ସନ୍ନିପାତ

ସନ୍ନିପାତ(ସମ୍+ନି+ପତ୍ ଧାତୁ+ଭାବ ଅ)—

ଶବ୍ଦର ବହୁ ଅର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଏହା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ସାଧାରଣତଃ “ବାତ-ପିତ୍ତ-କଫ”ର ପ୍ରକୋପଜନିତ ଜ୍ୱରରୋଗର ମାରାତ୍ମକ ଆବସ୍ଥା ଅର୍ଥରେ ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ଏ ଶବ୍ଦର ଆନ ଅର୍ଥ ଗୁଡ଼ିକ ଯଥା—

୧)ସମ୍ୟକ୍ ରୂପେ ପତନ

୨) ବିନାଶ

୩)ଅବତରଣ

୪)ଉପସ୍ଥିତି

୫)ସମୂହ; ସମଷ୍ଟି—

୬)ସମୂହର ମିଳନ

୭) (ସମ୍+ନି+ପତ୍ ଧାତୁ+ଅଧିକରଣ ଅ) ଯୁଦ୍ଧ; ସଂଗ୍ରାମ

ଇତ୍ୟାଦି...

ସନ୍ନିପାତ ଵିଷୟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଟୀକା—

ଏକ ସମୟରେ କଫବାତପିତ୍ତର ପ୍ରକୋପ ଅଧିକ ହୋଇଗଲେ ରୋଗୀର ଆସନ୍ନମୁତ୍ୟୁ ଅବସ୍ଥା ଘଟେ । ଏହାକୁ ସନ୍ନିପାତ ବା 'କ୍ରି ସନ୍ଧି' ବୋଲାଯାଏ। ହଂସରାଜ ପ୍ରଣୀତ ନିଦାନ ଗ୍ରନ୍ଥ ଆଦି କେତେକ ବୈଦିକ ଗ୍ରନ୍ଥ  ଅନୁସାରେ ସନ୍ନିପାତ 13 ପ୍ରକାରର  ।

ଯଥା— ସନ୍ଧିକ, ଅନ୍ତକ, ରୁଗ୍ଦାହ, ଚିତ୍ତବିଭ୍ରମ, ଶୀତାଙ୍ଗ, ତନ୍ଦ୍ରିକ, କଣ୍ଠକିର୍କ, କର୍ଣ୍ଣକ, ଭୁଗ୍ନନେତ୍ର, ରକ୍ତଷ୍ଠୀରା, ପ୍ରଳାପକ, ଜିହ୍ବକ ଓ ଅଭିନ୍ଯାସ ।

 ସନ୍ଧିକରେ ୭ ଦିନ, ଅନ୍ତକରେ ଦିନେ, ରୁଗ୍ଦାହରେ ୨ ଦିନ, ଚିତ୍ତ ବିଭ୍ରମରେ ୨୪ ଦିନ, ଶୀତାଙ୍ଗରେ ୧୫ ଦିନ, ଚନ୍ଦ୍ରିକାରେ ୨୫ ଦିନ, କଣ୍ଠକୁବ୍ଜର ୧୩ ଦିନ, କର୍ଣ୍ଣକରେ ୩ ମାସ, ଭୁଗ୍ନନେତ୍ରରେ ୮ ଦିନ, ରକ୍ତଷ୍ଠୀବୀରେ ୧ ଦିନ, ପ୍ରଳାପକରେ ୧୪ଦିନ, ଜିହ୍ବକରେ ୧୬ଦିନ, ଅଭିନ୍ଯାସରେ ୧୬ ଦିନ ପରମାୟୁ । ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ସନ୍ଧିକ, ତନ୍ଦ୍ରିକ, କର୍ଣ୍ଣକ, କଣ୍ଠକୁବ୍ଜ, ଜିହ୍ବକ ଓ ଚିତ୍ତିବିଭ୍ରମ ଏହି ୬ଟି ସାଧ୍ଯ ଓ ଅନ୍ଯ ୭ଟି ମାରକ। 'ଭାବପ୍ରକାଶ' ରେ ଏହି ତ୍ରୟୋଦଶ ସନ୍ନିପାତକୁ ଏକୋଲ୍ବଣ, ଦ୍ଯୁଳ୍ବଣ ଓ ତ୍ର୍ଯଲ୍ବଣ ଏହି ତିନି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରା ୟାଇଅଛି। ଗ୍ରାନ୍ଥାନ୍ତର ମତରେ ବିସ୍ପାରକ, ଆଶୁକାରୀ, କମ୍ପନ, ବଭ୍ର, ଶୀଘ୍ରକାରୀ, ଭଲ୍ଲ, ସପ୍ତମ, କୂଟପାକଳ, ସଂମୋହନ, ପାକଳ, ଯାମ୍ୟ, କ୍ରିକଚ, କର୍କଟକ, ବୈଦାରିକାଭିଦ— ସନ୍ନିପାତ ଏହି ୧୪ ପ୍ରକାରର ଅଟେ । ସନ୍ନିପାତକୁ ଚଳିତ କଥାରେ 'ଜ୍ବର ବିକାର' ବା 'ସିନ୍ଧି' କହନ୍ତି। ଏହି ଜ୍ବରରେ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ଦାହ, ପୁଣି ପରକ୍ଷଣରେ ଶୀତ ଏବଂ ଅସ୍ଥି ଓ ସନ୍ଧିସମୂହରେ ବେଦନା ଅନୁଭବ ହୁଏ; ନେତ୍ର— ଦ୍ବଯ ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣ, ଆବିଳ, ରକ୍ତାର ଓ ବିସ୍ତାରିତ ବା କୁଟିଳ ହୁଏ; କର୍ଣ୍ଣରନ୍ଧ୍ରରେ ନାନା ପ୍ରକାରର ଶଦ୍ଦ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ; କଣ୍ଠନାଳି ମଧ୍ୟରେ ଧାନର ଶୁଆଁରେ ଫୋଡ଼ି ଫୋଡ଼ି ହେଲା ପରି ଜଣାଯାଏ; ଜିହା କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ, କର୍କଶ ଓ କଣ୍ଟକ— ଯୁକ୍ତ ହୁଏ; ତନ୍ଦ୍ରା, ମୁର୍ଚ୍ଛା, ପ୍ରଳାପ, କାଶ, ଶ୍ବାସ, ଅରୁଚି, ଭ୍ରମ, ତୃଷ୍ଣା ଓ ନିଦ୍ରାନାଶ ହୁଏ; ମଳ, ମୂତ୍ର ଓ ଘର୍ମର ରୋଧ ଏବଂ ଅତିସାର ଘଟେ ; ମୁଖ, ନାସିକା, କର୍ଣ୍ଣ ଓ କଣ୍ଠ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷତ ହୁଏ ଏବଂ ଦେହରେ ବିରୁଡ଼ି ମାରିବା ପରି ଶୋଥ ଦେଖାଯାଏ। ଏହା ଛଡ଼ା ସନ୍ନିପାତ ଜ୍ବରର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ। ବକ୍ଷଃସ୍ଥଳରେ ବେଦନା ଓ ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ବାସରେ କଷ୍ଟ ବୋଧହୁଏ; କଣ୍ଠ ଜିଭ ଶୁଖିଯାଏ; ଛାତି ଦରକ ହୁଏ; କର୍ଣ୍ଣ ମଧ୍ୟରେ ନାନା— ପ୍ରକାର ଶଦ୍ଦ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ, କଣ୍ଠ, ଶୂକ (କଠିନ ଲୋମ) ଦ୍ବାରା ଆବୃତ ହେଲା ପରି ଅନୁଭୁତ ହୁଏ; ମୁହଁ ବାଟେ ସମୟ ସମୟରେ ରକ୍ତ ପଡ଼େ। ଏହାକୁ ଡାକ୍ତରମାନେ 'ନିମୋନିଆ' (Pneumonia) କହନ୍ତି। ନିମୋନିଆରେ ହୃଦୟ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଫୁସଫୁସ୍ ଦୂଷିତ ହୋଇ ପଚିଯାଏ। ସନ୍ନିପାତ ଜ୍ବର କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ । ୭, ୯, ୧, ୧୧, ୧୨, ୧୮, ୨୨ ବା ୨୪ ଦିନ ଏ ରୋଗର କାଳ। ଏହାପରେ ରୋଗୀ ଅରୋଗ୍ଯ ଲାଭ କରେ ବା ମୃତହୁଏ । ବାତ, ପିତ୍ତ, କଫ ଅତି ତ୍ରକୁଞ୍ଚିତ ହୋଇ ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିୟ ଓ ମନକୁ ବିକୃତ କଲେ ଏହି ଜ୍ବରକୁ 'ଅଭିନ୍ଯାସ ଜ୍ବର' କହନ୍ତି। ଏଥିରେ ରୋଗୀ ନିଶ୍ଚେଷ୍ଟ ହୁଏ ଏବଂ ରୋଗୀର ଶ୍ରବଣ, ଦର୍ଶନ, ସ୍ୱରଣ, ସ୍ୱର୍ଶନ ଓ ଘ୍ରାଣଶକ୍ତି ରହିତ ହୁଏ ଏବଂ ରୋଗୀ ଲୋକଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ନାହିଁ; ସର୍ବଦା ମସ୍ତକ ସଞ୍ଚାଳନ କରି ଅସ୍ଥିର ହୁଏ । ବେଳେବେଳେ ସନ୍ନିପାତ ଜ୍ବରରେ କାନମୁଣ୍ଡା, ବେକ ଓ ଗାଲପାଟି ଫୁଲି ବେଦନା— ଯୁକ୍ତ ହୁଏ। ଏହାକୁ "କୁମୁଟି ସନ୍ନିପାତ" ବୋଲାଯାଏ । ଅଭିନ୍ଯାସ ଜ୍ବର ସର୍ବଥା ଅସାଧ୍ଯ । ସନ୍ନିପାତ ଜ୍ବର ସଙ୍ଗେ ଅତିସାର ଘଟିଲେ ତାହାକୁ ସନ୍ନିପାତିକ ଜ୍ବରାତିସାର ବା Typhoid fever କହନ୍ତି । ସାଧାରଣ ଲୋକେ ଏହାକୁ "ବାଇଶିଦିନିଆ ଜ୍ବର" କହନ୍ତି ।  (ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ)