆଘାତ ଵିଷୟରେ ଯାହା ଘଟିଥିଲା”।

ସେହି ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ସ୍ପେନୀୟ କାହାଣୀରେ ତିନି ଠକ୍ ଏକ କଳା ରାଜା (ମୋରିଶ୍ ରାଜା)ଙ୍କୁ ଠକନ୍ତି ଏଵଂ କହନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ଲୁଗା ତିଆରି କରୁଛନ୍ତି ଯାହା କେଵଳ ଵୈଧ ସନ୍ତାନମାନେ ହିଁ ଦେଖିପାରିବେ। ଶେଷରେ ଜଣେ କଳା ଘୋଡ଼ାଚାଳକ ସତ୍ୟ କହି ଚିତ୍କାର କରେ ଯେ ରାଜା ନଗ୍ନ ଅଛନ୍ତି। ଆଣ୍ଡରସନ୍ ଏହି ପୁରୁଣା କାହାଣୀକୁ ଅନେକ ପରିଵର୍ତ୍ତନ କରି ଅଧିକ ସରଳ, ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଓ ସାର୍ଵଜନୀନ କରିଛନ୍ତି। 

ଡନ୍ ଜୁଆନ୍ ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ ପୁସ୍ତକ “El Conde Lucanor”ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଠନ ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର ଓ ହିତୋପଦେଶ ଶୈଳୀରେ ଲିଖିତ ହୋଇଛି । ପୁସ୍ତକଟିରେ ମୋଟ ୫୧ଟି ଉପକଥା ରହିଛି ଏଵଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପକଥା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଢାଞ୍ଚାରେ ଲେଖା ହୋଇଛି। ସେହି ଢାଞ୍ଚାଟି ଏହିପରି ଯେ Count Lucanor ଜଣେ ଯୁଵ ଅଭିଜାତ ରାଜକୁମାର ଅଟନ୍ତି। ସେ ଜୀଵନର ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ନେଇ ନିଜର ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଓ ଅନୁଭଵୀ ଉପଦେଷ୍ଟା Patronioଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଆନ୍ତି ଏଵଂ ପଚାରନ୍ତି – “ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମୁଁ କ’ଣ କରିବି?”  

ପାଟ୍ରୋନିଓ ତାଙ୍କୁ ସିଧାସଳଖ ଉପଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ। ଵରଂ କହନ୍ତି – “ମଣିମା, ଏହାର ଉତ୍ତର ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଏକ ଉଦାହରଣ କହି ବୁଝାଇବି।” ତା’ପରେ ସେ ଏକ ଛୋଟ କାହାଣୀ କହନ୍ତି। କାହାଣୀ ଶେଷ ହେଲା ପରେ ପାଟ୍ରୋନିଓ ସେହି କାହାଣୀରୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଵା ନୈତିକ ଉପଦେଶ କାଉଣ୍ଟ ଲୁକାନୋର୍‌ଙ୍କୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ କହି ଦିଅନ୍ତି ଏଵଂ କାଉଣ୍ଟ ତାହା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। 

ତେଣୁ ୩୨ତମ ଉପକଥାରେ ବି ଠିକ୍ ସେହିପରି ହୋଇଛି। ପାଟ୍ରୋନିଓ ହିଁ କାଉଣ୍ଟ ଲୁକାନୋର୍‌ଙ୍କୁ ଠକ୍ ସିପୁଟିଙ୍କ କାହାଣୀ କହନ୍ତି ଏଵଂ ଶେଷରେ ତହିଁରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ତିନି ଆଘାତ ଵା las tres feridasର ଉପଦେଶ ଦିଅନ୍ତି।

ଏହି ଢାଞ୍ଚା ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ସ୍ପେନ୍ ଓ ଆରବୀୟ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ପ୍ରଚଳିତ ଶୈଳୀ ଥିଲା ଏଵଂ ହୁଏତ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ତଥା ଗ୍ରୀକ୍ ରୋମାନ୍ କା‌ହାଣୀ ସମ୍ବଳିତ ଉପଦେଶ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକରୁ ପ୍ରଭାଵିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହିପରି ଉପକଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଉପଦେଶ ଦେଲେ ଶ୍ରୋତା କିମ୍ବା ପାଠକ ନିଜେ ନିଜର ଜୀଵନ ସହିତ ତୁଳନା କରି ଶିଖିପାରନ୍ତି ଏଵଂ ଉପଦେଶଟି ଅଧିକ ଗଭୀର ଭାବେ ମନେ ରହିଥାଏ। ଏହି ଶୈଳୀ ପରେ ବୋକାଚିଓ, ଚୌସର୍ ଆଦି ଲେଖକମାନେ ମଧ୍ୟ ଅନୁସରଣ କରିଥିଲେ।

ତେବେ Don Juan Manuelଙ୍କ ପ୍ରୋକ୍ତ 

କାହାଣୀର ପ୍ରାମାଣିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ରୂପ ଏହିପରି:

କୌଣସି ଏକ ସମୟରେ ତିନି ଜଣ ଭ୍ରମଣକାରୀ ଠକ୍ ଏକ ମୋରିଶ୍ (ପଠାଣ) ରାଜାଙ୍କ ରାଜ୍ୟକୁ ଆସିଲେ। ସେମାନେ ରାଜାଙ୍କ ପାଖରେ ନିଜକୁ ଅତି ନିପୁଣ ସିପୁଟି(ଦର୍ଜି) ବୋଲି ପରିଚୟ ଦେଲେ ଏଵଂ କହିଲେ ଯେ ସେମାନେ ଏପରି ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଲୁଗା ତିଆରି କରିପାରନ୍ତି ଯାହାକୁ କେଵଳ ସେହି ଲୋକେ ଦେଖିପାରିବେ ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ବାପାଙ୍କ ଵୈଧ ସନ୍ତାନ (ଅର୍ଥାତ୍ ଯାହାର ମା’ ବାପାଙ୍କ ଵିଵାହ ହୋଇଥିଵ ଵା ସେମାନେ ନିଜ ମାଆ ବାପାଙ୍କ ସନ୍ତାନ ହୋଇଥିବେ)। 

ଯେଉଁ ଲୋକ ଅଵୈଧ ସନ୍ତାନ ସେ ଏହି ଲୁଗା ଦେଖିପାରିଵ ନାହିଁ । ରାଜା ଏହା ଶୁଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ସାହିତ ହେଲେ ଏଵଂ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଚୁର ସୁନା ଓ ରେଶମ କପଡ଼ା ଦେଇ ଲୁଗା ତିଆରି କରିଵାକୁ କହିଲେ। ଠକ୍‌ମାନେ ଖାଲି ଘରେ ବସି କେଵଳ ଅଭିନୟ କରୁଥାନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ ତନ୍ତ ବୁଣୁଛନ୍ତି ଓ ସିଲେଇ କରୁଛନ୍ତି। ସେମାନେ ସୁନା ଓ କପଡ଼ା ନିଜ ପେଟିରେ ଭର୍ତ୍ତି କରି ଲୁଚାଇ ଦେଲେ।

କିଛି ଦିନ ପରେ ରାଜା ନିଜ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ପଠାଇଲେ ଲୁଗା ଦେଖିଵାକୁ। ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ଯାଇ କିଛି ଦେଖିପାରିଲା ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ କାଳେ ସେ ଅଵୈଧ ସନ୍ତାନ ବୋଲାଇଵ ଏହି ଭୟରେ ମିଛରେ କହିଲା ଯେ ଲୁଗାଟି ଅତି ସୁନ୍ଦର। ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି କହିଲେ ଏଵଂ ଏକେ ଅନ୍ୟକୁ ଚାଟୁକାରିତା କଲେ। ଶେଷରେ ରାଜା ନିଜେ ଯାଇ କିଛି ଦେଖିପାରିଲେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ନିଜର ଵୈଧତା ଉପରେ ସନ୍ଦେହ କରିଵାକୁ ଭୟ କଲେ ଏବଂ କହିଲେ ଯେ ଲୁଗାଟି ଅତୀଵ ଚମତ୍କାର ହୋଇଛି।

ଶେଷରେ ବଡ଼ ଧୁମ୍‌ଧାମ୍‌ରେ ଏକ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ବାହାର କରାଗଲା। ରାଜା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଗ୍ନ ଅଵସ୍ଥାରେ ଘୋଡ଼ା ଉପରେ ବସି ଶୋଭାଯାତ୍ରା କଲେ ଏଵଂ ସମସ୍ତ ପ୍ରଜା ଓ ଅମାତ୍ୟମାନେ ମିଛରେ ଲୁଗାର ପ୍ରଶଂସା କଲେ। କିନ୍ତୁ ରାଜାଙ୍କ ପଛରେ ଯେଉଁ ଜଣେ କଳା ଘୋଡ଼ାଚାଳକ (ମୋରିଶ୍ ଦାସ) ଘୋଡ଼ାର ଲଗାମ ଧରି ଚାଲୁଥିଲା, ସେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖିଲା ଯେ ରାଜା ନଗ୍ନ ଅଛନ୍ତି। ସେ ବଡ଼ ପାଟିରେ ଚିତ୍କାର କରି କହିଲା:

“ହେ ରାଜନ୍! ଆପଣ ନଗ୍ନ ଅଛନ୍ତି! ଆପଣଙ୍କ ଦେହରେ କୌଣସି ଲୁଗା ନାହିଁ!”

ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ବୁଝିଗଲେ ଯେ ସେ ଠକି ହୋଇ ଯାଇଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଜାରି ରଖିଲେ ଏଵଂ ଅଧିକ ଗର୍ଵରେ ମୁଣ୍ଡ ଉଠାଇ ଚାଲିଲେ। ଠକ୍‌ମାନେ ତା’ ପୂର୍ଵରୁ ସବୁ ସମ୍ପତ୍ତି ନେଇ ପଳାଇ ସାରିଥିଲେ।

କାହାଣୀ ଶୁଣେଇ ସାରି ପାଟ୍ରୋନିଓ (ଉପଦେଷ୍ଟା) କାଉଣ୍ଟ ଲୁକାନୋର୍‌ଙ୍କୁ ଏହି ଘଟଣାରୁ ତିନି ପ୍ରକାରର ବଡ଼ ଆଘାତ ଵା las tres feridas କ’ଣ ବୁଝାଇ ନୈତିକ ଉପଦେଶ ଦିଅନ୍ତି। ସେହି ତିନି ଆଘାତ୍ ହେଲା:

(୧)ପ୍ରଥମ ଆଘାତ – ଧନହାନି ଵା ଅର୍ଥ ହରାଇଵା

ରାଜା ଠକ୍‌ମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଚୁର ସୁନା, ରେଶମ କପଡ଼ା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମ୍ପତ୍ତି ଦେଇ ଠକି ହୋଇ ସବୁ ହରାଇଲେ। ଏହା ମଣିଷର ଜୀଵନର ପ୍ରଥମ ବଡ଼ ଆଘାତ– ଯେତେବେଳେ କେହି ମୂର୍ଖ ଭାବେ କିମ୍ବା ଅହଂକାରରେ ନିଜର ଧନ ହରାଇ ବସେ ସେତେବେଳେ ସେ ଏହି ଆଘାତ ପାଏ ।

(୨)ଦ୍ୱିତୀୟ ଆଘାତ – ସମ୍ମାନହାନି ଵା ଇଜ୍ଜତ ହରାଇଵା

ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଗ୍ନ ହୋଇ ରାଜା ସାରା ରାଜ୍ୟ ଆଗରେ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଗଲେ। ସମସ୍ତ ପ୍ରଜା ତାଙ୍କୁ ନଗ୍ନ ଦେଖି ହସିଲେ ଏଵଂ ତାଙ୍କର ରାଜକୀୟ ସମ୍ମାନ ଚିରକାଳ ପାଇଁ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା। ଏହା ଦ୍ୱିତୀୟ ଆଘାତ – ଯେତେବେଳେ ମିଛ ଗର୍ଵ ଓ ଚାଟୁକାରିତା ଯୋଗୁଁ ମଣିଷ ସମାଜ ଆଗରେ ଅପମାନିତ ହୁଏ ସେତେବେଳେ ସେ ଏହି ଆଘାତ ପାଇଥାଏ।

୩.ତୃତୀୟ ଆଘାତ୍ – ଆତ୍ମପ୍ରତାରଣାର ଆଘାତ ଵା ନିଜକୁ ନିଜେ ଠକିଵା

ଏହା ସବୁଠାରୁ ଭୟଙ୍କର ଆଘାତ । କଳା ଦାସଟି ଚିତ୍କାର କରି ସତ୍ୟ କହିଦେଲା ପରେ ମଧ୍ୟ ରାଜା ନିଜର ଭୁଲ୍ ସ୍ୱୀକାର କଲେ ନାହିଁ, ଵରଂ ଅଧିକ ଗର୍ଵରେ ମୁଣ୍ଡ ଉଠାଇ ନଗ୍ନ ଅଵସ୍ଥାରେ ଶୋଭାଯାତ୍ରା ଜାରି ରଖିଲେ। ଏହା ଦର୍ଶାଏ ଯେ ମଣିଷ ନିଜର ଅହଂକାରକୁ ଏତେ ଭଲ ପାଏ ଯେ ସ୍ପଷ୍ଟ ସତ୍ୟ ଦେଖି ମଧ୍ୟ ନିଜକୁ ଠକି ଚାଲେ – ଏହା ହେଉଛି ତିନି ଆଘାତ ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ଗଭୀର ଓ ଅପୂରଣୀୟ। 

ଏହା ହିଁ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ସ୍ପେନୀୟ ମୂଳ କାହାଣୀର ସବୁଠାରୁ ଗଭୀର ନୈତିକ ଉପଦେଶ ଅଟେ, ଯାହାକୁ ଆଣ୍ଡରସନ୍ ପରେ ଆଉ ସିଧାସଳଖ କହିନଥିଲେ, କିନ୍ତୁ କାହାଣୀ ନିଜେ ହିଁ ତାହା ବୁଝାଇ ଦେଇଛି।

ହାନ୍ସ କ୍ରିଷ୍ଟିଆନ ଆଣ୍ଡରସନ୍‌ଙ୍କ ୧୮୩୭ର “ସମ୍ରାଟ୍‌ଙ୍କର ନୂଆ ଲୁଗା” ଏଵଂ ଡନ୍ ଜୁଆନ୍ ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ ୧୩୩୫ର ୩୨ତମ ଉପକଥା ମଧ୍ୟରେ ମୂଳ ଧାରଣା ଏକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି। ନିମ୍ନରେ ସେହି ପାର୍ଥକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ତୁଳନା କରାଗଲା।

ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ କାହାଣୀରେ ରାଜା ଜଣେ ମୋରିଶ୍ (ମୁସଲମାନ୍) ରାଜା ଅଟନ୍ତି ଏଵଂ ସେ କୌଣସି ଵିଶେଷ ଅହଂକାରୀ ବୋଲି କୁହାଯାଇନି। ଆଣ୍ଡରସନ୍‌ଙ୍କ କାହାଣୀରେ ସମ୍ରାଟ୍ ଜଣେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅହଂକାରୀ ଓ ଲୁଗାପ୍ରେମୀ ରାଜା ଅଟନ୍ତି ଯିଏ ରାଜକାର୍ଯ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ନୂଆ ନୂଆ ଲୁଗା ପିନ୍ଧିଵାକୁ ଅଧିକ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି। ଏହା ଦ୍ୱାରା ଅହଂକାରର ଉପହାସ ଅଧିକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ହୋଇଛି।

ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ କାହାଣୀରେ ତିନି ଜଣ ଠକ୍‌ଙ୍କ କଥା କୁହାଯାଇଛି। ଆଣ୍ଡରସନ୍ ଏହାକୁ ଦୁଇ ଜଣ କରି କାହାଣୀକୁ ଅଧିକ ସରଳ କରିଛନ୍ତି।

ଅଦୃଶ୍ୟ ଲୁଗାର ସର୍ତ୍ତ ହେଉଛି ଦୁଇ କାହାଣୀ ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ପାର୍ଥକ୍ୟ। ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ କାହାଣୀରେ ଲୁଗାଟି କେଵଳ ସେହି ଲୋକେ ଦେଖିପାରିବେ ଯେଉଁମାନେ ଵୈଧ ସନ୍ତାନ (ବିବାହିତ ମା’ବାପାଙ୍କ ସନ୍ତାନ)। ଅଵୈଧ ସନ୍ତାନ ଏହା ଦେଖିପାରିବ ନାହିଁ। ଆଣ୍ଡରସନ୍ ଏହାକୁ ପୂରା ପରିଵର୍ତ୍ତନ କରି କହିଛନ୍ତି ଯେ ଲୁଗାଟି କେଵଳ ସେହି ଲୋକେ ଦେଖିପାରିବେ ନାହିଁ ଯେଉଁମାନେ ନିଜ ପଦଵୀ ପାଇଁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ଏହା ଦ୍ୱାରା ଉପହାସଟି ରାଜକୀୟ ଚାଟୁକାରିତା ଓ ଆତ୍ମପ୍ରତାରଣା ଉପରେ ଅଧିକ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହୋଇଛି।

ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ କାହାଣୀରେ ସତ୍ୟ କହୁଛି ଜଣେ କଳା ଘୋଡ଼ାଚାଳକ ଦାସ (ଯାହାକୁ ସେ ସମୟରେ ସାମାଜିକ ଭାବେ ନିମ୍ନତମ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଉଥିଲା)। ଆଣ୍ଡରସନ୍ ସେହି ଚରିତ୍ରକୁ ପରିଵର୍ତ୍ତିତ କରି ଏକ ନିଷ୍ପାପ ଛୋଟ ପିଲା କରିଦେଇଛନ୍ତି। ଏହା କାହାଣୀକୁ ଅଧିକ ସର୍ଵଜନୀନ ଓ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ କରିଛି ଏଵଂ ଶିଶୁଙ୍କ ନିଷ୍କଳଙ୍କ ସତ୍ୟଵାଦିତାକୁ ଅମର କରିଛି।

ମାନୁଏଲ୍‌ଙ୍କ କାହାଣୀ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ନୈତିକ ଉପଦେଶ ପୁସ୍ତକର ଏକ ଅଂଶ ଅଟେ ଯାହା ରାଜକୀୟ ଉପଦେଷ୍ଟା ପାଟ୍ରୋନିଓ ଓ କାଉଣ୍ଟ ଲୁକାନୋର୍ ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ ଆକାରରେ ଲେଖା ହୋଇଛି। ଆଣ୍ଡରସନ୍ ଏହାକୁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶିଶୁକାହାଣୀ ଭାବେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯାହା ଶିଶୁ ଓ ବଡ଼ ଉଭୟଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣୀୟ ଏଵଂ ଯାହାର ଉପହାସ ଅଧିକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଓ ସାର୍ବଜନୀନ।

ସଂକ୍ଷେପରେ କହିଲେ ଡନ୍ ଜୁଆନ୍ ମାନୁଏଲ୍ ଏକ ଚତୁର ଲୋକକଥା ଲେଖିଥିଲେ ଯାହା ଅହଂକାର ଓ ଚାଟୁକାରିତାକୁ ଉପହାସ କରୁଥିଲା। ହାନ୍ସ କ୍ରିଷ୍ଟିଆନ ଆଣ୍ଡରସନ୍ ସେହି ପୁରୁଣା କାହାଣୀକୁ ନେଇ ଏତେ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ନୂଆ ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ଆଜି ସାରା ଵିଶ୍ୱରେ ଏହି କାହାଣୀଟି କେଵଳ ତାଙ୍କର ବୋଲି ପରିଚିତ। ସେ ଏକ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଉପକଥାକୁ ଅମର ସାହିତ୍ୟର ଏକ ଅଂଶ କରି ଦେଇଛନ୍ତି।

କ’ଣ ଯୀଶୁ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ କି ?

 ଓଶୋ ଓରଫ୍ ରଜନୀଶ୍ ଅନେକଥର କହିଛନ୍ତି ନିଜର ଅନେକ ବହି ମଧ୍ୟରେ ଯୀଶୁଙ୍କ ଵିଷୟରେ ଯାହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ତହିଁର ସାର ହେଲା : “ଯୀଶୁ କ୍ରୁଶଵିଦ୍ଧ ହେଵା ସମୟରେ ମରିନଥିଲେ, କେଵଳ ଅତ୍ୟଧିକ ରକ୍ତସ୍ରାଵ ଯୋଗୁଁ ଅଚେତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ। କାରଣ ସାଧାରଣ କ୍ରୁଶଦଣ୍ଡରେ ମୃତ୍ୟୁ ହେଵାକୁ ଅତ୍ୟଳ୍ପେ ୪୮ ଘଣ୍ଟା ଵା କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୬ ଦିନ ଲାଗେ, କିନ୍ତୁ ଯୀଶୁଙ୍କୁ ମାତ୍ର ୬ ଘଣ୍ଟାରେ କ୍ରୁଶରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଏହା ପୋଣ୍ଟିୟସ୍ ପାୟଲଟ୍ ଓ ଧନୀ ଯୋସେଫ୍ ଅଫ୍ ଆରିମାଥିଆଙ୍କ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଥିଲା। ଶୁକ୍ରଵାର ଵିଳମ୍ବରେ ଶୁଳି ଦିଆଯାଇ ଶନିଵାର (ସବ୍ତ) ଆସିଵା ପୂର୍ଵରୁ ଶରୀର ଓହ୍ଲାଇ ନେଵାର ଵ୍ୟଵସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା। ରକ୍ତସ୍ରାଵ ଯୋଗୁଁ ଯୀଶୁ ଅଚେତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ, ମରି ନ ଥିଲେ। ଗୁମ୍ଫାରେ ରଖିଵା ପରେ ତାଙ୍କ ଅନୁକରଣକାରୀମାନେ ତାଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରି ନେଇଯାଇଥିଲେ। ସୁସ୍ଥ ହେଵା ପରେ ଯୀଶୁ ଭାରତ ଚାଲିଆସି କାଶ୍ମୀରରେ ୧୧୦-୧୨୦ ଵର୍ଷ ବଞ୍ଚି ସେଠାରେ ମୃତ୍ୟୁଵରଣ କରିଥିଲେ।”

ତେବେ ଏହାର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ କ’ଣ ? କ’ଣ ସତରେ ଜୀଶୁ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ ? 

ଯୀଶୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ କ୍ରୁଶରେ ମରିନଥିଲେ ଏଵଂ ପରେ ଭାରତ ଆସି କାଶ୍ମୀରରେ ୧୧୦-୧୨୦ ଵର୍ଷ ବଞ୍ଚିଥିଲେ ଏହି ଦାବିଟି ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଶୋ (ରଜନୀଶ) ଏଵଂ ତାଙ୍କ ପୂର୍ଵରୁ ରୁଷୀୟ ଲେଖକ ନିକୋଲାସ୍ ନୋଟୋଭିଚ୍ (୧୮୯୪ରେ ପ୍ରକାଶିତ “The Unknown Life of Jesus Christ”) ଓ ପରେ ହୋଲଗର କେର୍ସ୍ଟନ୍, ଏଲିଜାବେଥ କ୍ଲେର ପ୍ରଫେଟ୍ ଆଦି ଲୋକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଛି । ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ଦାବି କରିଛନ୍ତି ଯେ ତିବ୍ବତର ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫାରେ ଏକ ପୁରୁଣା ପାଣ୍ଡୁଲିପି ଅଛି ଯହିଁରେ “ଈଶା” ନାମରେ ଯୀଶୁଙ୍କ ଭାରତ ଆଗମନ ଓ କାଶ୍ମୀରରେ ତାଙ୍କ ସମାଧି ଵିଷୟ ଲେଖା ଅଛି ।

ଏହାର ସତ୍ୟତା କେତେ ? ଆଧୁନିକ ଗବେଷଣା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଦାବିଟି ପ୍ରାୟ ଶତପ୍ରତିଶତ ଅସତ୍ୟ ଏଵଂ ଐତିହାସିକ ଭାବେ ଅସମର୍ଥିତ । କିନ୍ତୁ କେମିତି? 

ପ୍ରଥମତଃ କ୍ରୁଶରେ ମୃତ୍ୟୁ କେତେ ଶୀଘ୍ର ହୋଇପାରେ ସେ ଵିଷୟରେ ଆଧୁନିକ ଚିକିତ୍ସା ଵିଜ୍ଞାନ ଓ ପୁରାତତ୍ତ୍ଵ ଗଵେଷଣା କହୁଛି ଯେ ରୋମୀୟ କ୍ରୁଶଦଣ୍ଡ (crucifixion) ସାଧାରଣତଃ ୨-୩ ଦିନ ଲାଗୁଥିଲା ବେଳେ ଯୀଶୁଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଚାବୁକ ମାଡ଼ (scourging) ପରେ ରକ୍ତସ୍ରାଵ ଓ hypovolemic shock ଯୋଗୁଁ କେବଳ ୬ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ମୃତ୍ୟୁ ହେଵାର ସମ୍ଭାଵନା ବହୁତ ଥିଲା । ୧୯୮୬ରେ Journal of the American Medical Associationରେ ପ୍ରକାଶିତ ଗଵେଷଣା ପତ୍ରରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଲେଖାଯାଇଛି ଯେ ଯୀଶୁ କ୍ରୁଶରେ ମରିଥିଲେ ଏଵଂ ବର୍ଚ୍ଛା ଭୁଶିଵା ସମୟରେ ହୃତ୍ପିଣ୍ଡରୁ ରକ୍ତ ଓ ପାଣି (ପେରିକାର୍ଡିୟାଲ୍ ଫ୍ଲୁଇଡ୍) ବାହାରିଥିଲା ଯାହା ମୃତ୍ୟୁର ଚିକିତ୍ସାଗତ ପ୍ରମାଣ । ଯେଉଁ ଲୋକମାନେ ୬ ଦିନ ବଞ୍ଚି ରହୁଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଗରୁ ଏତେ ଅତ୍ୟାଚାର କରାଯାଉ ନଥିଲା ।

ମାତ୍ର ଏହା ପଢ଼ି କିଛି ଲୋକ ପଚାରି ପାରନ୍ତି ପ୍ରମାଣ କଣ୍ ଅଛି ? ଯୀଶୁଙ୍କ ମୃତ ଶରୀର କେବେ ମିଳିନାହିଁ ତେଣୁ ଆମେ କେମିତି କହିପାରିଵା ଯେ ଯୀଶୁଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଛଅଘଣ୍ଟା ଭିତରେ ହୋଇଯାଇଥିଲା ? 

ପ୍ରଥମେ ଯୀଶୁଙ୍କ ମୃତ ଶରୀର କଥା ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଉ । ଆଜିଯାଏଁ ମଧ୍ୟ ଏହା ମିଳିନାହିଁ ଏଵଂ ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ମିଳିଵାର କୌଣସି ସମ୍ଭାଵନା ମଧ୍ୟ ନାହିଁ। 

ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ଵିଶ୍ୱାସ ଅନୁଯାୟୀ ଯୀଶୁ ତୃତୀୟ ଦିନରେ ମୃତ୍ୟୁରୁ ପୁନରୁତ୍ଥାନ (resurrection) ହୋଇ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଆରୋହଣ (ascension) କରିଛନ୍ତି। ତେଣୁ ତାଙ୍କର ମୃତ ଶରୀର ପୃଥିଵୀରେ ରହିଵ ନାହିଁ। ଏହି ଵିଶ୍ୱାସ ପ୍ରାଚୀନକାଳରୁ ଆଜିଯାଏଁ ଵିଶ୍ୱର ଦୁଶଶହ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନଙ୍କ ମନରେ ବସା ବାନ୍ଧି ରହିଛି । ପ୍ରାଚୀନ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ଲେଖକମାନେ (ପଲ୍, ଇଗ୍‌ନେସିୟସ୍, ଜଷ୍ଟିନ୍ ମାର୍ଟିର୍ ଆଦି) ଏହାକୁ ବାରମ୍ବାର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ଗୁମ୍ଫା ଖାଲି ମିଳିଥିଲା ଏଵଂ ଶରୀର କେହି ଚୋରେଇ ନେଇଯାଇ ନ ଥିଲା।

ତେବେ ଯଦି କେହି ନାସ୍ତିକ ଵା ଅନ୍ୟ ଧର୍ମାଵଲମ୍ବୀ ଏହି ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ପୁନରୁତ୍ଥାନ ଲୋକଵିଶ୍ଵାସକୁ ମାନନ୍ତି ନାହିଁଁ, ତଥାପି ମଧ୍ୟ ଐତିହାସିକ କାରଣରୁ ଶରୀର ମିଳିଵା ଅସମ୍ଭଵ। କାରଣ ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଜେରୁଜେଲମରେ କ୍ରୁଶଵିଦ।ଧ ଅପରାଧୀଙ୍କ ଶଵ ସାଧାରଣତଃ ସାମୂହିକ ଶଵ ଫିଙ୍ଗା ଗାଡ଼ (ଯେମିତି ଆଖ୍ରୋତ୍ ଉପତ୍ୟକାର ଗର୍ତ୍ତଗୁଡ଼ିକ) ଫିଙ୍ଗି ଦିଆଯାଉଥିଲା ଏଵଂ ଏକ ଵର୍ଷ ପରେ ହାଡ଼ଗୁଡ଼ିକ ସଂଗ୍ରହ କରି ଅଷ୍ଟୁଆରି (ossuary)ରେ ରଖାଯାଉଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଯୀଶୁଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋସେଫ୍ ଅଫ୍ ଆରିମାଥିଆଙ୍କ ନିଜର ନୂଆ ଗୁମ୍ଫା କବର ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏଵଂ ତୃତୀୟ ଦିନରେ ଗୁମ୍ଫା ଖାଲି ମିଳିଥିଲା ବୋଲି ସମସ୍ତ ପ୍ରାଚୀନ ସାକ୍ଷ୍ୟ କହୁଛି। ତେଣୁ ଶରୀର ସେଠାରୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ହୋଇପାରେ ଯୀଶୁଙ୍କୁ ମହାତ୍ମା,ଦେଵତା,ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ସନ୍ତାନ ପ୍ରମାଣ କରିଵାକୁ ଯାଇ ସେସମୟର କିଛି ଲୋକେ ତାଙ୍କ ଶଵକୁ ଚୋରାଇ ନେଇଥିବେ ଏଵଂ କୌଣସି ଗୁପ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ରଖିଥିବେ । 

୧୯୮୦ ମସିହାରେ ଜେରୁଜେଲମ୍‌ର ଦକ୍ଷିଣ ତାଲ୍‌ପିୟୋଟ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ କବର ମିଳିଥିଲା ଯେଉଁଥିରେ ୧୦ଟି ଅସ୍ଥିପାତ୍ର (ossuaries) ଥିଲା। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ପାତ୍ରରେ ଲେଖା ଥିଲା –Yeshua bar Yosef ଅର୍ଥାତ୍ Josephଙ୍କ ପୁଅ Jesus ପୁଣି “ମରିୟମ” (Mary), “ଯୋସେ” (Jose), “ମରିୟା ମାଗ୍‌ଦଲେନୀ” ବୋଲି ଏକ ପାତ୍ରରେ ଲେଖା ଥିଵାର ଦାବି କରାଯାଇଛି ଏଵଂ ଆଉ ଏକ ପାତ୍ରରେ “ଯୁଡାହ ବର୍ ୟେଶୁଆ” (Judah son of Yeshua) ଅର୍ଥାତ୍ ଯୀଶୁଙ୍କ ପୁଅ ବୋଲି ଦାବି ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି । ଏହି କବରକୁ ନିର୍ମାତା ସିମ୍‌ଚା ଜେକୋବୋଭିଚି ଏଵଂ ଜେମ୍ସ କ୍ୟାମେରନ୍‌ ତାଙ୍କ ଡକ୍ୟୁମେଣ୍ଟାରି “The Lost Tomb of Jesus” (୨୦୦୭) ମାଧ୍ୟମରେ ଵିଶ୍ୱଵ୍ୟାପୀ ଚର୍ଚ୍ଚାକୁ ଆଣିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଅଧିକାଂଶ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱଵିତ୍ ଏବଂ ବାଇବେଲ ଵିଶେଷଜ୍ଞ ଏହାକୁ ଭିତ୍ତିହୀନ ବୋଲି ମତପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି କାରଣ ସେସମୟରେ “ଯେଶୁଆ” ଓ “ମରିୟମ” ନାମ ବହୁତ ସାଧାରଣ ଥିଲା ଏଵଂ ଅସ୍ଥିପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଥିବା ଅସ୍ଥି ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇ ନ ଥିଵାରୁ ଏହା ଯୀଶୁଙ୍କ ପରିଵାର ବୋଲି କୌଣସି ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ। ଇସ୍ରାଏଲ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ଵିଭାଗ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ଯୀଶୁଙ୍କ କବର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରେ ନାହିଁ। ତାଲ୍‌ପିୟୋଟ୍ “ପ୍ୟାଟ୍ରିଆର୍କ୍ସ କବର” ଵା “ତଥାକଥିତ ଯୀଶୁ ଫ୍ୟାମିଲି ଟୁମ୍ବ୍” ନିକଟରେ ଥିଵା ୨୦୧୦ ପରେ ଆଵିଷ୍କୃତ ଆଉ ଏକ କବରକୁ ମଧ୍ୟ କେତେକ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଯୀଶୁଙ୍କ ପରିଵାର ସହ ଯୋଡ଼ି ଚର୍ଚ୍ଚା କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହା ମଧ୍ୟ ଵିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନାକଚ ହୋଇଛି। ଏହା ଵ୍ୟତୀତ ଯୁରୋପରେ ମଧ୍ୟ କେତେକ ଦାବି ରହିଛି ଯାହା ଯୀଶୁ ମରି ନ ଥିଲେ ବା ତାଙ୍କ ଶରୀର ସେଠାରେ ରହିଛି ବୋଲି କହିଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଫ୍ରାନ୍ସର Rennes-le-Château ନିକଟରେ କେତେକ ଗୁପ୍ତ ସଙ୍ଘ (ପ୍ରିୟୋରୀ ଅଫ୍ ସାୟନ୍ ପରି) ଯୀଶୁ ଓ ମରିୟମ ମାଗ୍‌ଦଲେନୀଙ୍କ ଵଂଶଧରଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଉଥିଵା ଏଵଂ ତାଙ୍କ ଶରୀର ସେଠାରେ ରହିଛି ବୋଲି କଳ୍ପନାକାହାଣୀ ରହିଛି (ଯାହା “ଦ ଦା ଵିନ୍ଚି କୋଡ୍” ଭଳି ପୁସ୍ତକରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା), କିନ୍ତୁ ଏହାର କୌଣସି ଐତିହାସିକ ଵା ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ।

ଅଧିକାଂଶ ଵିଶେଷଜ୍ଞ ମାନନ୍ତି ଯେ ଯୀଶୁଙ୍କ ମୃତ ଶରୀର କେବେ ମଧ୍ୟ ମିଳିନାହିଁ ଏଵଂ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେହି ବି ଵିଶ୍ୱସନୀୟ ଭାବେ ଦାବି କରି ପ୍ରମାଣ ଦେଇ ପାରିନାହାନ୍ତି। ଯଦି ଯୀଶୁଙ୍କ ଶରୀର ମିଳିନାହିଁ ତେବେ କେମିତି କହିପାରିଵା ଯେ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ପୁତ୍ର ଯୀଶୁଙ୍କୁ ଭୀଷଣ ଚାବୁକ ମାଡ଼ ହୋଇଥିଲା ତଥା ତାଙ୍କ ପେଟରେ ବର୍ଚ୍ଛା ଭୁଷି ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା ? 

ପ୍ରକୃତରେ ଯୀଶୁଙ୍କ ଚାବୁକ ମାଡ଼ (scourging) ଏବଂ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ବର୍ଚ୍ଛା ଭୁଶା (lance thrust) ହୋଇଥିଵାର ପ୍ରମାଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୃଢ଼ ଏଵଂ ଵିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ଉପଲବ୍ଧ । ଏହାକୁ ତିନିଦିଗରୁ ବୁଝାଇ ଦେଲେ ଯେକେହି ବୁଝିଯିବେ । 

ପ୍ରଥମତଃ –ଯୀଶୁଙ୍କୁ ଭୀଷଣ ଚାବୁକ ପ୍ରହାର ହୋଇଥିଵାର ତଥା ବର୍ଚ୍ଚାରେ ଉଦର ଉପରେ ଆଘାତ କରାଯାଇଥିଵାଳ ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ଐତିହାସିକ ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ଚାରୋଟି ସୁସମାଚାର (ମାଥିଉ ୨୭:୨୬, ମାର୍କ ୧୫:୧୫, ଲୂକ ୨୩:୧୬, ଯୋହନ ୧୯:୧) ସ୍ପଷ୍ଟ ଲେଖାଅଛି ଯେ ପୋଣ୍ଟିୟସ୍ ପାୟଲଟ୍ ଯୀଶୁଙ୍କୁ “ଚାବୁକ ମାରିଵାକୁ” (ଗ୍ରୀକ୍ φραγελλόω / phragelloō) ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ । ୟୋହନ ସୁସମାଚାର (୧୯:୩୪)ରେ ଲିଖିତ ହୋଇଛି ଯେ ରୋମୀୟ ସୈନିକ ଜଣେ ବର୍ଚ୍ଛା (λόγχη / lonchē) ନେଇ ଯୀଶୁଙ୍କ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଭୁଶିଦେଲା ଏଵଂ “ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ରକ୍ତ ଓ ଜଳ ବାହାରିଲା” । ଏହି ଵର୍ଣ୍ଣନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଦର୍ଶୀ ଭଳି ଏଵ ଅନ୍ୟ ସୁସମାଚାରଗୁଡ଼ିକ ସହ ଵିରୋଧ ନକରି ପୂରକ ହୋଇଛି । ଏହା ଛଡ଼ା ପ୍ରାଚୀନ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ଲେଖକ ଇଗ୍‌ନେସିୟସ୍ (୧୧୦ ଖ୍ରୀ.ପୂ.), ଜଷ୍ଟିନ୍ ମାର୍ଟିର୍ (୧୫୦ ଖ୍ରୀ.ପୂ.) ଓ ଟର୍ଟୁଲିଆନ୍ (୨୦୦ ଖ୍ରୀ.ପୂ.) ମଧ୍ୟ ଯୀଶୁଙ୍କ ଚାବୁକ ମାଡ଼ ଓ ବର୍ଚ୍ଛା ଭୁଶାକୁ ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି ।

ପୁଣି ପୁରାତତ୍ତ୍ୱ ଓ ରୋମୀୟ ଅଭ୍ୟାସର ଐତିହାସିକ ପ୍ରମାଣ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ରୋମୀୟ କ୍ରୁଶଦଣ୍ଡରେ ଆଗରୁ ଭୟଙ୍କର ଚାବୁକ ମାଡ଼ (flagellum) ଏକ ମାନ୍ୟତାପ୍ରାପ୍ତ ନିୟମ ଥିଲା । ପ୍ରଥମ ଶତାବ୍ଦୀର ଈହୁଦୀ ଇତିହାସକାର ଯୋସେଫସ୍ ଅନେକ ଥର ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ କ୍ରୁଶ ପୂର୍ଵରୁ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଏତେ ଚାବୁକ ମାରାଯାଉଥିଲା ଯେ ସେମାନଙ୍କର ହାଡ଼ ପିଞ୍ଜରା ବାହାରି ଆସୁଥିଲା । ଚାବୁକରେ ଧାରୁଆ ଲୁହା ଓ ହାଡ଼ ଥାଏ ଯାହା ମାଂସ ଛିଣ୍ଡାଇ ଦିଏ । ୧୯୬୮ରେ ଜେରୁଜେଲମରେ ମିଳିଥିଵା ଯେହୋହାନାନ୍ ନାମକ ଜଣେ କ୍ରୁଶଵିଦ୍ଧ ଵ୍ୟକ୍ତିର ହାଡ଼ରେ ସମାନ ଚାବୁକ ଚିହ୍ନ ମିଳିଛି ।

ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୌତିକ ପ୍ରମାଣ ରୂପେ ତୁରିନ୍ କଫନ (Shroud of Turin) ବି ଅଛି । ଏହି ୪.୪ ମିଟର ଲମ୍ବା କପଡ଼ାରେ ଏକ ପୁରୁଷର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶରୀରର ନେଗେଟିଭ୍ ଛବି ଅଛି ଯାହାର ପିଠି ଓ ଵକ୍ଷରେ ୧୨୦ରୁ ଅଧିକ ଡମ୍ବେଲ୍ ଆକୃତିର (dumb-bell shaped) ଚାବୁକ ଆଘାତର ଚିହ୍ନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ଚିହ୍ନଗୁଡ଼ିକ ରୋମୀୟ ଫ୍ଲାଜେଲମ୍ (flagellum)ର ତିନିଟି ଧାରୁଆ ବଲ୍ ସହ ପୂରା ମେଳ ଖାଏ । ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଏକ ବଡ଼ ରକ୍ତସ୍ରାଵ ଚିହ୍ନ ଅଛି ଯାହା ରୋମୀୟ ବର୍ଚ୍ଛା (lancea)ର ଆକୃତି ସହ ମିଶେ । ଏହି କଫୀନର ପୋଲେନ୍ (pollen) ପରୀକ୍ଷାରେ ଜେରୁଜେଲମର ବସନ୍ତ କାଳର ଫୁଲର ପରାଗ ମିଳିଛି । ୧୯୮୮ର କାର୍ବନ୍ ଡେଟିଙ୍ଗ୍‌ରୁ ଏହା ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ବୋଲା ଧରାଗଲା କିନ୍ତୁ ୨୦୧୦ ପରେ ନୂଆ ଅଧ୍ୟୟନ (୨୦୧୮ X-ray dating by Liberato De Caro, Italian National Research Council)ରେ ଏହା ୧ମ ଶତାବ୍ଦୀର ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି । ଵିଶ୍ୱର ଅନେକ ଵୈଜ୍ଞାନିକ ଏହାକୁ ପ୍ରାଚୀନ ରୋମୀୟ କ୍ରୁଶଦଣ୍ଡର ଶିକାର ଵ୍ୟକ୍ତିର କଫୀନ ବୋଲି ମାନୁଛନ୍ତି ।

୧୯୮୬ରେ Journal of the American Medical Associationରେ ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଗଵେଷଣା (Dr. Robert Bucklin, Dr. Frederick Zugibe ଆଦି) କହୁଛି ଯେ ରକ୍ତ ଓ ଜଳ (blood and clear fluid) ବାହାରିଵା କେଵଳ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ହୋଇପାରେ ଯେତେବେଳେ ହୃତ୍ପିଣ୍ଡ ଫାଟି ପେରିକାର୍ଡିୟାଲ୍ ଫ୍ଲୁଇଡ୍ ଓ ପ୍ଲୁରାଲ୍ ଫ୍ଲୁଇଡ୍ ଜମା ହୋଇଥାଏ । ଜୀଵିତ ଅଵସ୍ଥାରେ ଏହା ଅସମ୍ଭଵ ।

ତେଣୁ ଯୀଶୁଙ୍କ ଶରୀର ନମିଳିଵା ସତ୍ତ୍ୱେ ଚାବୁକ ମାଡ଼ ଓ ବର୍ଚ୍ଛା ଭୁଶାର ପ୍ରମାଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବହୁମୁଖୀ ଏଵଂ ପରସ୍ପର ସହ ମେଳ ଖାଉଛି ।‌ ପ୍ରାଚୀନ ଲେଖ୍ୟ, ରୋମୀୟ ଅଭ୍ୟାସ, ପୁରାତତ୍ତ୍ୱ ଚିହ୍ନ, ତୁରିନ୍ କଫନର ଭୌତିକ ଛବି ଓ ଆଧୁନିକ ଚିକିତ୍ସା ଵିଜ୍ଞାନ ସବୁ ଏକ ଗୋଟିଏ କହୁଛନ୍ତି । ଏହା ଵିଶ୍ୱର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ନିରପେକ୍ଷ ଐତିହାସିକ ଓ ଵୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ୱୀକୃତ ।

ତହୁଁ ଦାବି କରାଯାଏ, “ଯୀଶୁଙ୍କ ପ୍ରତି ସହାନୁଭୂତି ରଖିଥିଵା ଜଣେ ଧନୀକ ଵ୍ୟକ୍ତି ଓ ପୋଣ୍ଟିୟସ ପାଇଲଟ୍ ଉଭୟେ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ରଚିଥିଲେ ଯେ ଯୀଶୁଙ୍କୁ ଶୁକ୍ରଵାର ଦିନ ଯେତେଦୂର ସମ୍ଭଵ ଡେରିରେ ଯେପରି କ୍ରୁଶଵିଦ୍ଧ କରି ଶୂଳିରେ ଚଢ଼ାଯିଵ କାରଣ ଶନିଵାର ଦିନ, ଇହୁଦୀ ସବୁ ବନ୍ଦ କରିଦେଇ ଥାନ୍ତି; ସେମାନଙ୍କ ସବ୍ତର ଦିନରେ ସେମାନଙ୍କୁ କୌଣସି ପ୍ରକାର କୃତ୍ୟର ଅନୁମତି ନଥିଲା ।ଶୁକ୍ରବାର ସନ୍ଧ୍ୟା ସୁଦ୍ଧା ସବୁ ଶେଷ କରାଯାଉଥିଲା ।” 

ତେବେ ଏହି କଥାଟି କୌଣସି ପ୍ରାଚୀନ ଉତ୍ସରେ ନାହିଁ । ଚାରୋଟି ସୁସମାଚାର ଓ ଯୋସେଫସ୍, ଟାସିଟସ୍, ପ୍ଲିନି ଆଦି ରୋମୀୟ-ଇହୁଦୀ ଲେଖକମାନେ ଯୀଶୁଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି । କ୍ରୁଶ ପରେ ବର୍ଚ୍ଛା ଭୁଶି ରୋମୀୟ ସୈନିକମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ହେଵା ପାଇଁ କରୁଥିଲେ ଏଵଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଭୁଲ୍ ହେଲେ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ମିଳୁଥିଲା । ତେଣୁ ଏହା ଗୋଟିଏ ସୁନ୍ଦର କଳ୍ପନା କାହାଣୀ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ନୁହେଁ । 

ସେଇଠୁ କାଶ୍ମୀରରେ “ରୌଜାବଲ୍” ନାମକ ସମାଧିକୁ ଯୀଶୁଙ୍କର ବୋଲି ଯେଉଁ ଦାବି କରାଯାଏ ତାହାର କୌଣସି ପୁରାତତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ । ୧୯୭୦ ଦଶକରେ ଜର୍ମାନ ଗଵେଷକ ପ୍ରଫେସର ଫିଦା ହାସ୍‌ନାଇନ୍ ଏହି କଥା ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ପରେ ନିଜେ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ ଯେ ଏହା କେଵଳ ଲୋକକଥା ଓ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଆକର୍ଷଣ ପାଇଁ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥିଲା। ସେହି ସମାଧିରେ ଥିଵା ଦୁଇଟି କବର ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମୁସଲମାନ ସାଧୁ “ୟୁଜ୍ ଅସଫ୍”ଙ୍କର ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ତାଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ ସୈୟଦ ନସୀରୁଦ୍ଦୀନ‌ଙ୍କର ଅଟେ । ଡିଏନ୍‌ଏ ପରୀକ୍ଷା ଵା କାର୍ବନ୍ ଡେଟିଙ୍ଗ୍ କେବେ ହୋଇନାହିଁ କାରଣ ସ୍ଥାନୀୟ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଏଥିପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଦାବି କରାଯାଏ ଯେ ନିକୋଲାସ୍ ନୋଟୋଵିଚ୍ ନାମକ ଜଣେ ରୁଷିଆନ୍ ସାମ୍ବାଦିକ ତଥା ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ଭାରତ ଓ ତିବ୍ବତ ଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ଏଵଂ ୧୮୯୪ ମସିହାରେ ସେ ତାଙ୍କର ବହି “The Unknown Life of Jesus Christ” (ଯୀଶୁଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ଅଜଣା ଜୀବନ) ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ଏହି ବହିରେ ନୋଟୋଵିଚ୍ ଦାବି କରିଛନ୍ତି ଯେ ଲଦାଖର ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫାରେ (Hemis Monastery) ସେ ଦୁଇଟି ପ୍ରାଚୀନ ତିବ୍ବତୀ ପାଣ୍ଡୁଲିପି ଦେଖିଥିଲେ, ଯେଉଁଥିରେ ଲେଖା ଅଛି “ଈଶା” ଵା ଯୀଶୁଖ୍ରୀଷ୍ଟ ବାଇବେଲରେ ଉଲ୍ଲେଖ ନଥିଵା ତାଙ୍କର ୧୨ରୁ ୩୦ ଵର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତ ଓ ତିବ୍ବତ ଆସି ହିନ୍ଦୁ ଓ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଶିଖିଥିଲେ। ନୋଟୋଵିଚ୍ କହିଥିଲେ ଯେ ଗୁମ୍ଫାର ପ୍ରଧାନ ଲାମା ତାଙ୍କୁ ସେହି ପାଣ୍ଡୁଲିପି ଦେଖାଇ ତା’ର ଫରାସୀ ଅନୁଵାଦ ଶୁଣାଇଥିଲେ।

ଏଠାରେ ଜାଣି ରଖିଵା ଉଚିତ ଯେ ନୋଟୋଭିଚ୍ କେବଳ ଯୁଵାଵସ୍ଥାର ଯୀଶୁଙ୍କ ଭାରତ ଆଗମନ ଵିଷୟରେ ହିଁ ଲେଖିଥିଲେ । ବହିରେ ଯାହା କୁହାଯାଇଛି ତାହାର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସାର ଏଇଆ ଯେ ଯୀଶୁ ୧୩ ଵର୍ଷ ଵୟସରେ ଘର ଛାଡ଼ି ଵ୍ୟଵସାୟୀଙ୍କ ସହ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ । ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ ଅଞ୍ଚଳ, ପଞ୍ଜାବ, ରାଜପୁତାନା ଓ ହିମାଳୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବହୁ ଵର୍ଷ ରହି ହିନ୍ଦୁ ଓ ବୌଦ୍ଧ ଗୁରୁଙ୍କ ପାଖରେ ଧର୍ମ ଶିଖିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ସେଠାରେ “ଈଶା” ବା “ସନ୍ଥ ଈଶା” ନାମରେ ଡକାଯାଉଥିଲା । ୨୯ ବର୍ଷ ବୟସରେ ପୁଣି ପାଲେଷ୍ଟାଇନ୍ ଫେରିଯାଇଥିଲେ ।‌ କ୍ରୁଶଵିଦ୍ଧରୁ ନ ମରି ବଞ୍ଚି ଯାଇ ପୁଣି ଭାରତ ଆସି କାଶ୍ମୀରରେ ୧୨୦ ଵର୍ଷ ବଞ୍ଚିଵା କଥାଟି ନୋଟୋଭିଚ୍ କେବେ ଲେଖି ନ ଥିଲେ। ଏହି ଦ୍ୱିତୀୟ ଅଂଶଟି ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଆନ୍ଦ୍ରିଆସ୍ ଫାବର୍-କାଇଜର୍ (୧୯୫୦ ଦଶକ),ହୋଲଗର କର୍ସ୍ଟେନ୍ (୧୯୬୦ ଦଶକ),

ଫିଦା ହାସନାଇନ୍ (୧୯୭୦-୮୦ ଦଶକ), ଏଲିଜାବେଥ୍ କ୍ଲେର୍ ପ୍ରଫେଟ୍‌ଟ୍ ଓ ଓଶୋ ଆଦି ଲେଖକ ଓ ଚିନ୍ତାଵିଦମାନେ ଯୋଡ଼ିଛନ୍ତି । 

ଅଵଶ୍ୟ ନୋଟୋଵିଚ୍‌ଙ୍କ ଦାବି ପ୍ରକାଶ ହେଵା ସମୟରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଵିଦ୍ୱାନମାନେ ଏହାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସନ୍ଦେହରେ ଦେଖିଥିଲେ। ଵିଶେଷ କରି ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ ଵିଶ୍ୱଵିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପ୍ରାଚ୍ୟଵିଦ୍ ତଥା ସଂସ୍କୃତ ଵିଶାରଦ ମାକ୍ସ ମୁଲର୍ (Max Müller) ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜାଲିଆତି ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଏଵଂ ସେ ନିଜେ ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫା ସହ ଚିଠି ଲେଖାଲେଖି କରି ଖୋଜଖବର ନେଇଥିଲେ।

୧୯୨୦ ଦଶକରେ ଅନେକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଗଵେଷକ ଓ ଯାତ୍ରୀ ନିଜେ ଲଦାଖ ଯାଇ ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫାରେ ସେହି ପାଣ୍ଡୁଲିପି ଖୋଜିଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଜର୍ଜ ରୋରିଚ୍, ଆମେରିକାନ୍ ଧର୍ମପ୍ରଚାରକ ଡାକ୍ତାର ଏଲମର୍ ଏଲିଜାବେଥ୍ ହାର୍ଵି, ସ୍ୱାମୀ ଅଭେଦାନନ୍ଦ (ଵିଵେକାନନ୍ଦଙ୍କ ଶିଷ୍ୟ) ଆଦି। ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଗୁମ୍ଫାର ପୁସ୍ତକାଳୟ ଓ ଭଣ୍ଡାର ଖୋଲାଖୋଲି କରି ଦେଖିଵା ସହ ପ୍ରଧାନ ଲାମାଙ୍କ ସହ କଥା ହୋଇଥିଲେ।

ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫାର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ଲାମା ନିଜେ ଲିଖିତ ଭାବେ ଓ ମୌଖିକ ଭାବେ ବାରମ୍ବାର ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ସେଠାରେ ଏପରି କୌଣସି ପାଣ୍ଡୁଲିପି କେବେ ହେଲେ ନାହିଁ କି ନଥିଲା ଏଵଂ ନିକୋଲାସ୍ ନୋଟୋଵିଚ୍ ନାମରେ କେହି ବି କେବେ ସେ ଗୁମ୍ଫାକୁ ଆସି ନଥିଲେ। ଏହି ବୟାନ ଅନେକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଗଵେଷକଙ୍କ ରିପୋର୍ଟରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଛି ଏଵଂ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫାର ଅଫିସିଆଲ୍ ଅଵସ୍ଥାନ ଏହି ଯେ ଏହା ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜାଲିଆତି।

ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଅନେକ ବିଦ୍ୱାନ ଯେପରି ଏଡଗାର୍ ଗୁଡ଼ସ୍ପିଡ୍ (ଆମେରିକା), ଡଗଲାସ୍ ଟି. ମ୍ୟାକଗେଟିଗାନ୍ (କାନାଡା), ରବର୍ଟ ଏଚ୍. ଷ୍ଟାଇନ୍ ଆଦି ବି ଏହାକୁ ନୋଟୋଵିଚ୍‌ଙ୍କ ନିଜେ ରଚିତ କାଳ୍ପନିକ କାହାଣୀ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ କରିଛନ୍ତି। ଆଜି ବି ଵିଶ୍ୱର ପ୍ରାୟ ସବୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଵିଶ୍ୱଵିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ଗଵେଷଣା ସଂସ୍ଥା ଏହି ପୁସ୍ତକକୁ ଏକ ଐତିହାସିକ ଜାଲିଆତି (historical forgery) ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି।

 ନୋଟୋଵିଚ୍ ଯାହା କହିଥିଲେ ତା’ର କୌଣସି ପ୍ରମାଣ ଆଜିଯାଏ ମିଳିନାହିଁ ଏଵଂ ହେମିସ୍ ଗୁମ୍ଫା ନିଜେ ଓ ଅନେକ ସ୍ୱାଧୀନ ଗଵେଷକ ଏହାକୁ ପୁରାପୁରି ଅସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି। ତେଣୁ ଏହାକୁ ଆଜି ଐତିହାସିକ ଭାବେ ଏକ ଵିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜାଲିଆତି ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ। 

 

ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତ ଵା କାଶ୍ମୀରର କୌଣସି ସାହିତ୍ୟ, ଶିଲାଲିପି, ବୌଦ୍ଧ ବା ହିନ୍ଦୁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଯୀଶୁ ଵା “ଈଶା” ଵିଷୟରେ କିଛି ବି ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ । ଯଦି ଯୀଶୁଙ୍କ ଭଳି ଜଣେ ଵିଶିଷ୍ଟ ଵ୍ୟକ୍ତି ୮୦-୧୦୦ ଵର୍ଷ ଧରି କାଶ୍ମୀରରେ ରହି ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର କରୁଥାଆନ୍ତେ ତେବେ ରାଜତରଙ୍ଗିଣୀ ଭଳି କାଶ୍ମୀରର ଐତିହାସିକ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଅଵଶ୍ୟ ଏହାର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଥାଆନ୍ତା ।

ଶେଷରେ ଏତିକି କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଓଶୋ ଏହି କଥା କହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଐତିହାସିକ ନୁହେଁ ଵରଂ ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ କଳ୍ପନା ଓ ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳର ଜାଲିଆତି ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଵିଶ୍ୱର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ନିରପେକ୍ଷ ପୁରାତତ୍ତ୍ୱ ଓ ଚିକିତ୍ସା ଵିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଯୀଶୁଙ୍କ କ୍ରୁଶ ମୃତ୍ୟୁକୁ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି ଏଵଂ ଭାରତ ଆଗମନ ତଥା କାଶ୍ମୀର ସମାଧି କଥାକୁ ପୌରାଣିକ କିମ୍ବା ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଵ୍ୟଵସାୟ ସହ ଜଡ଼ିତ ମିଥକ ମାନନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି ଦାବିର କୌଣସି ଵିଶ୍ୱସନୀୟ ଐତିହାସିକ ଵା ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରମାଣ ନାହିଁ ।

ଋଗ୍ଵେଦ ଓ ଵିଜ୍ଞାନ — ୧

ଋଗ୍ଵେଦର ମଣ୍ଡଳ ୧, ସୂକ୍ତ ୧୨୨, ମନ୍ତ୍ର ୧୩ରେ କୁହାଯାଇଛି:

”ମନ୍ଦାମହେ ଦଶତୟସ୍ୟ ଧାସେର୍‌ଦ୍ୱିର୍‌ଯ୍ୟତ୍‌ପଞ୍ଚ ଵିଭ୍ରତୋ ଯନ୍ତ୍ୟନ୍ନା ।  

କିମିଷ୍ଟାଶ୍ୱ ଇଷ୍ଟରଶ୍ମିରେତ ଈଶାନାସସ୍ତରୁଷ ଋଞ୍ଜତେ ନୂନ୍ ॥”

ସାୟଣାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଭାଷ୍ୟ ଅନୁସାରେ 

ଏହି ମନ୍ତ୍ରରେ ଋଷି କହୁଛନ୍ତି – ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଵିଶ୍ୱଦେଵଗଣଙ୍କ ସ୍ତୁତି କରୁ, ସେତେବେଳେ ଋତ୍ୱିକ୍‌ମାନେ ଦଶ ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁ ପୋଷଣ କରୁଥିଵା ଦଶ ପ୍ରକାରର ହଵ୍ୟ ନେଇ ଯଜ୍ଞମଣ୍ଡପକୁ ଯାଆନ୍ତି ଏଵଂ ଯଜ୍ଞ ସଫଳ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଇଷ୍ଟାଶ୍ୱ ଓ ଇଷ୍ଟରଶ୍ମି ଭଳି ରାଜାମାନେ ଯଦିଓ ଅଶ୍ୱଦାନ, ରଥଦାନ ଆଦି କରନ୍ତି, ତଥାପି ଵରୁଣାଦି ଦେଵତାଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରି ଶତ୍ରୁଜୟ ଓ ନେତୃତ୍ୱ ପାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ – କାରଣ ସେମାନଙ୍କ ଯଜ୍ଞ ଵିଧିପୂର୍ଵକ ନୁହେଁ ଵା ଋତ୍ୱିକ୍‌ମାନଙ୍କୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଦକ୍ଷିଣା ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହା ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଵ୍ୟଙ୍ଗ – କେଵଳ ଧନ ଢାଳିଲେ ହେଲା ନାହିଁ, ଵିଧିମତ ଯଜ୍ଞ ଓ ଋତ୍ୱିକ୍‌ଙ୍କ ସମ୍ମାନ ନିତାନ୍ତ ଆଵଶ୍ୟକ ।

ତେବେ ଋଗ୍ବେଦ ୧.୧୨୨.୧୩ରେ ଉଲ୍ଲେଖିତ “ଦ୍ୱିର୍ଯ୍ୟତ୍ ପଞ୍ଚ ଵିଭ୍ରତୋ ଯନ୍ତ୍ୟନ୍ନା”ରେ ଦଶ ପ୍ରକାରର ଅନ୍ନ (ହଵ୍ୟ) କଥା କୁହାଯାଇଛି । ଋତ୍ୱିଜ୍‌ମାନେ ଯଜ୍ଞମଣ୍ଡପକୁ ଏହି ଦଶ ପ୍ରକାରର ହଵିଃ ନେଇଯା’ନ୍ତି ଏଵଂ ଏହା ଦଶ ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁ (୫ ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିୟ + ୫ କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟ) ପୋଷଣ କରେ ।

ପ୍ରାଚୀନ ଭାଷ୍ୟକାରମାନେ (ସାୟଣ, ମହୀଧର, ଉବ୍ବଟ, ଭଟ୍ଟ ଭାସ୍କର, ବେଙ୍କଟମାଧବ ଇତ୍ୟାଦି) ଏହି ଦଶ ପ୍ରକାର ଅନ୍ନକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ଵିଭକ୍ତ କରି ଵର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି:

କ. ପଞ୍ଚ ପ୍ରକାରର ପେୟ ଅନ୍ନ (ତରଳ/ପେୟ ହବ୍ୟ – ପିଇଵା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ)

ଏହା ପାଞ୍ଚ ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିୟକୁ ପୋଷଣ କରେ ।  

1.ଦୁଗ୍ଧ (ଗାଈ ଦୁଧ)  

2.ଘୃତ(ଘିଅ)  

3.ଦଧି(ଦହି)  

4.ସୋମ(ସୋମରସ)  

5.ଜଳ/ଆପଃ(ଯଜ୍ଞୀୟ ଜଳ)

ଖ. ପଞ୍ଚ ପ୍ରକାରର ଭକ୍ଷ୍ୟ ଅନ୍ନ (କଠିନ/ଚୋବାଇଵା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ)

ଏହା ପାଞ୍ଚ କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟକୁ ପୋଷଣ କରେ ।  

6.ଅନ୍ନ/ଓଦନ(ଭାତ/ଅନ୍ନ)  

7.ପୁରୋଡାଶ(ପିଠାଉ/ଯବାଗୁରୁ ତିଆରି ହଵ୍ୟ)  

8.ଧାନା(ଭଜା ଯବ, ଚାଉଳ ଇତ୍ୟାଦି)  

9.କରମ୍ବ (ଯବାଗୁ ଓ ଦଧି ମିଶାଇ ତିଆରି ଖାଦ୍ୟ)  

10.ପକ୍ୱାନ୍ନ/ସ୍ଥାଳୀପାକ(ଵିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପାକ କରାଯାଇଥିଵା ଅନ୍ନ)

ଏହା ପଢ଼ିଲେ ପ୍ରଥମେ ଲାଗେ ଯେ ଏଠାରେ କେଵଳ ଯଜ୍ଞର ଉପକରଣ ଵିଷୟରେ କୁହାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଯଦି ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନର ପ୍ରଚକ୍ଷୁ(ଚଷମା) ଲଗାଇ ଦେଖାଯାଏ, ତା’ହେଲେ ଏହି ଦଶଗୋଟି ହଵିଃ/ଅନ୍ନ ଅଵିଶ୍ୱସନୀୟ ରୂପେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଵୈଜ୍ଞାନିକ ପୁଷ୍ଟିଵିଧାନର ମଡେଲ ଭାବେ ଉଭା ହୋଇଯାଏ ।

ପ୍ରଥମ ପାଞ୍ଚଟି ଅନ୍ନ (ଦୁଧ, ଘିଅ, ଦହି, ସୋମ, ଜଳ) ସବୁ ତରଳ ଓ ମୋଟାମୋଟି ଭାବେ ଫ୍ୟାଟ୍-ଧନାଟ୍ୟ (ଦୁଗ୍ଧଜ ଫ୍ୟାଟ୍ ଓ ପାଣି) । ଆଜିର ଵିଜ୍ଞାନ କହୁଛି ଯେ ମସ୍ତିଷ୍କ ଓ ନର୍ଭ କୋଷର ମୁଖ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ହେଉଛି ଫ୍ୟାଟ୍ ଓ କିଟୋନ୍ ବଡି (ଯାହା ଘିଅ ଓ ଦୁଧରୁ ତିଆରି ହୁଏ) ଏଵଂ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିୟକୁ ତୀକ୍ଷ୍ଣ କରେ, ମ୍ୟାଇଲିନ୍ ସିଥ୍ ସଶକ୍ତ କରେ ତଥା ମସ୍ତିଷ୍କର ସ୍ନାୟୁ ସଂଯୋଗକୁ ସୁରୁଖୁରୁରେ ସଂଚାଳନ କରେ। ଆଜି ଯାହାକୁ ଆମେ “Ketogenic diet” ଓ “Brain food” କହୁଛୁ, ସେହି ଧାରଣାଟି ଋଗ୍‌ଵେଦରେ ହଜାର ହଜାର ଵର୍ଷ ପୂର୍ଵେ ଦେଇଦେଇଛି ।

ପରଵର୍ତ୍ତୀ ପାଞ୍ଚଟି ଅନ୍ନ ସବୁ କାର୍ବୋହାଇଡ୍ରେଟ୍-ଧନାଟ୍ୟ (ଭାତ, ଯଵ, ଧାନା ଇତ୍ୟାଦି) । ଏହା ମାଂସପେଶୀ ଓ ଶରୀରର ତୁରନ୍ତ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଏ, ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଓ ଗ୍ଲାଇକୋଜେନ୍ ଭରି ଦିଏ । ଏହା ଠିକ୍ ଆଜିର ଖେଳାଳିମାନଙ୍କର “Carb-loading” ଭଳି । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଅନ୍ନ କର୍ମେନ୍ଦ୍ରିୟ ଓ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମ ପାଇଁ ଜରୁରୀ । ଏହି ଦୁଇ ଭାଗରେ ଵିଭକ୍ତ କରି ଋଗ୍‌ବେଦ ଯେଉଁ ପୁଷ୍ଟିବିଧାନ କହିଛି, ତାହା ଆଜିର ବିଜ୍ଞାନର “Dual Fuel System” ସହ ପୁରା ମେଳ ଖାଏ । ମସ୍ତିଷ୍କ ଚାଲେ ଫ୍ୟାଟ୍ ଓ କିଟୋନ୍ ଉପରେ

ମାଂସପେଶୀ ଚାଲେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଓ କାର୍ବୋହାଇଡ୍ରେଟ୍ ଉପରେ । ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଡାକ୍ତର କହୁଛନ୍ତି “ଘିଅ ଖାଆନ୍ତୁ, ମସ୍ତିଷ୍କ ଭଲ ରହିଵ”, “ଦହି ଖାଆନ୍ତୁ, ପେଟ ଓ ମନ ଭଲ ରହିଵ”, “ଭାତ ଓ ଯବ ଖାଆନ୍ତୁ, ଶକ୍ତି ରହିଵ” – ସେତେବେଳେ ଆମେ ବୁଝୁ ଯେ ଏହି ସବୁ କଥା ପ୍ରାୟ ୪୦୦୦ ଵର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଋଗ୍‌ବେଦରେ ଲେଖା ହୋଇସାରିଛି । ଋଷିମାନେ ଏହାକୁ ଯଜ୍ଞର ଭାଷାରେ ଲେଖିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଭିତରେ ଲୁଚିଛି ମଣିଷ ଶରୀର ଓ ମସ୍ତିଷ୍କର ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଵୈଜ୍ଞାନିକ ପୁଷ୍ଟିମଡେଲ ।

ତେଣୁ ଏହି ଦଶ ଅନ୍ନ କେଵଳ ଯଜ୍ଞର ହଵ୍ୟ ନୁହନ୍ତି, ଵରଂ ମଣିଷର ଜ୍ଞାନ ଓ କର୍ମର ସନ୍ତୁଳନ ପାଇଁ ଏକ ଅମର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା । 

ତିନିପ୍ରକାରର ଋଣ ଓ ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଥିଵା ଵୈଜ୍ଞାନିକ ତତ୍ତ୍ଵ

ଆମ୍ଭ ଦେଶର ଶାସ୍ତ୍ରରେ ତିନିପ୍ରକାରର ଋଣକଥା ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ସେହି ତିନିଋଣ ହେଲା ଦେଵଋଣ,ପିତୃଋଣ ଓ ଋଷିଋଣ।ଵିଷ୍ଣୁଧର୍ମ୍ମୋତ୍ତରମ୍ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଲିଖିତ ହୋଇଛି:

 “ଦେଵାନାଞ୍ଚ ପିତୃ଼ଣାଞ୍ଚ ଅଷୀଣାଞ୍ଚ ତଥା ନରଃ ।

 ଋଣଵାନ୍ ଜାୟତେ ଯସ୍ମାତ୍ତନ୍ମୋକ୍ଷେ ପ୍ରୟତେତ୍ ସଦା ॥”

 ××××××××××××××××××××

  “ଦେଵାନାମନୃଣୋ ଜନ୍ତୁର୍ଯଜ୍ଞୈର୍ଭଵତି ମାନଵଃ ।

  ଅଳ୍ପଵିତ୍ତଶ୍ଚ ପୂଜାଭିରୁପଵାସଵ୍ରତୈସ୍ତଥା ॥ ଶ୍ରାଦ୍ଧେନ ପ୍ରଜୟା ଚୈଵ ପିତୃ଼ଣାମନୃଣୋ ଭଵେତ୍ ।

  ଋଷୀଣାଂ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ଯେଣ ଶ୍ରୁତେନ ତପସା ତଥା” ॥

ଅର୍ଥାତ୍ — ଦେଵଋଣ ଯାଗଯଜ୍ଞଦ୍ବାରା, ପିତୃଋଣ ପୁତ୍ରୋତ୍ପାଦନଦ୍ବାରା ଓ ଋଷିଋଣ ଵେଦପାଠଦ୍ବାରା ଶୁଝାଯାଇପାରେ । 

ସେହିପରି ମନୁସ୍ମୃତିର ଅଧ୍ୟାୟ ୬, ଶ୍ଳୋକ ୩୪ରୁ ୩୮ତମ ଶ୍ଳୋକ ମଧ୍ୟରେ ତିନି ଋଣ ଵିଷୟରେ ଵର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।‌

“ଆଶ୍ରମାଦାଶ୍ରମଂ ଗତ୍ୱା ହୁତହୋମୋ ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।  

ଭିକ୍ଷାଵଳିପରିଶ୍ରାନ୍ତଃ ପ୍ରଵ୍ରଜନ୍ ପ୍ରେତ୍ୟ ଵର୍ଦ୍ଧତେ ॥ ୩୪॥  

ଋଣାନି ତ୍ରୀଣ୍ୟପାକୃତ୍ୟ ମନୋ ମୋକ୍ଷେ ନିଵେଶୟେତ୍ ।  

ଅନପାକୃତ୍ୟ ମୋକ୍ଷଂ ତୁ ସେଵମାନୋ ଵ୍ରଜତ୍ୟଧଃ ॥ ୩୫॥  

ଅଧୀତ୍ୟ ଵିଧିଵଦ୍ ଵେଦାନ୍ ପୁତ୍ରାଂଶ୍ଚୋତ୍ପାଦ୍ୟ ଧର୍ମତଃ ।  

ଇଷ୍ଟ୍ୱା ଚ ଶକ୍ତିତୋ ଯଜ୍ଞୈର୍ମନୋ ମୋକ୍ଷେ ନିଵେଶୟେତ୍ ॥ ୩୬॥  

ଅନଧୀତ୍ୟ ଦ୍ୱିଜୋ ଵେଦାନନୁତ୍ପାଦ୍ୟ ତଥା ସୁତାନ୍ ।  

ଅନିଷ୍ଟ୍ୱା ଚୈଵ ଯଜ୍ଞୈଶ୍ଚ ମୋକ୍ଷମିଚ୍ଛନ୍ ଵ୍ରଜତ୍ୟଧଃ ॥ ୩୭॥  

ପ୍ରାଜାପତ୍ୟଂ ନିରୁପ୍ୟେଷ୍ଟିଂ ସର୍ଵଵେଦସଦକ୍ଷିଣାମ୍ ।  

ଆତ୍ମନ୍ୟଗ୍ନୀନ୍ ସମାରୋପ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ପ୍ରଵ୍ରଜେଦ୍ ଗୃହାତ୍ ॥ ୩୮॥  

ଜଣେ ଵୟସ୍କ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ → ଗୃହସ୍ଥ → ଵାନପ୍ରସ୍ଥ ଆଶ୍ରମ କ୍ରମାନୁସାରେ ପାଳନ କରି, ହୋମ-ହଵନ କରି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଜୟ କରି, ଭିକ୍ଷା ଓ ଵଳି ଦେଇ ଥକି ଯାଇ ଯେତେବେଳେ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଆଶ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରି ଦେହ ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି, ସେ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି (ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ୍ନତ ଲୋକକୁ ଯାଆନ୍ତି)। ତିନି ଋଣ (ଋଷିଋଣ, ଦେଵଋଣ, ପିତୃଋଣ) ଶୋଧ କରିସାରି ତା’ପରେ ମନକୁ ମୋକ୍ଷ ଧର୍ମରେ ଲଗାଇଵା ଉଚିତ୍। ଏହି ଋଣ ନ ଶୋଧି ମୋକ୍ଷ ଚାହିଁଲେ ନରକକୁ ଯାଏ। ଵିଧିପୂର୍ଵକ ଚାରି ଵେଦ ଅଧ୍ୟୟନ କରି (ଋଷିଋଣ), ଧର୍ମାନୁସାରେ ବିଵାହ କରି ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପନ୍ନ କରି (ପିତୃଋଣ), ଯଥାଶକ୍ତି ୟଜ୍ଞ କରି (ଦେଵଋଣ) ଏହି ତିନି ଋଣ ଶୋଧ କରିସାରି ତା’ପରେ ମନକୁ ମୋକ୍ଷରେ ଲଗାଇଵା କର୍ତ୍ତଵ୍ୟ।

ଯେ ଵେଦ ନ ପଢ଼ି, ସନ୍ତାନ ନ ଜନ୍ମାଇ, ଯଜ୍ଞ ନ କରି ସିଧା ସନ୍ନ୍ୟାସ ନେଇ ମୋକ୍ଷ ଚାହାଁନ୍ତି, ସେ ନରକକୁ ଯାଆନ୍ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣ ସନ୍ନ୍ୟାସ ନେଵା ପୂର୍ଵରୁ ସର୍ଵସ୍ୱ ଦକ୍ଷିଣା ଦେଇ ପ୍ରାଜାପତ୍ୟ ଇଷ୍ଟି (ଏକ ଵିଶେଷ ଯଜ୍ଞ) କରିବେ, ତା’ପରେ ଅଗ୍ନିକୁ ନିଜ ଆତ୍ମାରେ ସମାରୋପଣ (ଅର୍ଥାତ୍ ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଅଗ୍ନି ନିର୍ଵାପଣ) କରି ଘର ତ୍ୟାଗ କରି ସନ୍ନ୍ୟାସ ଗ୍ରହଣ କରିବେ।

ଏହି ଶ୍ଳୋକଗୁଡ଼ିକରେ ଚାରି ଆଶ୍ରମର କ୍ରମ ଓ ତିନି ଋଣ ଶୋଧ ନକରି ସନ୍ନ୍ୟାସ ନେଵାର ନିଷେଧ ଵିଷୟରେ କୁହାଯାଇଛି। ସ୍ଥୂଳ ଭାବେ ଦେଖିଲେ ଅନ୍ୟ ଜୀଵମାନେ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା କେଵଳ ପିତୃଋଣ ହିଁ ପରିଶୋଧ କରନ୍ତି କିନ୍ତୁ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟମାନେ ଵେଦପାଠ କରି ତଥା ଯାଗଯଜ୍ଞ ଦ୍ଵାରା ଦେଵଋଣ ଓ ଋଷିଋଣ ମଧ୍ୟ ପରିଶୋଧ କରୁଥିଲେ । ଏହା ହେଉଛି ପ୍ରୋକ୍ତ ଶ୍ଲୋକାଦିର ସ୍ଥୂଳ ମତ ତେବେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବେ ଦେଖିଲେ ମାନଵ ସମେତ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ଜୀଵମାନେ ମଧ୍ୟ ତିନୋଟି ଯାକ ଋଣ ପରିଶୋଧ କରିଥାନ୍ତି । 

କିନ୍ତୁ କେମିତି ? 

ଶାସ୍ତ୍ରରେ କଥିତ ଅଛି ଯେ ପିତୃଋଣ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପତ୍ତି କରି ପରିଶୋଧ କରାଯାଇପାରେ । ସବୁ ଜୀଵ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଉପାୟରେ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପତ୍ତି କରନ୍ତି । ପିତୃଋଣ ପରିଶୋଧନ ପାଇଁ ଵିଵାହ କରାଯାଏ କହିଲେ କିଛି ନାସ୍ତିକ ହେତୁଵାଦୀ କହିପାରନ୍ତି ଆମେ ସେ ଅସିଆ କାଳର ମସିଆ କଥା ମାନୁନାହୁଁ 

ତେବେ ଏହାର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ପକ୍ଷଟି ସମସ୍ତେ ବୁଝିଵା ଉଚିତ । ଆପଣଙ୍କ ପିତାମାତା ଆପଣଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଲେ । କୌଣସି ଜୀଵ ଜନ୍ମ ଦେଵାର ମୂଳ ସାଂସାରିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଵଂଶବୃଦ୍ଧି କରିଵା ଅଟେ । କେଵଳ ମଣିଷ ହିଁ ନୁହେଁ ସଂସାରର ସବୁ ଜୀଵ ତେଣିକି ସେ ପାଦପ ହୁଅନ୍ତୁ ଵା ଜନ୍ତୁ ନିଜର ପରଵର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ି ସୃଷ୍ଟି କରିଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାନ୍ତି ଏଵଂ ସେମାନେ ପ୍ରକୃତିଠାରୁ ଏଥିପାଇଁ ସ୍ଵାଭାଵିକ ଭାବେ ଶକ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।‌ ଏଇକଥାକୁ ସନାତନୀମାନେ ବୁଝିଥିଲେ ତେଣୁ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ପିତୃଋଣ କଥା ଯୋଡି଼ଥିଲେ । 

କିନ୍ତୁ ଏହି ପିତୃଋଣର କଥା ଯେତେବେଳେ ନାସ୍ତିକ ଵା ଆଧୁନିକ ହେତୁଵାଦୀମାନେ “ପୁରୁଣା କାଳର ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ” ବୋଲି କହି ଶାସ୍ତ୍ର ମତକୁ ନ୍ୟୂନ ଦେଖାଇଵାର ଅପଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ଵିଜ୍ଞାନ ନିଜେ ଆସି ସେମାନଙ୍କ ହାତ ଧରି ଠିଆ ହୋଇ କହେ – “ନା, ଏହା ଅନ୍ଧଵିଶ୍ୱାସ ନୁହେଁ, ଏହା ସବୁଠାରୁ କଡ଼ା ଜୈଵିକ ସତ୍ୟ।”

ଆଧୁନିକ ଵିଵର୍ତ୍ତନୀୟ ଜୀଵଵିଜ୍ଞାନ (Evolutionary Biology)ର ମୌଳିକ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ଯେକୌଣସି ଜୀଵର ଅସ୍ତିତ୍ୱର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ - ନିଜର genesକୁ ପରଵର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଵା ଯାହାକୁ ଵୈଜ୍ଞାନିକ ଭାଷାରେ Reproductive Success ଵା Inclusive Fitness କୁହାଯାଏ । Richard Dawkins ତାଙ୍କର The Selfish Gene (1976) ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ କହିଛନ୍ତି – ଆମେ ବଞ୍ଚିଛୁ କେଵଳ ଏଥିପାଇଁ ଯେ ଆମର genes ନିଜର କପି ସୃଷ୍ଟି କରି ଆଗକୁ ବଢ଼ିପାରନ୍ତି। ଆମର ଶରୀର ହେଉଛି କେଵଳ ସେହି genesର ଅସ୍ଥାୟୀ ବାହାନ (vehicle)।

ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖିଲେ ପିତାମାତା ଯେଉଁ ଋଣ ଆପଣଙ୍କ ଉପରେ ଥୋଇ ଦେଇ ଯାଇଛନ୍ତି ତାହା କେଵଳ ଭାଵପ୍ରବଣମୂଳକ ଋଣ ନୁହେଁ ଵରଂ ତାହା ସିଧାସଳଖ ଜୈଵିକ ଋଣ। ସେମାନେ ନିଜର 50% genes ଆପଣଙ୍କ ଶରୀରରେ ରଖି ଆପଣଙ୍କୁ ଏକ ଜୀଵନ୍ତ “gene vehicle” କରିଛନ୍ତି। ଯଦି ଆପଣ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପାଦନ ନ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେହି genesର ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଵର୍ଷର ଯାତ୍ରା ଆପଣଙ୍କ ଠାରେ ହିଁ ଅଟକିଯାଏ – ଏହା ପ୍ରକୃତିର ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଅପରାଧ ଓ ଅକୃତଜ୍ଞତା।

 କେଵଳ ମଣିଷ ହିଁ ନୁହେଁ ଗଛଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ମାଛ, ପକ୍ଷୀ, ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ – ସବୁ ଜୀଵ ନିଜର ଜୀଵନଶକ୍ତିର ବହୁ ଅଂଶ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ସନ୍ତାନ ପାଳନରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରନ୍ତି। ଏହାକୁ ଵିଜ୍ଞାନର ଭାଷାରେ Parental Investment Theory (Trivers, 1972) କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁ ଜୀଵ ଏହା କରେ ନାହିଁ ତା’ର gene line ଧୀରେ ଧୀରେ ଲୁପ୍ତ ହୋଇଯାଏ।

ତେଣୁ ସନାତନ ଶାସ୍ତ୍ର ଯେତେବେଳେ କହୁଛି “ପିତୃଋଣ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପାଦନ କରି ପରିଶୋଧ କର”, ସେତେବେଳେ ସେ କେଵଳ ଧର୍ମ ଵା ସଂସ୍କାର କଥା କହୁନାହିଁ – ସେ ସିଧାସଳଖ ପ୍ରକୃତିର ସବୁଠାରୁ ଗଭୀର ଜୈଵିକ ନିୟମକୁ ସରଳ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି। ଆଜିର ଵିଜ୍ଞାନ ତାହାକୁ ନୂଆ ନାମ ଦେଇ ପୁନର୍ବାର ପ୍ରମାଣ କରୁଛି – ଏହା ହେଉଛି ଜୀଵନର ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଋଣ ଯାହାକୁ କେହି ଅସ୍ୱୀକାର କରିପାରିବ ନାହିଁ। ପିତୃଋଣ ପରିଶୋଧ କେଵଳ ଧାର୍ମିକ କର୍ତ୍ତଵ୍ୟ ନୁହେଁ ଵରଂ ଏହା ଜୀଵଜଗତର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ, ସବୁଠାରୁ ନିଷ୍ଠୁର ଓ ସବୁଠାରୁ ସଚ୍ଚୋଟ ଵିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଵାଧ୍ୟଵାଧକତା ଅଟେ।

ସେହିପରି ଵେଦ ହେଉଛି ଜ୍ଞାନର ଭଣ୍ଡାର ଏଵଂ ଵେଦପାଠ ଦ୍ଵାରା ଋଷିଋଣ ପରିଶୋଧ ହୁଏ ବୋଲି ଶାସ୍ତ୍ରରେ କଥିତ ଅଛି । ଵେଦପାଠର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜ୍ଞାନଵାନ ହେଵା ହିଁ ଅଟଇ । ଵେଦ ପାଠ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ସାଧୁ ଓ ଶିକ୍ଷିତ ହେଵା ସହିତ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଜୀଵନଯାପନ କରୁଥିଲେ । ଵେଦର ରଚନା ଭାରତର ଵିଦ୍ଵାନ ଋଷିମାନେ କରିଥିଲେ ଏଵଂ ଏହା ରଚନା କରିଵାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଜିତ ଜ୍ଞାନ ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ସାଧୁ କରିଵା । କେଵଳ ଭାରତୀୟ ନୁହେଁ କି କେଵଳ ମାତ୍ର ମନୁଷ୍ୟ ବି ନୁହେଁ ଅନେକ ଜୀଵ ସେମାନଙ୍କର ପିତାମାତା ତଥା ସାଙ୍ଗ ସାଥି ଓ ସଂସାରରୁ କିଛି ନା କିଛି ଶିକ୍ଷା କରନ୍ତି ଏଵଂ ଜୀଵନ ଵିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଠିତ ସେହି ଶିକ୍ଷାକୁ ପରଵର୍ତ୍ତୀ ପିଢି଼କୁ ଶିଖାଇଥାନ୍ତି । ଵିଶେଷ କରି ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ବିଲେଇ ହେଉ କି ବାଘ ନିଜ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ଶିକାର କରିଵା ଶିଖାନ୍ତି । ହଁ କେତେକ ଜୀଵ ତ ଜନ୍ମରୁ ମଲାଯାଏଁ ସଂସାର ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ କରି କରି ବଞ୍ଚିଥାନ୍ତି ଏଵଂ ପ୍ରତିଦିନ କିଛି ନା କିଛି ଶିଖିଥାନ୍ତି । ସଂସାରରୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଵା ଓ ଉକ୍ତ ଜ୍ଞାନକୁ ଅନ୍ୟକୁ ଶିଖାଇଵା ଦ୍ଵାରା ଋଷିଋଣ ପରିଶୋଧନ ହୋଇଥାଏ । 

ସଂସାରରୁ ଶିଖି ଅନ୍ୟକୁ ଶିଖାଇ ଋଷିଋଣ ପରିଶୋଧ କରିଵାର ଏହି ଵୈଦିକ ଵିଚାର ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନ ସହିତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଭାବେ ମିଶିଯାଏ। ଵିଜ୍ଞାନରେ ଏହାକୁ Cultural Evolution ଓ Dual Inheritance Theory ନାମ ଦିଆଯାଇଛି। ମଣିଷ ଵ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରାଣୀ ମଧ୍ୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜ୍ଞାନକୁ ପରଵର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରନ୍ତି। ଜାପାନର କୋଶିମା ଦ୍ୱୀପରେ ୧୯୫୩ ମସିହାରେ Imo ନାମକ ଏକ ମାଈ Japanese macaque(ଜାପାନୀ ମର୍କଟୀ) ମିଠା ଆଳୁକୁ ପାଣିରେ ଧୋଇ ଖାଇଵା ଆରମ୍ଭ କଲା। କିଛି ମାସ ଭିତରେ ଏହି ନୂଆ ଅଭ୍ୟାସ ତା’ର ସାଙ୍ଗସାଥୀ ଓ ସନ୍ତାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଵ୍ୟାପିଗଲା ଏଵଂ ଆଜି ସେହି ଦଳର ପ୍ରାୟ ସବୁ ମାଙ୍କଡ଼ ଏହା କରନ୍ତି । ସିମ୍ପାଞ୍ଜିଙ୍କ ଵିଭିନ୍ନ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ପୋକ ଧରିଵାର କାଠି ପରି ଯନ୍ତ୍ର ଵ୍ୟଵହାର, ଔଷଧୀୟ ପତ୍ର ଖାଇଵା ଓ ପଥର ଵ୍ୟଵହାର କରି କଠିନ ଫଳ ଭାଙ୍ଗିଵା ଭଳି ଅନେକ ସାଂସ୍କୃତିକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ଏଵଂ ଏସବୁ ଗୋଟିଏ ପିଢ଼ିରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପିଢ଼ିକୁ ଶିଖାଯାଇଥାଏ।‌

ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଚେତନ ଶିକ୍ଷାଦାନ ମଧ୍ୟ ଵିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଭାବେ ପ୍ରମାଣିତ। Caro & Hauser (1992) ଅନୁଯାୟୀ ଶିକ୍ଷକ 

ନିଜର ଖର୍ଚ୍ଚ ଵହନ କରି ଶିଷ୍ୟର ଶିଖିଵା ଗତି ବଢ଼ାଇଲେ ତାହାକୁ Teaching କୁହାଯାଏ। ଆଫ୍ରିକାର meerkatମାନେ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ବିଛା ଧରିଵା ଶିଖାନ୍ତି – ପ୍ରଥମେ ମୃତ ବିଛା, ପରେ ଆହତ ବିଛା ଏଵଂ ଶେଷରେ ଜୀଵନ୍ତ ବିଛା ଦେଇ ଅଭ୍ୟାସ କରାନ୍ତି। ବାଘ, ଚିତା ଓ ଘରୋଇ ବିଲେଇ ମଧ୍ୟ ନିଜେ ଶିକାର ଧରି ଆଣି ସନ୍ତାନଙ୍କ ସାମ୍ନାରେ ଛାଡ଼ି ଦିଅନ୍ତି ଯାହାଦ୍ୱାରା ସେମାନେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଶିକାର କରିଵା ଶିଖନ୍ତି।

କିନ୍ତୁ ମଣିଷ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅତି ଉଚ୍ଚସ୍ତରର Cumulative Cultural Evolution ରୂପ ନେଇଛି। ପ୍ରତି ପିଢ଼ି ପୂର୍ଵ ପିଢ଼ିର ଜ୍ଞାନକୁ ଆହୁରି ଉନ୍ନତ କରି ଆଗକୁ ବଢ଼ାଏ । ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ସାଂସ୍କୃତିକ ଜ୍ଞାନ ସାଧାରଣତଃ ଏକାଧିକ ପିଢ଼ି ଧରି ସ୍ଥାୟୀ ହୋଇ ରହେ ନାହିଁ । ଵେଦ, ଉପନିଷଦ, ଦର୍ଶନ, ଗଣିତ, ଜ୍ୟୋତିର୍ଵିଜ୍ଞାନ ଓ ଆଜିର ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନ ଏହି ଅଵିରାମ ଜ୍ଞାନ ସଞ୍ଚୟର ଜ୍ୱଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ଏଵଂ ଏହା ଜ୍ଞାନର ସାତ୍ୟତା ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭଵ ହୋଇଅଛି ।

ଋଷିଋଣ ପରିଶୋଧ ବାସ୍ତବରେ ଏହି Inter-generational Knowledge Transfer ତଥା Altruism towards future generationsର ଏକ ସୁନ୍ଦର ଧାର୍ମିକ-ସାଂସ୍କୃତିକ ରୂପ। ମାନଵ ସଭ୍ୟତାର ସର୍ଵଵୃହତ ସଫଳତା ଏହି କାରଣରୁ ହିଁ ଯେ ଆମେ ଶିଖିଥିଵା ଜ୍ଞାନକୁ ଆଗାମୀ ପିଢ଼ିକୁ ସଚେତନ ଭାବରେ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥାଉ।

ଏହାକୁ Richard Dawkins ୧୯୭୬ରେ Memes ଵା ସାଂସ୍କୃତିକ ଜିନ୍ ନାମ ଦେଇଥିଲେ। Genes ଯେମିତି ଜୈଵିକ ସୂଚନାକୁ ଗୋଟିଏ ପିଢ଼ିରୁ ଆଉ ଏକ ପିଢ଼ିକୁ ଵହନ କରନ୍ତି ଠିକ୍ ସେମିତି Memes (ଗୀତ, ଭାଷା,ଵୈଜ୍ଞାନିକ ସୂତ୍ର,ଵୈଦିକ ମନ୍ତ୍ର, ଯୋଗାସନ, ରେସିପି ଇତ୍ୟାଦି) ସାଂସ୍କୃତିକ ସୂଚନାକୁ ଵହନ କରନ୍ତି । ଋଷିମାନେ ଯେଉଁ ମନ୍ତ୍ର ଶିଷ୍ୟଙ୍କୁ ଶୁଣାଇ ଶୁଣାଇ ଶିଖାଇଲେ ଏଵଂ ସେମାନେ ପୁଣି ଆଉ ଶିଷ୍ୟଙ୍କୁ ଶିଖାଇଲେ – ଏହା ହିଁ ପ୍ରାଚୀନତମ ଓ ସବୁଠାରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ Memetic transmission। ତେଣୁ ଵୈଦିକ ଋଷିଋଣ ପରିଶୋଧର ଏହି ନିୟମ କେଵଳ ଧାର୍ମିକ ଋଣ ନୁହେଁ ଵରଂ ମାନଵ ସଭ୍ୟତାର ଵିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ମୌଳିକ ଜୈବିକ-ସାଂସ୍କୃତିକ ନୀତି ଅଟେ।

ଶେଷରେ ଦେଵଋଣ କଥା ଵିଚାର କରାଯାଉ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ଜନ୍ମଠାରୁ ମଲାଯାଏଁ ଦେଵତାମାନଙ୍କର ଋଣୀ ହୋଇଥାନ୍ତି କାରଣ ସେମାନେ ଦେଵତାମାନଙ୍କର ଅଂଶକୁ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଆଜୀଵନ ଧାରଣ କରିଥାଆନ୍ତି । ଜଳ,ଵାୟୁ,ଭୂମି, ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଓ ଅଗ୍ନି ଵିନା କୌଣସି ଜୀଵ ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ଭଵ ନୁହେଁ । ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଦେଵତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଇନ୍ଦ୍ର,ଵରୁଣ,ଅଗ୍ନି,ଵାୟୁ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ଏମାନଙ୍କର ଆମ ଉପରେ ଯେଉଁ ଋଣ ଅଛି ତାକୁ ପରିଶୋଧ କରିଵାର ଏକମାତ୍ର ପନ୍ଥା ହେଲା ଯଜ୍ଞ !!!

ହେଲେ ମଣିଷମାନେ ସିନା ଯଜ୍ଞ କରିପାରିବେ ଅନ୍ୟ ଜୀଵମାନେ କ'ଣ ଯଜ୍ଞ କରିଵାକୁ ଯୋଗ୍ୟ କି ? 

ହଁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବେ ଦେଖିଲେ ପୃଥିଵୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ଏ ସଂସାରର ଦେଵତା ଭାବେ ଗୃହୀତ ଵାୟୁ ,ଜଳ,ଅଗ୍ନି,ମୃତ୍ତିକା ଓ ଆକାଶ ଆଦିରୁ ଯାହା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ତାକୁ ଫେରାଇ ମଧ୍ୟ ଦେଇଥାନ୍ତି ‌। ଜୀଵନଚକ୍ରକୁ ପରିଚାଳନା କରିଵାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା ଦିଆଯାଉଥିଵା ଯୋଗଦାନ ହିଁ ଦେଵଯଜ୍ଞ ଅଟେ । 

 ଆମେ ଜୀଵମାନେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲେ ତହିଁର ଵର୍ଜ୍ୟଵସ୍ତୁ ରୂପେ ଵିଷ୍ଠା ପରିତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି ଯାହା ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ଵରତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଵାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଯଦି ଏହା ନ ହେଉଥାନ୍ତା ତାହେଲେ ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ଵରତା ନଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତା ଏଵଂ ଜୀଵନଚକ୍ର ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଯାଆନ୍ତା । ସେହିପରି ମନୁଷ୍ୟ ଜଳ ଗ୍ରହଣ କରି ପୁଣି ମୁତ୍ର ରୂପେ ପରିତ୍ୟାଗ କରେ ଏଵଂ ସେଥିରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଖଣିଜ ତତ୍ତ୍ବ ଥାଏ ଯାହା ମୃତ୍ତିକାରେ ମିଶ୍ରିତ ହୁଏ । ଜଗତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ମୃତ୍ୟୁ ସହିତ ସେ ଏହି ସଂସାରରୁ ପାଇଥିଵା ସମସ୍ତ ତତ୍ତ୍ଵ ପୁଣି ମୃତ୍ତିକା,ଵାୟୁ,ଅଗ୍ନି ଆଦିକୁ ଫେରାଇ ଦେଇଥାଏ । 

ଵୃକ୍ଷାଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଜୀଵ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଵା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଅଗ୍ନିର ଉପଯୋଗ କରନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଏ ଅଗ୍ନି ଵାହ୍ୟ ନୁହେଁ ଵରଂ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଗ୍ନି ଅଟେ ।‌ ଚର୍ବି ରୂପେ ଜୀଵମାନେ ଏଵଂ ଅଙ୍ଗାରକ ଵା କାର୍ବନ ରୂପରେ ଵୃକ୍ଷମାନେ ଅଗ୍ନିର ଇନ୍ଧନକୁ ନିଜ ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ସାଇତି ରଖନ୍ତି । ତାହା ଭୂକମ୍ପ ଯୋଗୁଁ ଭୂମିଗତ ହୋଇ ଚାପ ତଥା ତାପ ଦ୍ଵାରା ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଵର୍ଷରେ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ଓ କୋଇଲାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ଵୃକ୍ଷର କାଷ୍ଠ ତ ଅଗ୍ନି ବର୍ଦ୍ଧନର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।‌ ଅଗ୍ନିରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦରଵ ପୁଣି ପ୍ରଳୟ କାଳରେ ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ଵାପିତ ହୋଇଯାଏ । ଜଳ ଓ ସ୍ଥଳଭାଗର ଉଦ୍ଭିଦମାନେ ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ଵାରା ଵାୟୁମଣ୍ଡଳର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ପୃଥିଵୀର ଜୀଵନଚକ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵର ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୋଗଦାନ ରହିଛି ଏଵଂ ଏହି ଯୋଗଦାନ ଆଉ କିଛି ନୁହେଁ ସେହି ଦେଵଋଣ ଅଟେ ।‌ ଯଜ୍ଞ କହିଲେ କେଵଳ କିଛି କାଠ ଜାଳି ସେଥିରେ ଘିଅ ପୋଡ଼ିଵା ନୁହେଁ ଏହା ତ କେଵଳ ଏକ ଦୃଶ୍ୟ କର୍ମକାଣ୍ଡ ମାତ୍ର ଯଜ୍ଞର ପ୍ରକୃତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜୀଵ କଲ୍ୟାଣ, ସଂସାର କଲ୍ୟାଣ ଅଟେ । ପୃଥିଵୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ସଂସାର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଦେଵଋଣ ପରିଶୋଧ କରିଵାକୁ ଵାଧ୍ୟ କାରଣ ଏତଦ୍ଵାରା ହିଁ ସଂସାରର ଜୀଵନଚକ୍ର ସବୁବେଳେ ଚାଲୁରହୁଛି । ଵିଜାଣୁଠାରୁ ମନୁଷ୍ୟଯାଏଁ ଶୈଵାଳଠାରୁ ମହାଦ୍ରୁମ ପାଦପ ଯାଏଁ ଏ ଜଗତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ନିଜ ଅଜାଣତରେ ହିଁ ଦେଵଋଣ ପରିଶୋଧ କରିଚାଲିଛନ୍ତି ଏଵଂ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା କରିଚାଲିଥିବେ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏ ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵଜଗତ ତିଷ୍ଠି ରହିଥିଵ ‌ ।

ଏହି ଦେଵଋଣର କଥା ଯେତେବେଳେ ଆଧୁନିକ ହେତୁଵାଦୀ ଓ ନାସ୍ତିକମାନେ ଶୁଣନ୍ତି, ସେମାନେ ଏହାକୁ ହସରେ ଉଡ଼େଇ ଦେଇ କୁହନ୍ତି – ହେକ୍ ! “ଦେଵତା ? ଯଜ୍ଞ ? ଏ ସବୁ ପୌରାଣିକ କଳ୍ପନା!” କିନ୍ତୁ ଵିଜ୍ଞାନ ତା’ର ହାତ ଧରି ପୃଥିଵୀର ଜୀଵନଚକ୍ର ଭିତରକୁ ନେଇଯାଏ ଏବଂ କହେ – “ଦେଖ, ତୁ ଯାହାକୁ ପୌରାଣିକ କହୁଛୁ, ତାହା ପ୍ରକୃତରେ ସବୁଠାରୁ କଡ଼ା ଵୈଜ୍ଞାନିକ ସତ୍ୟ – ଏକ ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ପରିଵେଶଗତ ଋଣ।”

ଆଜିର ପରିଵେଶ ବିଜ୍ଞାନ (Ecology)ର Ecosystem Services ଓ Biogeochemical Cycles ସହିତ ଏହା ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ପୃଥିଵୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ନିରନ୍ତର ଋଣଗ୍ରହୀତା ଏଵଂ ଋଣଦାତା ଉଭୟ ଅଟେ। ସେ ଯାହା ଗ୍ରହଣ କରେ (ଅମ୍ଳଜାନ, ଜଳ, ଖଣିଜ, କାର୍ବନ) ତାହାକୁ ଅଵିଶ୍ୱାସ୍ୟ ନିଷ୍ଠାରେ ପରିଵେଶକୁ ଫେରାଇ ଦେଇ ଜୀଵନଚକ୍ରକୁ ଚଳାଏ। ଏହା ଵ୍ୟତୀତ ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵନ ଏକ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ବି ତିଷ୍ଠି ରହିପାରେ ନାହିଁ।

ଯେଉଁ ଵିଷ୍ଠା ଓ ମୂତ୍ରକୁ ଆମେ “ଅପଵିତ୍ର” କହି ଘୃଣା କରୁ, ସେହି ଵିଷ୍ଠା ଓ ମୂତ୍ର ମାଟିରେ ମିଶି ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍, ଫସଫରସ୍, ପୋଟାସିୟମ୍ ଫେରାଇ ଦେଇ ଉଦ୍ଭିଦର ଖାଦ୍ୟ ହୁଏ । ଯେଉଁ ଶରୀରକୁ ଆମେ “ମୋର” କହି ଗର୍ଵ କରୁ, ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେହି ଶରୀର ମାଟିରେ ମିଶି କାର୍ବନ, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଫେରାଇ ଦେଇ ନୂଆ ଜୀଵନର ଇନ୍ଧନ ହୁଏ । ଗଛଲତା ଯେଉଁ ଅମ୍ଳଜାନ ଛାଡ଼ନ୍ତି ତାହା ଆମେ ନିଶ୍ୱାସ ନେଉ, ଆଉ ଆମେ ଯେଉଁ କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ଛାଡ଼ୁ ତାହା ଗଛଲତା ନେଇ ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଵ୍ୟଵହାର କରି ଆମକୁ ଖାଦ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି – ଏହା ହିଁ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଯଜ୍ଞଶାଳା।

ଯେଉଁ ଅଗ୍ନିକୁ ପ୍ରାଚୀନକାଳରେ ହୋମ କରାଯାଉଥିଲା, ଆଜି ଵିଜ୍ଞାନ ତାହାକୁ ବୁଝିଛି ଯେ ଜୀଵଜଗତ ନିଜେ ଏକ ଅବିରାମ Energy Flow ଓ Nutrient Cycling ମାଧ୍ୟମରେ ଅଗ୍ନିର ଋଣ ଶୁଝୁଛି। ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଵର୍ଷ ପୂର୍ବର ଗଛଲତା ଓ ଜୀଵ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଅଗ୍ନିକୁ ନିଜ ଶରୀରରେ ସାଇତି କୋଇଲା ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ହେଲେ, ଆଜି ଆମେ ତାହା ଜାଳି ସେହି ଋଣ ଫେରାଉଛୁ।

ତେଣୁ ଯେତେବେଳେ ଶାସ୍ତ୍ର କହୁଛି “ଦେଵାନାଂ ଋଣଂ ପ୍ରତିଜନ୍ମ ଯଜ୍ଞେନ” – ସେ କେଵଳ ଧାର୍ମିକ କ୍ରିୟା କଥା କହୁ ନ ଥାଏ, ସେ ପୃଥିଵୀର ସବୁଠାରୁ ଗଭୀର ପରିବେଶଗତ ସତ୍ୟକୁ ସରଳ ଭାଷାରେ କହୁଛି। ଆଜିର ଵିଜ୍ଞାନ ତାହାକୁ ନୂଆ ନାମ ଦେଇ ପୁନର୍ବାର ପ୍ରମାଣ କରୁଛି – ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ଏକ ନିରନ୍ତର ଯଜ୍ଞଶାଳା, ଏକ ନିରନ୍ତର ଋଣପରିଶୋଧକାରୀ। ଯେତେଦିନ ଏହି ଯଜ୍ଞ ଚାଲିଵ, ସେତେଦିନ ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵନ ତିଷ୍ଠି ରହିଵ।

ତେଣୁ ଦେଵଋଣ କେଵଳ ଧାର୍ମିକ ଋଣ ନୁହେଁ – ଏହା ପୃଥିଵୀର ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ, ସବୁଠାରୁ ନିଷ୍ଠୁର ଏଵଂ ସବୁଠାରୁ ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ପରିଵେଶଗତ ଵାଧ୍ୟଵାଧକତା। ଏହାକୁ କେହି ଅସ୍ୱୀକାର କରିପାରିଵ ନାହିଁ – କାରଣ ଏହା ବଞ୍ଚିଵାର ଏକମାତ୍ର ସର୍ତ୍ତ ଅଟେ । 

ପ୍ରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଵିଚାର କଲେ ଏ ସଂସାରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀଵ ପିତୃଋଣ,ଋଷିଋଣ ଓ ଦେଵଋଣ ପରିଶୋଧ କରିଥାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଆମ ପୂର୍ଵଵର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିମାନେ ପ୍ରାଚୀନ ଜ୍ଞାନକୁ କେଵଳ କର୍ମକାଣ୍ଡ ଓ ଅନ୍ଧଵିଶ୍ୱାସର ଖୋଳପା ଭିତରେ ଆବଦ୍ଧ କରି ରଖିଦେଲେ ଏଵଂ ତାକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ସହିତ ଵିଚାର କଲେ ନାହିଁ । ପ୍ରକୃତରେ ଆମ ପୂର୍ଵଜ ବହୁ ଆଗରୁ ତିନିଗୋଟି ଋଣ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀଵନଚକ୍ର ଵିଷୟରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବରେ ଅନେକ କଥା କହି ଯାଇଛନ୍ତି ।‌ 

ଏହି ତିନିପ୍ରକାର ଋଣର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଵିଚାର ଯେତେବେଳେ ଏକାଠି ଦେଖାଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଚିତ୍ର ଉଦଘାଟିତ ହୁଏ – ଏହା କେଵଳ ମଣିଷର ଧର୍ମ ନୁହେଁ, ଏହା ସମଗ୍ର ଜୀଵଜଗତର ଏକମାତ୍ର ଜୈଵିକ-ପରିଵେଶଗତ-ସାଂସ୍କୃତିକ ନିୟମାଵଳୀ। ପିତୃଋଣ ହେଉଛି ଜୈଵିକ ଅସ୍ତିତ୍ୱର ନିୟମ (Genetic Continuity), ଋଷିଋଣ ହେଉଛି ସାଂସ୍କୃତିକ ଅସ୍ତିତ୍ୱର ନିୟମ (Cultural Continuity), ଆଉ ଦେଵଋଣ ହେଉଛି ପରିଵେଶଗତ ଅସ୍ତିତ୍ୱର ନିୟମ (Ecological Continuity)। ଏହି ତିନୋଟି ଏକାଠି ମିଶି ଜୀଵନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଚକ୍ର ତିଆରି କରନ୍ତି।

ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନ ଯେତେ ଅଗ୍ରସର ହେଉଥାଉ, ସେ ଯେତେବେଳେ ପୃଥିଵୀର ଜୀଵନକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଭାବରେ ଦେଖେ, ସେତେବେଳେ ପୁଣି ସେହି ପ୍ରାଚୀନ ତିନି ଋଣର ମୂଳକୁ ଫେରି ଆସେ। ଆଜିର Systems Biology ଓ Earth System Science କହୁଛି – ଜୀଵନ ହେଉଛି ଏକ ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ନେଟୱର୍କ ଯେଉଁଠି genetic information, cultural information ଓ biogeochemical information ଏକାଠି ପ୍ରଵାହିତ ହେଉଛନ୍ତି। ଏହି ତିନି ଧାରା ଯେତେଦିନ ନିରନ୍ତର ବହିଚାଲିଥିଵ, ସେତେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵନ ବଞ୍ଚି ରହିଵ।

ଆମର ଋଷିମାନେ ଏହି ତିନି ଋଣକୁ ଏକ ସୁନ୍ଦର ତ୍ରିଵେଣୀ ସଙ୍ଗମ ଭାବେ ଦେଖିଥିଲେ। ସେମାନେ ଜାଣିପାରିଥିଲେ ଯେ ଯେତେବେଳେ ମଣିଷ ଏହି ତିନି ଋଣରୁ ମୁକ୍ତ ହେଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବ, ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜର ଜୈଵିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ପରିଵେଶଗତ ମୂଳକୁ ନିଜେ କାଟି ପକାଇଵ। ଆଜିର ଆଧୁନିକ ମଣିଷ ଯେତେବେଳେ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପତ୍ତି କରିଵାକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରୁଛି, ଜ୍ଞାନ ସଞ୍ଚୟ ଓ ହସ୍ତାନ୍ତରକୁ ଅଣଦେଖା କରୁଛି, ପ୍ରକୃତିକୁ ଲୁଣ୍ଠନ କରୁଛି – ସେ ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ତିନି ଋଣର ଋଣୀ ହୋଇ ଋଣ ନ ଶୁଝି ଜୀଵନର ମୂଳ ନିୟମକୁ ଅମାନ୍ୟ କରୁଛି। ଏହାର ପରିଣାମ ଆଜି ଆମେ ଦେଖୁଛୁ – ଜନସଂଖ୍ୟାଗତ ଅସନ୍ତୁଳନ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଅଵକ୍ଷୟ ଓ ପରିଵେଶଗତ ଵିପର୍ଯ୍ୟୟ।

ତେଣୁ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଋଷିମାନେ ଯେଉଁ ତିନି ଋଣର କଥା କହିଥିଲେ, ତାହା କେଵଳ ଧାର୍ମିକ ଋଣ ନୁହେଁ, ତାହା ଜୀଵନର ତିନି ମୌଳିକ ସ୍ତମ୍ଭ। ଏହାକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରିଵା ମାନେ ଜୀଵନକୁ ନିଜେ ଅସ୍ୱୀକାର କରିଵା। ଆଜିର ଵିଜ୍ଞାନ ଯେତେ ନୂଆ ନାମ ଦେଇ ଏହାକୁ ପୁନର୍ଵାର ଆବିଷ୍କାର କରୁ, ସେତେ ପ୍ରମାଣିତ ହେଉଛି ଯେ ଆମର ପୂର୍ଵଜମାନେ ହଜାର ହଜାର ଵର୍ଷ ପୂର୍ଵରୁ ଜୀଵନର ସବୁଠାରୁ ଗଭୀର ସତ୍ୟକୁ ଦେଖି ସାରିଥିଲେ।

ଯେତେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ତିନି ଋଣ ଶୁଝା ହେଉନାହିଁ, ସେତେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀଵନ ନିଜେ ମୁକ୍ତ ହେଵ ନାହିଁ, କାରଣ ଏହି ଋଣ ହିଁ ଜୀଵନର ସ୍ଵରୂପ।

ତେଣୁ ଆସନ୍ତୁ ଆମେ ଏହି ତିନି ଋଣକୁ ନୂଆ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖିଵା, ଏକ ଧାର୍ମିକ ବୋଝ ନୁହେଁ ଵରଂ ଜୀଵନର ସବୁଠାରୁ ସୁନ୍ଦର ଦାୟିତ୍ୱ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଵା। ଏହା ହିଁ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଜ୍ଞାନର ସଚ୍ଚୋଟ ପୁନରାଵିଷ୍କାର ହେଵ। ଏହା ହିଁ ସନାତନ ଧର୍ମର ସବୁଠାରୁ ଗଭୀର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ଉତ୍ତରାଧିକାର।  

(ଵି:ଦ୍ର — କିଛି ଲୋକ ପଞ୍ଚଋଣ ଗଣନ୍ତି ଏଵଂ ତହିଁରେ ନୃଋଣ ଓ ଭୂତଋଣ ଯୋଡ଼ନ୍ତି କିନ୍ତୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏହି ଦୁଇ ଋଣ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଵିଶେଷ ତଥ୍ୟ ମିଳେ ନାହିଁ। ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏ ଵିଷୟରେ ଥାଇପାରେ। ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ଦୁଇଟି ଋଣ ନୁହେଁ ମହାଯଜ୍ଞର ନାମ ଅଟେ ‌। ମୋଟ୍ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ମହାଯଜ୍ଞ ରହିଛି । ପ୍ରଥମ ଯଜ୍ଞ ହେଉଛି ଦେଵଯଜ୍ଞ। ଏହା ସମସ୍ତ ଦେଵତାଙ୍କ ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତା ଜ୍ଞାପନ କରିଵାର ଯଜ୍ଞ। ରୋଷେଇ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମେ ଅଳ୍ପ ଘିଅ କିମ୍ବା ଖାଦ୍ୟ ଅଗ୍ନିରେ ହୋମ କରି ଦେଵା ଏହାର ସାଧାରଣ ଵିଧି। ଯଜ୍ଞଶାଳା ନ ଥିଲେ ସନ୍ଧ୍ୟାଵନ୍ଦନ ଓ ଗାୟତ୍ରୀ ଜପ ମଧ୍ୟ ଦେଵଯଜ୍ଞର ଅଂଶ ହୋଇପାରେ। ଶତପଥ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ ମନୁସ୍ମୃତି ଏହାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଛନ୍ତି। ଦ୍ୱିତୀୟ ଯଜ୍ଞ ହେଉଛି ପିତୃଯଜ୍ଞ। ଏହା ପିତୃଲୋକର ପୂର୍ଵପୁରୁଷଙ୍କ ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତା ଓ ତର୍ପଣ। ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ ମୁହଁ କରି ଅଳ୍ପ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଜଳ ଅର୍ପଣ କରି “ପିତୃଗଣ ତର୍ପିତା ଭଵନ୍ତୁ” କହିଵା ଏହାର ସରଳ ଉପାୟ। ଅମାଵାସ୍ୟାରେ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଓ ପିଣ୍ଡଦାନ ଏହାର ଵିଶେଷ ରୂପ। ଏହା ଵିନା ପିତୃଋଣ ଶୋଧ ହୋଇନଥାଏ। ତୃତୀୟ ଯଜ୍ଞ ହେଉଛି ଭୂତଯଜ୍ଞ। ଏହା ସମଗ୍ର ଜୀଵଜଗତ ପ୍ରତି ଦୟା ଓ କୃତଜ୍ଞତାର ଯଜ୍ଞ। ଘର ବାହାରେ ଅଳ୍ପ ଚାଉଳ, ଦହି, ଗୁଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ରଖି କାଉ, କୁକୁର, ପିମ୍ପୁଡ଼ି, ପକ୍ଷୀ ଆଦିଙ୍କ ପାଇଁ ଅର୍ପଣ କରି “ଭୂତଗଣ ତୃପ୍ତା ଭଵନ୍ତୁ” କହିଵା ଏହାର ବିଧି। ଗାଈକୁ ରୁଟି, କୁକୁରକୁ ରୁଟି ଦେଵା ମଧ୍ୟ ଏହି ଯଜ୍ଞର ଅଂଶ। ଏହା ଅହିଂସା ଓ ପ୍ରାଣୀସେଵାର ମୂଳ ଧାରଣା। ଚତୁର୍ଥ ଯଜ୍ଞ ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟଯଜ୍ଞ ଵା ଅତିଥିଯଜ୍ଞ। ଏହା ସମଗ୍ର ମାନଵଜାତି ପ୍ରତି ସେଵା ଓ ଅତିଥିସତ୍କାର। ଘରକୁ ଯେ କେହି ଅତିଥି ଆସିଲେ ତାଙ୍କୁ ଭୋଜନ କରାଇଵା, ଅନ୍ନ ଓ ଜଳ ଦେଵା ଏହାର ସରଳ ଉପାୟ। ତୈତ୍ତିରୀୟ ଉପନିଷଦ୍‌ର “ଅତିଥି ଦେବୋ ଭଵ” ମନ୍ତ୍ର ଏହି ଯଜ୍ଞର ମୂଳମନ୍ତ୍ର। ଏହା ଵିନା ସମାଜର ଋଣ ଶୋଧ ହୋଇନଥାଏ।

ପଞ୍ଚମ ଯଜ୍ଞ ହେଉଛି ବ୍ରହ୍ମଯଜ୍ଞ। ଏହା ଋଷିମାନଙ୍କ ଓ ଵେଦଜ୍ଞାନ ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତାର ଯଜ୍ଞ। ଗୀତା, ପୁରାଣ,ଵେଦ ପାଠ କରିଵା କିମ୍ବା ଶ୍ରଵଣ କରିଵା ଏହାର ସାଧାରଣ ରୂପ। ଗାୟତ୍ରୀ ଜପ ଓ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ ଏହି ଯଜ୍ଞର ଅଂଶ। ଏହା ଵିନା ଜ୍ଞାନର ଋଣ ଶୋଧ ହୋଇନଥାଏ।

ଏହି ପାଞ୍ଚଟି ଯଜ୍ଞ ଗୃହସ୍ଥର ନିତ୍ୟଧର୍ମ। ପ୍ରତିଦିନ ରୋଷେଇ ପୂର୍ଵରୁ ଓ ଭୋଜନ ପରେ ଏହା କରିଵା ଦ୍ୱାରା ଜୀଵନ ପବିତ୍ର ହୋଇଥାଏ ଏଵଂ ସମଗ୍ର ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତା ପ୍ରକାଶ ପାଏ। ଏହା କେଵଳ ଧାର୍ମିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନୁହେଁ, ପରିଵେଶ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ମାନବତା ପ୍ରତି ସଚେତନତାର ଏକ ସୁନ୍ଦର ରୂପ। ଯେଉଁ ଘରେ ଏହି ପାଞ୍ଚ ଯଜ୍ଞ ନିୟମିତ ହୁଏ, ସେ ଘର ଯଜ୍ଞଶାଳା ସଦୃଶ ହୋଇଥାଏ।)

ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏଗାରଜଣ ରାଣୀ ଥିଲେ କି ?

ଆଜିକାଲି ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ଜଣେ ଲେଖକ ସ୍ଵାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେଵଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଲେଖା ଓଡ଼ିଆ, ହିନ୍ଦୀ ଇତ୍ୟାଦି ଵିଭିନ୍ନ ଭାଷାରେ ଅନୁଵାଦ ହୋଇ ଵିଶେଷ ଭାବେ ବଣ୍ଟାଯାଉଛି ଏଵଂ ତହିଁରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ “ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କ ଵ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଦଶଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ, ଗାନ୍ଧାରୀ କେଵଳ ଦଶଜଣ ପୁତ୍ରଙ୍କ ମାତା, ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ବାକି ନବେଜଣ ପୁତ୍ର ଅନ୍ୟ ଦଶଜଣ ପତ୍ନୀଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ”। ଏହି କଥା ଶୁଣିଲେ ଅନେକେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି ଏଵଂ ମହାଭାରତରେ ଏପରି କିଛି ଅଛି ବୋଲି ଭାବନ୍ତି। 

ମୂଳ ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତ ଅନୁସାରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର କେଵଳ ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ 

1.ଗାନ୍ଧାରୀ– ଗାନ୍ଧାରରାଜ ସୁବଳଙ୍କ କନ୍ୟା, କ୍ଷତ୍ରିୟା।

2.ଜଣେ ଅନାମିକା ଵୈଶ୍ୟ ଜାତିର କନ୍ଯା– ମୂଳ ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତରେ ତାଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଵା ମିଳେ ନାହିଁ । 

ଏହା ଛଡ଼ା ତୃତୀୟ କୌଣସି ପତ୍ନୀର ନାମ କି ପରିଚୟ ମହାଭାରତରେ ମିଳେ ନାହିଁ। ମୋଟ୍ ଏଗାରଜଣ ପତ୍ନୀ ଵା ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କ ଦଶ ସହୋଦରା କନ୍ୟା ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ଦିଆଗଲା – ଏହାର କୌଣସି ଶ୍ଳୋକ BORI Critical Editionରେ କିମ୍ବା ଗୀତାପ୍ରେସ୍ ଗୋରଖପୁରର ମହାଭାରତ ସଂସ୍କରଣରେ ନାହିଁ। ମହାଭାରତରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଗାନ୍ଧାରୀ ନିଜେ ହିଁ ଶତ ପୁତ୍ର ଏଵଂ ଦୁଃଶଳା ନାମ୍ନୀ ଏକ କନ୍ୟାର ମାତା।

ଗୀତାପ୍ରେସ ଗୋରଖପୁରର ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତର ଆଦିପର୍ଵର ସମ୍ଭଵପର୍ଵ-୧୧୪ ଅଧ୍ୟାୟ ପ୍ରଥମ ଶ୍ଳୋକରେ ହିଁ କହିଦିଆଯାଇଛି ଯେ ଗାନ୍ଧାରୀ ଶତପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ।

”ତତଃ ପୁତ୍ରଶତଂ ଜଜ୍ଞେ ଗାନ୍ଧାର୍ଯ୍ୟା ଜନମେଜୟ ।  

ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଵୈଶ୍ୟାୟାମେକଶ୍ଚାପି ଶତାତ୍ ପରଃ ॥ ୧ ॥”

ଏଠାରେ ଵୈଶମ୍ପାୟନ କହୁଛନ୍ତି — ହେ ଜନମେଜୟ! ତା’ପରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ଏକ ଶହ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ। ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଆଉ ଜଣେ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ, ସେ ଥିଲେ ଵୈଶ୍ୟ ଜାତିର କନ୍ୟା। ତାଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା,ସେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଏକ ଶହ ପୁତ୍ରଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ଓ ଅତିରିକ୍ତ ଥିଲା ॥ 

ଏହା ଶୁଣି ଜନମେଜୟ ପଚାରିଲେ :

କଥଂ ପୁତ୍ରଶତଂ ଜଜ୍ଞେ ଗାନ୍ଧାର୍ଯ୍ୟା ଦ୍ଵିଜସତ୍ତମ ।  

କିୟତା ଚୈଵ କାଳେନ ତେଷାମାୟୁଶ୍ଚ କିଂ ପରମ୍ ॥ ୩॥  

କଥଂ ଚୈକଃ ସ ଵୈଶ୍ୟାୟାଂ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସୁତୋଽଭଵତ୍ ।  

କଥଂ ଚ ସଦୃଶୀଂ ଭାର୍ଯ୍ୟାଂ ଗାନ୍ଧାରୀଂ ଧର୍ମଚାରିଣୀମ୍ ॥ ୪॥  

ଆନୁକୂଲ୍ୟେ ଵର୍ତ୍ତମାନାଂ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରୋଽଭ୍ୟଵର୍ତ୍ତତ ।  

କଥଂ ଚ ଶପ୍ତସ୍ୟ ସତଃ ପାଣ୍ଡୋସ୍ତେନ ମହାତ୍ମନା ॥ ୫॥  

ସମୁତ୍ପନ୍ନା ଦେଵତେଭ୍ୟଃ ପୁତ୍ରାଃ ପଞ୍ଚ ମହାରଥାଃ ।  

ଏତଦ୍ ଵିଦ୍ଵନ୍ ଯଥାନ୍ୟାୟଂ ଵିସ୍ତରେଣ ତପୋଧନ ॥ ୬॥  

ଅର୍ଥାତ୍ ଜନମେଜୟ , ଵୈଶମ୍ପାୟନଙ୍କୁ ପଚାରୁଛନ୍ତି—  

ହେ ଦ୍ଵିଜଶ୍ରେଷ୍ଠ! ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ଏକ ଶହ ପୁତ୍ର କିପରି ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ? କେତେ ସମୟ ଭିତରେ ସେମାନେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ଏଵଂ ସେମାନଙ୍କର ପୂରା ଆୟୁଷ କେତେ ଥିଲା? ଆଉ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ସେ ଵୈଶ୍ୟଜାତି ସ୍ତ୍ରୀର ଗର୍ଭରୁ ସେ ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ରଟି କିପରି ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା? ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସମାନ ଯୋଗ୍ୟ, ଧର୍ମପରାୟଣା ଏଵଂ ସବୁବେଳେ ତାଙ୍କର ଅନୁକୂଲରେ ରହୁଥିଵା ପତ୍ନୀ ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କ ସହିତ କିପରି ଵ୍ୟଵହାର କରୁଥିଲେ? ଆଉ ମହାତ୍ମା ମୁନିଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶାପଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥିବା ରାଜା ପାଣ୍ଡୁଙ୍କର ସେ ପାଞ୍ଚଜଣ ମହାରଥୀ ପୁତ୍ର ଦେଵତାମାନଙ୍କ ଅଂଶରୁ କିପରି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲେ? ହେ ଵିଦ୍ଵାନ ତପୋଧନ! ଏ ସବୁ କଥା ଯଥାଯଥ ଭାବରେ ଓ ଵିସ୍ତାରିତ ଭାବେ ମୋତେ କହିବେ । ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରରେ ଵୈଶମ୍ପାୟନ, ଜନମେଜୟଙ୍କୁ କହିଲେ:

କ୍ଷୁଚ୍ଛ୍ରମାଭିପରିଗ୍ଲାନଂ ଦ୍ଵୈପାୟନମୁପସ୍ଥିତମ୍ ॥ ୭ ॥  

ଅର୍ଥାତ୍ ଭୋକ ଓ ପରିଶ୍ରମରେ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇ ମହର୍ଷି ଦ୍ଵୈପାୟନ (ଵ୍ୟାସଦେଵ) ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ଘରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥିଲେ ।

ତୋଷୟାମାସ ଗାନ୍ଧାରୀ ଵ୍ୟାସସ୍ତସ୍ୟୈ ଵରଂ ଦଦୌ ।  

ସା ଵଵ୍ରେ ସଦୃଶଂ ଭର୍ତ୍ତୁଃ ପୁତ୍ରାଣାଂ ଶତମାତ୍ମନଃ ॥ ୮ ॥  

ଗାନ୍ଧାରୀ ତାଙ୍କୁ ଭଲଭାବେ ସେଵା କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କଲେ। ଵ୍ୟାସଦେଵ ତାଙ୍କୁ ଵର ଦେଲେ। ଗାନ୍ଧାରୀ ନିଜ ସ୍ଵାମୀ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ସମାନ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଏକ ଶହ ପୁତ୍ର ମାଗିଲେ ।

ତତଃ କାଳେନ ସା ଗର୍ଭଂ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରାଦଥାଗ୍ରହୀତ୍ ।  

ସଂଵତ୍ସରଦ୍ଵୟଂ ତଂ ତୁ ଗାନ୍ଧାରୀ ଗର୍ଭମାହିତମ୍ ॥ ୯ ॥  

ତା’ପରେ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଗାନ୍ଧାରୀ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କଠାରୁ ଗର୍ଭଧାରଣ କଲେ। ପୂରା ଦୁଇ ଵର୍ଷ ସେ ସେହି ଗର୍ଭ ଧାରଣ କରି ରହିଲେ ।

ଅପ୍ରଜା ଧାରୟାମାସ ତତସ୍ତାଂ ଦୁଃଖମାଵିଶତ୍ ।  

ଶ୍ରୁତ୍ଵା କୁନ୍ତୀସୁତଂ ଜାତଂ ବାଳାର୍କସମତେଜସମ୍ ॥ ୧୦ ॥  

ତଥାପି ପ୍ରସଵ ହେଲା ନାହିଁ। କୁନ୍ତୀଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ସକାଳର ସୂର୍ଯ୍ୟତୁଲ୍ୟ ତେଜସ୍ଵୀ ପୁତ୍ର ଜନ୍ମ ହୋଇଛି ଜାଣି ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କୁ ବଡ଼ ଦୁଃଖ ହେଲା । 

ଉଦରସ୍ୟାତ୍ମନଃ ସ୍ଥୈର୍ଯ୍ୟମୁପଳଭ୍ୟାନ୍ଵଚିନ୍ତୟତ୍ ।  

ଅଜ୍ଞାତଂ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଯତ୍ନେନ ମହତା ତତଃ ॥ ୧୧ ॥  

ନିଜ ପେଟର ଅସ୍ଥିରତା ଅନୁଭଵ କରି ସେ ଚିନ୍ତାରେ ପଡ଼ିଗଲେ। ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ନ ଜଣାଇ ବହୁତ ଚେଷ୍ଟା କରି ସେ ନିଜ ପେଟରେ ଆଘାତ କଲେ ।

ସୋଦରଂ ଘାତୟାମାସ ଗାନ୍ଧାରୀ ଦୁଃଖମୂର୍ଚ୍ଛିତା ।  

ତତୋ ଜଜ୍ଞେ ମାଂସପେଶୀ ଲୋହାଷ୍ଠୀଲେଵ ସଂହତା ॥ ୧୨ ॥  

ଦୁଃଖରେ ମୂର୍ଚ୍ଛିତ ହୋଇ ଗାନ୍ଧାରୀ ଗର୍ଭ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲେ। ତା’ପରେ ତାଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ଲୌହପିଣ୍ଡ ପରି କଠିନ ଗୋଟାଏ ମାଂସପିଣ୍ଡ ବାହାରିଲା ।

ଦ୍ଵିଵର୍ଷସମ୍ଭୃତା କୁକ୍ଷୌ ତାମୁତ୍ତ୍ରଷ୍ଟୁଂ ପ୍ରଚକ୍ରମେ ।  

ଅଥ ଦ୍ଵୈପାୟନୋ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ତ୍ଵରିତଃ ସମୁପାଗମତ୍ ॥ ୧୩ ॥  

ଦୁଇ ବର୍ଷ ପେଟରେ ରହିଥିଵା ସେହି ମାଂସପିଣ୍ଡକୁ ଫିଙ୍ଗିଦେଵାକୁ ଯୋଜନା କଲେ। ଏହା ଜାଣି ଵ୍ୟାସଦେଵ ଶୀଘ୍ର ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚିଗଲେ । 

ତାଂ ସ ମାଂସମୟୀଂ ପେଶୀଂ ଦଦର୍ଶ ଜପତାଂ ଵରଃ ।  

ତତୋଽବ୍ରଵୀତ୍ ସୌବଳେୟୀଂ କିମିଦଂ ତେ ଚିକୀର୍ଷିତମ୍ ॥ ୧୪ ॥  

ଜପକର୍ତ୍ତାଙ୍କରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଵ୍ୟାସଦେଵ ସେହି ମାଂସପିଣ୍ଡ ଦେଖି ସୌବଳୀ (ଗାନ୍ଧାରୀ)ଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ, “ଏହାର ତୁମେ କ’ଣ କରିଵାକୁ ଚାହୁଁଛ?” । 

ଏଵମେତତ୍ ସୌବଳେୟି ନୈତଜ୍ଜାତ୍ଵନ୍ୟଥା ଭଵେତ୍ ॥ ୧୭ ॥  

ଵ୍ୟାସଦେଵ କହିଲେ, “ହେ ସୌବଳୀ ! ଏହା ଏପରି ହିଁ ହେଵ, ଅନ୍ୟଥା ହେଵ ନାହିଁ।” 

ଵିତଥଂ ନୋକ୍ତପୂର୍ଵଂ ମେ ସ୍ଵୈରେଷ୍ଵପି କୁତୋଽନ୍ୟଥା ।  

ଘୃତପୂର୍ଣ୍ଣ କୁଣ୍ଡଶତଂ କ୍ଷିପ୍ରମେଵ ଵିଧୀୟତାମ୍ ॥ ୧୮ ॥  

“ମୁଁ କେବେହେଲେ ମଜାରେ ଵା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସମୟରେ ମିଛ କହିନାହିଁ, ତେଣୁ ଵର କିପରି ମିଛ ହେଵ ? ଶୀଘ୍ର ଘିଅରେ ଭର୍ତ୍ତି ଏକ ଶହ କୁଣ୍ଡ ତିଆରି କରାଅ।”

ସୁଗୁପ୍ତେଷୁ ଚ ଦେଶେଷୁ ରକ୍ଷା ଚୈଵ ଵିଧୀୟତାମ୍ ।  

ଶୀତାଭିରଦ୍ଭିରଷ୍ଠୀଲାମିମାଂ ଚ ପରିଷେଚୟ ॥ ୧୯ ॥  

“ଅତି ଗୋପନୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରଖି ସେସବୁର ରକ୍ଷା କରାଯାଉ। ଏହି କଠିନ ମାଂସପିଣ୍ଡକୁ ଥଣ୍ଡା ପାଣିରେ ସିଞ୍ଚନ କର।”

ସା ସିଚ୍ୟମାନା ତ୍ଵଷ୍ଠୀଳା ବଭୂଵ ଶତଧା ତଦା ।  

ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠପର୍ଵମାତ୍ରାଣାଂ ଗର୍ଭାଣାଂ ପୃଥଗେଵ ତୁ ॥ ୨୦ ॥  

ଥଣ୍ଡା ପାଣି ସିଞ୍ଚିଵାରୁ ସେହି କଠିନ ମାଂସପିଣ୍ଡ ଏକ ଶତ ଟୁକୁରାରେ ଵିଭକ୍ତ ହେଲା। ସେହି ଟୁକୁରାଗୁଡ଼ିକ ବୁଢ଼ା ଆଙ୍ଗୁଠି ପରି ଛୋଟ ଗର୍ଭରେ ପରିଣତ ହୋଇଗଲା । 

ଏକାଧିକଶତଂ ପୂର୍ଣ୍ଣଂ ଯଥାଯୋଗଂ ଵିଶାଂପତେ ।  

ମାଂସପେଶ୍ୟାସ୍ତଦା ରାଜନ୍ କ୍ରମଶଃ କାଲପର୍ଯ୍ୟୟାତ୍ ॥ ୨୧ ॥  

ହେ ରାଜନ୍! କାଳକ୍ରମେ ସେହି ମାଂସପିଣ୍ଡରୁ ଠିକ୍ ଏକ ଶହ ଏକଟି (୧୦୧) ଭାଗ ହେଲା ॥ ୨୧ ॥

ତତସ୍ତାଂସ୍ତେଷୁ କୁଣ୍ଡେଷୁ ଗର୍ଭାନଵଦଧେ ତଦା ।  

ସ୍ଵନୁଗୁପ୍ତେଷୁ ଦେଶେଷୁ ରକ୍ଷାଂ ଵୈ ଵ୍ୟଦଧାତ୍ ତତଃ ॥ ୨୨ ॥  

ତା’ପରେ ସେହି ସବୁ ଗର୍ଭକୁ ସେହି ଘିଅ ଭର୍ତ୍ତି କୁଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକରେ ରଖାଗଲା ଏଵଂ ଅତି ଗୋପନୀୟ ସ୍ଥାନରେ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖାଗଲା । 

ପୁନଃ ଶଶଂସ ଚୈଵ ଭଗଵାନ୍ କାଲେନୈତାଵତା ।  

ଉଦ୍ଘାଟନୀୟାନ୍ୟେତାନି କୁଣ୍ଡାନୀତି ଚ ସୌବଲୀମ୍ ॥ ୨୩ ॥  

ଭଗବାନ ଵ୍ୟାସ ପୁଣି ଗାନ୍ଧାରୀଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଏତିକି ସମୟ (ପୂରା ଦୁଇ ଵର୍ଷ) ପରେ ଏହି କୁଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକ ଖୋଲିଦେଵ।”

ଇତ୍ୟୁକ୍ତ୍ଵା ଭଗଵାନ୍ ଵ୍ୟାସସ୍ତଥା ପ୍ରତିନିଧାୟ ଚ ।  

ଜଗାମ ତପସେ ଧୀମାନ୍ ହିମଵନ୍ତଂ ଶିଲୋଚ୍ଚୟମ୍ ॥ ୨୪ ॥  

ଏପରି କହି ଏଵଂ ସବୁ ଵ୍ୟଵସ୍ଥା କରି ବୁଦ୍ଧିମାନ ଭଗଵାନ ଵ୍ୟାସ ତପସ୍ୟା କରିଵାକୁ ହିମାଳୟ ପର୍ଵତକୁ ଚାଲିଗଲେ । 

ଜଜ୍ଞେ କ୍ରମେଣ ଚୈତେନ ତେଷାଂ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନୋ ନୃପଃ ।  

ଜନ୍ମତଃ ପ୍ରମାଣେନ ଜ୍ୟେଷ୍ଠତୋ ରାଜା ଯୁଧିଷ୍ଠିରଃ ॥ ୨୫ ॥  

ଏହି କ୍ରମରେ ସର୍ଵପ୍ରଥମେ ରାଜା ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ ଜନ୍ମ ନେଲେ। କିନ୍ତୁ ଜନ୍ମକାଳ ଅନୁସାରେ ରାଜା ଯୁଧିଷ୍ଠିର ତା’ଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଥିଲେ । 

ଅତଃ ଗୀତାପ୍ରେସ ଗୋରଖପୁରର ମହାଭାରତରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ ଯେ ଗାନ୍ଧାରୀ ହିଁ ଶତପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ । 

ତେବେ ସ୍ଵାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେଵଙ୍କ ଭଳି କିଛିଲୋକ ପ୍ରଚାର କରୁଛନ୍ତି ଯେ ମହାଭାରତର ଆଦିପର୍ଵ ନଵମ ଅଧ୍ୟାୟ ୨୩ତମ ଶ୍ଳୋକରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ :

"ତସ୍ୟା ସହୋଦରା କନ୍ୟା ପୁନରେଵ ଦଦୌ ଦଶ" ଅର୍ଥାତ୍ “ଭୀଷ୍ମ ଗାନ୍ଧାରୀ ସହିତ ତାଙ୍କର ଦଶ ସହୋଦରା କନ୍ୟାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଆଣିଥିଲେ । ” କିନ୍ତୁ ଏଭଳି କୌଣସି ଶ୍ଳୋକ ମହାଭାରତର BORI Critical Edition ସଂସ୍କରଣ କିମ୍ବା ଗୀତାପ୍ରେସ୍ ଗୋରଖପୁରର ମହାଭାରତ ସଂସ୍କରଣରେ ନାହିଁ। ମହାଭାରତର BORI Critical Edition ସଂସ୍କରଣରେ ଆଦିପର୍ଵ ନଵମ ଅଧ୍ୟାୟରେ ମାତ୍ର ୨୨ଟି ଶ୍ଳୋକ ଅଛି । ସେହି ଶ୍ଳୋକଟି ହେଲା :

“ନାପରାଧ୍ୟାମି ତେ କିଞ୍ଚିଦହମଦ୍ୟ ତପୋଧନ ।

ସଂରମ୍ଭାତ୍ତତ୍କିମର୍ଥଂ ମାମଭିହଂସି ରୁଷାନ୍ଵିତଃ ॥ ୨୨ ॥”

ଅର୍ଥାତ୍ — ହେ ତପୋଧନ! ଆଜି ମୁଁ ତୁମର କିଛି ବି ଅପରାଧ କରିନି ତ ? ତଥାପି ତୁମେ କ୍ରୋଧରେ ଉନ୍ମତ୍ତ ହୋଇ କାହିଁକି ମୋତେ ମାରୁଛ (ଆଘାତ କରୁଛ)?

ଏହି କଥା ରାକ୍ଷସ ପୌଲୋମ , ଭୃଗୁ ଋଷିଙ୍କୁ କହୁଛି। ଭୃଗୁ ଋଷି ତାଙ୍କର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ତେଜ ଓ ନେତ୍ରାଗ୍ନି ଦେଖାଇ ତାକୁ ଭସ୍ମ କରିଵାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥିଵା ଦେଖି ଭୟଭୀତ ହୋଇ ସେ ଏହି ଶ୍ଲୋକ କହି ନିଜକୁ ବଞ୍ଚାଇଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି। (ପରଵର୍ତ୍ତୀ ଶ୍ଲୋକରେ ଭୃଗୁ ତାକୁ ଭସ୍ମ କରିଦିଅନ୍ତି।)

ସମାନ ଭାବରେ ଗୀତା ପ୍ରେସ୍ ଗୋରଖପୁରର ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତ ସଂସ୍କରଣରେ ଆଦିପର୍ଵ ନଵମ ଅଧ୍ୟାୟ ୨୩ତମ ଶ୍ଳୋକରେ ମଧ୍ୟ ଏହି କଥା କୁହାଯାଇଛି:

“ନାପରାଧ୍ୟାମି ତେ କିଂଚିଦହମଦ୍ୟ ତପୋଧନ ।

ସଂରମ୍ଭାଚ୍ଚ କିମର୍ଥଂ ମାଂ ଅଭିହଂସି ରୁଷାନ୍ଵିତଃ ॥ ୨୩ ॥”

ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତର ଦୁଇଗୋଟି ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ସଂସ୍କରଣରେ 

ଆଦିପର୍ଵ ନଵମ ଅଧ୍ୟାୟ ୨୨ କିମ୍ବା ୨୩ତମ ଶ୍ଳୋକରେ "ତସ୍ୟା ସହୋଦରା କନ୍ୟା ପୁନରେଵ ଦଦୌ ଦଶ" ବୋଲି କୌଣସି ପଦ ନାହିଁ। 

ପ୍ରକୃତରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏଗାର ରାଣୀ ଥିଵାର କାହାଣୀ ଅଵିଭକ୍ତ ବଙ୍ଗରେ(ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ ଓ ବଙ୍ଗଳାଦେଶ)ଶୁଣାଯାଏ କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ଅନ୍ୟତ୍ର ଏଭଳି କାହାଣୀ ନାହିଁ ।‌

ଏହି କଥା ଆଜି ବଙ୍ଗର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏତେ ଗଭୀର ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଯେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ଏହାକୁ ମହାଭାରତର ମୂଳ କଥା ବୋଲି ଭାବନ୍ତି। ବାଙ୍ଗଲା ୱିକିପିଡି଼ଆର ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ପୃଷ୍ଠାରେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଲେଖା ରହିଛି:

 “ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଗାନ୍ଧାରୀ ଛାଡ଼ାଓ ଗାନ୍ଧାରୀର ଦଶଜନ ସହୋଦରାକେ ଵିଵାହ କରେଛିଲେନ। ତାଁଦେର ନାମ ସତ୍ଯବ୍ରତା, ସତ୍ଯସେନା, ସୁଦେଷ୍ଣା, ସୁସଂହିତା, ତେଜଶ୍ରଵା, ସୁଶ୍ରଵା, ନିକୃତି, ଶୁଭା, ଶମ୍ଭୁଭା ଓ ଦଶାର୍ଣା।”

ସେହିପରି ବଙ୍ଗାଳୀ ୱିକିପିଡ଼ିଆର ଗାନ୍ଧାରୀ ପୃଷ୍ଠାରେ ଲେଖା ଅଛି: “ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଗାନ୍ଧାରୀସହ ତାଁର ଏକାଦଶ ଭଗିନୀକେ ବିବାହ କରେଛିଲେନ।”

ଏହି କଥା ୱିକିପିଡି଼ଆରେ ସେମିତି ଆସିନାହିଁ, ବଙ୍ଗର ପାଳାଗାନ ଓ ଯାତ୍ରାରେ ଏହି କଥା ଅତି ପ୍ରଚଳିତ। ଅଶୁତୋଷ ଭଟ୍ଟାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ବାଙ୍ଗ୍ଲାର ଲୋକସାହିତ୍ୟ(ଖଣ୍ଡ ୩) ରେ ଏହାକୁ ବଙ୍ଗର ମହାଭାରତ ଲୋକଗାଥାର ଏକ ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ସୁକୁମାର ସେନଙ୍କ “ବାଂଲା ଲୋକସାହିତ୍ଯର ଇତିହାସ”ରେ ଏହି ପରିଵର୍ଦ୍ଧନକୁ ଊନଵିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଲୌକିକ ଉପାଦାନ ରୂପେ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଇଛି। ନୃସିଂହପ୍ରସାଦ ଭାଦୁଡ଼ିଙ୍କ ମହାଭାରତ କଥା (ବଙ୍ଗ ଅନୁଵାଦ)ରେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଲେଖା ରହିଛି। ସୁନୀଲ ଗଙ୍ଗୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ “ପ୍ରଥମ ଆଲୋ”ରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଲୋକପ୍ରଚଳିତ କଥାର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖାଯାଏ। କିନ୍ତୁ ବଙ୍ଗଦେଶରେ ଏହା ଯେତେ ଵ୍ୟାପକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହା ପ୍ରାଚୀନ ମହାଭାରତର ମୂଳ ପାଠରେ ନାହିଁ। ବଙ୍ଗାଳୀ କଵି କାଶୀରାମ ଦାସଙ୍କ ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବଙ୍ଗ ମହାଭାରତରେ ଏହାର ଲେଶମାତ୍ର ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ ଏଵଂ ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତର ବୋରି କ୍ରିଟିକାଲ୍ ଏଡିସନ୍ ହେଉ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କୌଣସି ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତ ସଂସ୍କରଣ କିମ୍ବା କୌଣସି ପ୍ରାଚୀନ ପାଣ୍ଡୁଲିପିରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏକାଦଶ ପତ୍ନୀଙ୍କର ନାମ ଵା ଵର୍ଣ୍ଣନା ମିଳେ ନାହିଁ। ଏହା ବଙ୍ଗଦେଶରେ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ମୌଖିକ ପରମ୍ପରା ଓ ଲୋକନାଟ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ସ୍ଥାନୀୟ ପରିଵର୍ଦ୍ଧନ ରୂପେ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି ଏଵଂ ଆଜି ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମହାଭାରତର ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ ହୋଇଗଲାଣି।

କିନ୍ତୁ ବଙ୍ଗଦେଶରେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏଗାର ରାଣୀ କାହାଣୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଵା ପଛର କାରଣ କ’ଣ ଥାଇପାରେ ? ପୁଣି ବଙ୍ଗରେ ଊନଵିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ହିଁ କାହିଁକି ଏଭଳି କାହାଣୀ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ? 

ଅନୁମାନ କରାଯାଉଛି ଯେ ଏହାର ଵିଭିନ୍ନ କାରଣ ମଧ୍ୟରୁ ସମ୍ଭଵତଃ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଥିଲା ମହାଭାରତରେ “ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଶହେ ପୁତ୍ର” କାହାଣୀକୁ ଵାସ୍ତଵଵାଦୀ ଦେଖାଇଵା ସହିତ ଧାର୍ମିକ କଳହକୁ ହ୍ରାସ କରିଵା । ଆଜି ଯେମିତି ଅନ୍ତର୍ଜାଲର ଵିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମଗୁଡି଼କକୁ ଆସି ଵିଧର୍ମୀମାନେ ଭାରତୀୟ ପୁରାଣଗାଥାର କୌଣସି ଆଖ୍ୟାନକୁ ଉପଲକ୍ଷ କରି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ଓ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ କୁଠାରାଘାତ କରିଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି ଠିକ୍ ସେହିପରି ଊନଵିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭରେ ବଙ୍ଗରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖା ଦେଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଖିରସ୍ଥାନୀ ଓ ପଠାଣମାନେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କୁ ଧର୍ମାନ୍ତରୀତ କରୁଥାନ୍ତି। ଆଜି ଯେମିତି “ବ୍ରହ୍ମା-ସରସ୍ଵତୀ ସମ୍ପର୍କ”,“ରାମଙ୍କଦ୍ଵାରା ସୀତାଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗ", ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଏକଲଵ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ବୃଦ୍ଧ ଆଙ୍ଗୁଳି ମାଗିଵା ଇତ୍ୟାଦି ଵିଭିନ୍ନ ପୌରାଣିକ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଧରି ଅଣହିନ୍ଦୁମାନେ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମଗୁଡ଼ିକରେ ଶାବ୍ଦିକ ଆକ୍ରମଣ କରନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଠିକ୍ ଏହିପରି ଭାବେ ବଙ୍ଗରେ ହେଉଥାଏ । ବଙ୍ଗାଳୀ ପଠାଣମାନେ ବଙ୍ଗାଳୀ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ହୁଏତ କହୁଥିବେ ଆମର ଆଠ ଦଶୁଟା ଛୁଆ ଏଵଂ ଦୁଇ ତିନୋଟି ସ୍ତ୍ରୀ ଦେଖି କାହିଁକି ଵ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ କରୁଛ ? ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବାପାଙ୍କର ତିନି ସ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ ଆଉ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀ ଶହେ ପୁଅ ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଜନ୍ମ କରିଥିଲେ । ସମ୍ଭଵତଃ ଊନଵିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବଙ୍ଗଦେଶରେ ମହାଭାରତର କେତେକ ଆଖ୍ୟାନକୁ ଏଥିପାଇଁ ଅଧିକ ଵାସ୍ତଵଵାଦୀ କରାଯାଇଥାଇପାରେ । ସାରଳା ମହାଭାରତରେ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ଭାବେ କର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ଜନ୍ମ କାନ ବାଟେ ହୋଇଥିଵାର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି କିନ୍ତୁ ମୂଳ ମହାଭାରତରେ ଏଭଳି କୌଣସି କଥା ହିଁ ନାହିଁ । ଦଶ ଵର୍ଷର କନ୍ୟା କୁନ୍ତୀ ପିଲା ଜନ୍ମ ଦେଵା ଶୁଣି କାଳେ ସମାଜରେ ସାଧାରଣ ଲୋକେ ସେହିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଵା ଆରମ୍ଭ କରିବେ ଏହା ବୁଝି ତତ୍କାଳୀନ ଯୁଗ ଆଧାରରେ ସାରଳା ଦାସ ଏଭଳି ପରିଵର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ । ଅତଃ ବହୁତ ସମ୍ଭଵ ବଙ୍ଗଦେଶରେ ମଧ୍ୟ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏଗାର ରାଣୀ ଉପାଖ୍ୟାନ ଯୋଡ଼ାଯାଇଥିଲା ‌। କିନ୍ତୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ଏଗାର ଜଣ ରାଣୀ ଥିଵାର ଉଲ୍ଲେଖ ମୂଳ ସଂସ୍କୃତ ମହାଭାରତରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କୌଣସି ମହାଭାରତ ସଂସ୍କରଣରେ ନାହିଁ ।