ନୀଳମଣି ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନ ୧୮୬୭ ମସିହା ଡିସେମ୍ଵର ୧୪ ତାରିଖରେ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ବାଙ୍କି ଉପଖଣ୍ଡ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଵୈଦେଶ୍ୱର ନିକଟସ୍ଥ ଵ୍ରଜଵିହାରୀପୁର ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେଠାରେ ଜନ୍ମ ହେଵା କାରଣରୁ ତାଙ୍କୁ ବାଙ୍କୀର ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନ ଵୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ତାଙ୍କର ପରିଵାର ଏକ ସାଧାରଣ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପରିଵାର ଥିଲା ଯେଉଁଠାରେ ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ଏଵଂ ସାହିତ୍ୟର ପରମ୍ପରା ରହିଥିଲା । ଵାଲ୍ୟକାଳରେ ସେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଵିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ ଏଵଂ ଘରୋଇ ଭାଵେ ସଂସ୍କୃତ ଓଡ଼ିଆ ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ଆଦିରେ ଗଭୀର ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିଥିଲେ । ନିଜର ଅଧ୍ୟଵସାୟ ଦ୍ୱାରା ସେ ଇଂରାଜୀ ଏଵଂ ଵଙ୍ଗଳା ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ପାରଙ୍ଗମତା ଲାଭ କରିଥିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ ସ୍କୁଲ ଇନସ୍ପେକ୍ଟର ରାଧାନାଥ ରାୟ ତାଙ୍କର ଜ୍ଞାନ ଓ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ଦେଖି ବାମଣ୍ଡା ଗଡ଼ଜାତର ଗୋପୀନାଥପୁର ପ୍ରାଥମିକ ଵିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ବାମଣ୍ଡା ରାଜ୍ୟର ରାଜା ଵାସୁଦେଵ ସୁଢଳ ଦେଵଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିଥିଲେ ଯାହାଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ରୟରେ ତାଙ୍କର ଜୀଵନର ଏକ ନୂଆ ଅଧ୍ୟାୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
ବାମଣ୍ଡା ରାଜା ଵାସୁଦେଵ ସୁଢଳ ଦେଵ ନୀଳମଣିଙ୍କର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଓ ଵ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱରେ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇ ୧୮୮୯ ମସିହାରେ ସମ୍ଵଲପୁର ହିତୈଷିଣୀ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ଅର୍ପଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ପତ୍ରିକା ବଡ଼ମ୍ଵାରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଥିଲା ଏଵଂ ରାଜାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ କାରଣରୁ ଏହା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଵିକାଶରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନେଇଥିଲା । ନୀଳମଣି ଏହି ପତ୍ରିକା ମାଧ୍ୟମରେ ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର ରାଧାନାଥ ରାୟ ଆଦି କଵିଙ୍କ ରଚନା ପ୍ରକାଶ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ । ଏହା ସହିତ ସେ ନିଶାସକ୍ତି ଵାଲ୍ୟଵିଵାହ କୁସଂସ୍କାର ଅଶିକ୍ଷା ଆଦି ଵିରୁଦ୍ଧରେ ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରି ସମାଜ ସୁଧାରର ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ରାଜା ତାଙ୍କର ଗୁଣକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନ ଉପାଧି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଯାହା ତାଙ୍କର ନାମର ଅଵିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ ହୋଇଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ନିର୍ଭୀକ ସାମ୍ଵାଦିକ ଥିଵାରୁ ରାଜାଙ୍କ ସହ ମତଭେଦ ହେଵାରୁ ବାମଣ୍ଡା ଏଵଂ ହିତୈଷିଣୀ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଗଞ୍ଜାମ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ ।
ଗଞ୍ଜାମର ଖଲ୍ଲିକୋଟ ରାଜ୍ୟରେ ରାଜା ହରିହର ମର୍ଦ୍ଦରାଜ ନୀଳମଣିଙ୍କର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଓ ସାଙ୍ଗଠନିକ କ୍ଷମତାକୁ ଚିହ୍ନି ରମ୍ଭା ପ୍ରେସ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ପତ୍ରିକା ପ୍ରକାଶନ ପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ୧୯୦୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୫ ତାରିଖରେ ନୀଳମଣିଙ୍କ ସମ୍ପାଦନାରେ ପ୍ରଜାବନ୍ଧୁ ସାପ୍ତାହିକ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ପତ୍ରିକା ଓଡ଼ିଆ ଵିଛିନ୍ନାଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ଆନ୍ଦୋଳନର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସୁରକ୍ଷା ଏଵଂ ଵିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶରେ ଵିଭକ୍ତ ଓଡ଼ିଆଙ୍କୁ ଏକତ୍ର କରିଵାର ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ଗଞ୍ଜାମର ଵିଭିନ୍ନ ଗ୍ରାମରେ ପ୍ରଜାଵନ୍ଧୁ ସମିତି ଗଠନ ହୋଇଥିଲା ଯାହା ପରେ ଗଞ୍ଜାମ ଜାତୀୟ ସମିତି ରୂପ ନେଇଥିଲା । ଏହି ସମିତି ଓଡ଼ିଶା ଏକତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଥମ ସଂଗଠିତ ପ୍ରୟାସ ଥିଲା ଏଵଂ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ପୂର୍ଵସୂରୀ ଭାବେ ଵିଵେଚିତ ହୋଇଥାଏ । ନୀଳମଣି ପରେ ଗଞ୍ଜାମ ଗୁଣ ଦର୍ପଣ ଉତ୍କଳ ମଧୁପ ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା ଆଦି ପତ୍ରିକା ସମ୍ପାଦନା କରିଥିଲେ ଯାହା ଓଡ଼ିଆ ଜାତୀୟତାଵାଦର ପ୍ରଚାରରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।
ଓଡ଼ିଶାର ଏକତ୍ରୀକରଣ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ନୀଳମଣି ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନଙ୍କର ଭୂମିକା ଅତୁଳନୀୟ । ତତ୍କାଳୀନ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳ ବଙ୍ଗ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ମଦ୍ରାସ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି ଆଦିରେ ଵିଭକ୍ତ ଥିଲା ଏଵଂ ଵିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ହେଉଥିଲା । ସମ୍ଵଲପୁରରେ ହିନ୍ଦୀ ଏଵଂ ଗଞ୍ଜାମରେ ତେଲୁଗୁ ଭାଷାର ପ୍ରଭାଵ ଵଢ଼ୁଥିଵା ବେଳେ ନୀଳମଣି ହିତୈଷିଣୀ ଏଵଂ ପ୍ରଜାବନ୍ଧୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଉଜ୍ଜୀଵିତ କରିଥିଲେ । ଉତ୍କଳ ଗୌରଵ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଏଵଂ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପଵନ୍ଧୁ ଦାସ ତାଙ୍କର ସାଙ୍ଗଠନିକ ଶକ୍ତିରେ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ । ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରେରଣା ଏଵଂ ପରାମର୍ଶ ମୁଖ୍ୟ ଥିଲା । ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଶୁଦ୍ଧତା ଉଚ୍ଚାରଣ ଏଵଂ ଲେଖନ ଶୈଳୀ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସଶକ୍ତ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଲେଖା ଦ୍ୱାରା ଅନେକ ରାଜା ମହାରାଜା ଓଡ଼ିଆ ଏକତାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଏଵଂ ଶେଷରେ ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ଏକ ପୃଥକ ପ୍ରଦେଶ ରୂପେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
ନୀଳମଣି ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନ କେଵଳ ସାମ୍ଵାଦିକ ନ ଥିଲେ ସେ ଜଣେ ସାହିତ୍ୟିକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ସେ ଶ୍ଳୋକ ମୁକ୍ତାଵଳୀ, ଜଳ ଚିକିତ୍ସା ଓ ଗୋ ଚିକିତ୍ସା ଆଦି ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଥିଲେ ଯାହା ସାଧାରଣ ଜ୍ଞାନ ଏଵଂ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଵିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥିଲା । ତାଙ୍କର ରଚନା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି । ସେ ଶଶୀ ଭୂଷଣ ରଥ ଆଦି ଯୁଵ ସାମ୍ଵାଦିକଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇ ଆଶା ପତ୍ରିକା ଆରମ୍ଭ କରାଇଥିଲେ ଯାହା ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଦୈନିକ ପତ୍ରିକା ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କର ଜୀଵନ ଦେଶପ୍ରେମ ସମାଜ ସେଵା ଏଵଂ ଭାଷା ପ୍ରେମର ଏକ ଆଦର୍ଶ ଥିଲା । ୧୯୨୩ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୨୬ ତାରିଖରେ ସେ ଇହଲୀଳା ସମ୍ଵରଣ କରିଥିଲେ କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ଅଵଦାନ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସରେ ଚିର ଅମ୍ଳାନ । ଆଜି ବି ତାଙ୍କର ଜନ୍ମଦିଵସରେ ଓଡ଼ିଶାଵାସୀ ତାଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ସ୍ମରଣ କରି ଓଡ଼ିଆ ଗର୍ଵର ଅନୁଭଵ କରନ୍ତି । ନୀଳମଣି ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନଙ୍କ ଭଳି ମହାମାନଵ ଓଡ଼ିଶାର ଗର୍ଵ ଓ ଗୌରଵ ଏଵଂ ସେ ଯେଉଁ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିଥିଲେ ତାହା ଆଜି ସାକାର ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ଆଦର୍ଶ ଆମକୁ ସଦା ସର୍ଵଦ ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶକ ହୋଇ ରହିଛି ।
•••••••••••••••••••••••••••••••••
ତଥ୍ୟ ଉତ୍ସ
ପଣ୍ଡିତ ନୀଳମଣି ଵିଦ୍ୟାରତ୍ନ - ଗଣେଷ ରାମ ନାହାକ (୨୦୦୯)
History of Journalism in Odisha - ବିଭିନ୍ନ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରୀ ପ୍ରକାଶନ ଏଵଂ ଓଡ଼ିଶା ରିଭ୍ୟୁ ଆଦି
Odia Press and Freedom Movement - ଵିଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ଲେଖା ଏଵଂ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପୁସ୍ତକ ।
•••••••••••••••••••••••••••••••••
No comments:
Post a Comment