ଦୁନିଆର ହାଲଚାଲ ପ୍ରଥମ ଭାଗର କିଛି ଅଂଶ(ସଂଗୃହୀତ)

ଶରତ୍‌କାଳ । ଚାନ୍ଦିନୀ ରାତି ! ଶନିବାର ! ଆମ୍ଭେମାନେ କଟକ ପ୍ରଵାସୀ କଚେରିଆ । ସସ୍ତ୍ରୀକ ଵିଦେଶଵାସ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭଗଵାନ୍ କପାଳରେ ଲେଖୁ ନାହାନ୍ତି । ଅତଏଵ ଵାଧ୍ୟ ହୋଇ ଶନିଵାର, ରବିଵାର ଦେଖି ଘରକୁ ଜୀଵନ ଵିକଳରେ ପଳାଇଯାଉଁ । ଯାହାହେଉ ରାତି ୧୦ଟା ବେଳ ଯାକେ କଟକରେ ମୂଲ ଲାଗି ରାତି ୧୦ଟା ବେଳେ ଗ୍ରାମକୁ ବାହାରିଲୁଁ (ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରପୁର କଟକଠାରୁ ୧୩ ମାଇଲ ପୂର୍ଵରେ ) କଟକଠାରୁ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରପୁରର ବଙ୍ଗଳାଠାକୁ ଗୋଟିଏ ପକ୍କା ରାସ୍ତା ପଡ଼ିଛି । ଗାଡ଼ି, ବଗି,ଘୋଡ଼ା, ଶୂନଗାଡ଼ି, ଷ୍ଟିମର, ଡଙ୍ଗା, ନାଳ ନଈ ଆଠକାଳି ବାରମାସୀ ସବୁପ୍ରକାର ଯାତାୟାତର ସୁଵିଧା ଅଛି । ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରପୁର ବଙ୍ଗଳାଠାରୁ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଘରକୁ ଯିଵାପାଇଁ ୧ କ୍ୱାର୍ଟରରୁ କିଛି ବେଶି ବାଟ । କଟକ ଡିଷ୍ଟ୍ରିକ୍ଟ ବୋର୍ଡ଼ ଗୋଟିଏ ମାଟି ସଡ଼କ ପକାଇ

ଦେଇ ଅଛନ୍ତି । ଶୁଖିଲାଦିନେ ପ୍ରାୟ ଵର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ୭୮ ମାସ ସେଵାଟେ ଘୋଡ଼ାଗାଡ଼ି ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦରେ ଯାଇପାରେ । ଘୋଡ଼ାଗାଡ଼ି ଯାଇ ଆମ ଦୁଆର ମୁହଁରେ ଲାଗେ । ଵର୍ଷାଦିନେ

ସେ ମାଟିସଡ଼କଟି କର୍ଦ୍ଦମମୟ ହୋଇ ଵିଶେଷ ଅସୁଵିଧାଜନକ ହୋଇପଡ଼େ । ଗ୍ରାମରେ

ଗୋଟିଏ ମାଇନର ସ୍କୁଲ, ଗୋଟିଏ ବାଳିକା ଵିଦ୍ୟାଳୟ, ଗୋଟିଏ ଅତ୍ୟୁଚ୍ଚ-ପାଠଶାଳା,

ଗୋଟିଏ ସଭା ଓ ତତ୍‌ସଂଲଗ୍ନ ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ପୁସ୍ତକାଗାର ଅଛି । ପକ୍କା ସଡ଼କ

ନିକଟରେ କଟକର ଚାଉଳିଆ ମହାଜନମାନଙ୍କର ଚାଉଳ ଧରିଵା କୋଠି ଛ’ ଗୋଟି ଅଛି । ଵର୍ଷକେ ସେ କୋଠିମାନଙ୍କରେ ଊଣାଅଧିକ ଦୁଇଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାର ଚାଉଳ ଧରା

ହୋଇ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ପଠାଯାଏ । କ୍ୱାର୍ଟର ମାଇଲ ମାଟି ସଡ଼କଟିକୁ କଟକର ଡିଷ୍ଟ୍ରିକ୍

ବୋର୍ଡ଼ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପକ୍କା କରାଇଵା ନିମନ୍ତେ କେତେକ ମେମ୍ବରଙ୍କ ନିକଟରେ ଅନୁସରଣ

କରିଅଛୁ, ଫଳ ଈଶ୍ଵରାଧୀନ । ଯାହାହେଉ ଦିନକର ସାମାନ୍ୟ ଘଟନା ଏଠାରେ ଲେଖିବୁଁ । ରାତି ୧୧ଟା ବେଳେ ଥାର୍ଡ଼କ୍ଲାସ ଘୋଡ଼ାଗାଡ଼ିରେ କଟକଠାରୁ ରମାନା ହୋଇ ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁର ବଙ୍ଗଳାଠାରେ ରାତି ୧ଟା ବେଳେ ଓହ୍ଲାଇଲୁଁ । ମୋହର ସହଯାତ୍ରୀ ଜଣେ ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ସେ ବଙ୍ଗଳାଠାରେ ଛାଡ଼ି ଦେଇ ସଙ୍ଗରେ ଲଣ୍ଠନଧରା ଚାକରଟିକୁ ନେଇ ମୁଁ ମାଟିସଡ଼କ ବାଟେ ଗ୍ରାମ ଅଭିମୁଖରେ ଗଲି । ପ୍ରାୟ ୨୦୦ ହାତ ଯାଇଛି, ଏହି ସମୟରେ ବାମପାର୍ଶ୍ଵରେ କ୍ୱାର୍ଟର ମାଇଲ ଦୂରରେ ୩୪ ଗୋଟି ଆଲୁଅ ଦେଖାଗଲା । ମନେ ମନେ ପ୍ରଥମେ ଵିଚାରିଲି, ଏହା ଦୂରଵର୍ତ୍ତୀ ଗୋଶକଟ ସଂଲଗ୍ନ ଆଲୋକ । ମୁଁ ଯେଉଁ ରାସ୍ତାରେ ଯାଉଥିଲି କ୍ବାର୍ଟର ମାଇଲ ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ପକ୍କା ସଡ଼କ କନ୍ଦରପୁରଠାରୁ ତାଳଦଣ୍ଡା ଆଡ଼କୁ ଯାଇଅଛି । ବିଚାରିଲି ସେହି ସଡ଼କରେ ପୂର୍ଵଦିଗକୁ ଯାଉଥ‌ିଵା ଗାଡ଼ିର ଆଲୋକ ଦେଖା ଯାଉଅଛି । ସେଠାରେ ଦଣ୍ଡେ ଠିଆ ହୋଇ ସେହି ଆଲୋକଗୁଡ଼ିକ ନିରୀକ୍ଷଣ କଲି । ଦେଖାଲି, ସେ ଆଲୋକଗୁଡ଼ିକ ବେଳେ ବେଳେ ଦ୍ରୁତଗତିରେ ଚାଲୁଅଛି, ବେଳେ ବେଳେ ନିସ୍ତଵ୍ଧ ଭାବରେ ରହି ଯାଉଅଛି, ବେଳେ ବେଳେ ନିଭି ଯାଉଅଛି, ବେଳେ ବେଳେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳତର ଭାବରେ ଜଳୁଅଛି । ବେଳେ ବେଳେ ଵିପରୀତ ଦିଗରେ ଗତି କରୁଅଛି । ସଙ୍ଗରେ ଯାଉଥିଵା ଚାକରଟି ଏକଲୟରେ ତଳକୁ ଚାହିଁ ଲଣ୍ଠନ ଧରି ଆଗେ ଆଗେ ଚାଲିଛି । ତାକୁ ଡାକି ସେ ଆଲୁଅଗୁଡ଼ିକ ଦେଖାଇ ଦେଲି । ଦୁହେଁଯାକ କିଛିକାଳ ଠିଆ ହୋଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଚାହିଁଲୁ । ଏହା ଦେଖି ଚାକରଟି ଭୟରେ ଅସ୍ଥିର । ଆଉ ୩୦୦।୪୦୦ ହାତ ଗଲେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁର ମାଇନର ସ୍କୁଲ । ମନେ ମନେ ସ୍ଥିର କଲି ଯେ ସ୍କୁଲ ନିକଟକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ଥିଵା ହେଡମାଷ୍ଟର ଓ ହେଡପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ଡାକି ଏଗୁଡ଼ିକ ଦେଖାଇ ଦେବି । ଏହା ଵିଚାରି ସ୍କୁଲ ନିକଟକୁ ଅଗ୍ରସର ହେଲି । ସେତେବେଳେ ରାତି ପ୍ରାୟ ଦେଢ଼ଟା, କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ସପ୍ତମୀ,

ଜହ୍ନ ପଡ଼ିଛି । ସ୍କୁଲ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି ଦେଖିଲି ଯେ ସ୍କୁଲ ଘର ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଆଲୁଅ ଜଳୁଛି । ଝରକାଟି ମେଲା ହୋଇଅଛି, ଝରକା ନିକଟରେ ଦେଖିଲି - ଘର ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟି କେତେ ବେଞ୍ଚ ଯୋଡ଼ା ହୋଇ ପଲଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି । ତହିଁ ଉପରେ ଖଣ୍ଡିଏ ବିଛଣା ପଡ଼ିଅଛି । ବେଞ୍ଚକୁ ଲାଗି ଖଣ୍ଡିଏ ଟେବୁଲ ରହିଅଛି, ସେ ଟେବୁଲ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଲଣ୍ଠନ ଥୁଆ ହୋଇଅଛି । ଲଣ୍ଠନ ନିକଟରେ ଜଣେ ଲୋକ ବସି ନିଵିଷ୍ଟ ଚିତ୍ତରେ କ’ଣ ଲେଖୁଅଛନ୍ତି । ପୂର୍ଵର ଆଲୋକଗୁଡ଼ିକ ଦେଖ‌ିଲା ବେଳୁ ନିର୍ଜନ ରାତିରେ

କଳ୍ପନାଦେଵୀ ତ ପୂର୍ଵରୁ ଜାଲ ଵିସ୍ତାର କରିଥିଲେ । ନିର୍ଜନ ସ୍କୁଲଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ଏତେ

ରାତିରେ ଏପରି ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି କଳ୍ପନାଦେଵୀ ଆହୁରି ଟିକିଏ ସରଗରମ ହୋଇ ଉଠିଲେ ।

ଅସୀମ ଵ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଆନନ୍ଦ ମୁଖର ଗୋଟିଏ ପାଖ ଦେଖି ହଠାତ୍ ଚିହ୍ନି ପାରିଲି ନାହିଁ । ପଞ୍ଜର ନିକଟରେ ଠିଆ ହୋଇ ‘ଆନନ୍ଦ ରହୋ’ ଅଭ୍ୟାସସିଦ୍ଧ ଡାକଟିଏ ଦେଲି ।

ଧ୍ୟାନନିଵିଷ୍ଟ ଵ୍ୟକ୍ତି ଟିକିଏ ଵିରକ୍ତ ହେଲାପରି ବୋଧହେଲା, ଧ୍ୟାନଯୋଗ ଭାଙ୍ଗିଗଲା ।

ସେ ଝରକା ଆଡ଼କୁ ମୁହଁ ଫେରାଇଲେ । ଚାହିଁଦେଲି ସ୍କୁଲସମୂହର ସବଇନ୍‌ସ୍ପେକ୍ଟର

ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ବାବୁ ନନ୍ଦକିଶୋର ବଳ ବି.ଏ. । ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ମୋର ପରମ ବନ୍ଧୁ । ଏପରିକି ମୁଁ ଗ୍ରାମରେ ନ ଥିଵା ସମୟରେ ସେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁର ସ୍କୁଲ ପରିଦର୍ଶନ କରିଵାକୁ ଗଲେ ମୋ ଘରଠାକୁ ଯାଇ ପିଲାପିଲିଙ୍କୁ ସଙ୍ଖୁଳି ଆସନ୍ତି । ସେ ମୋ ପାଟି ବାରିପାରି

ଗୋଟିଏ ନମସ୍କାର କରି ସ୍କୁଲରୁ ବାହାରକୁ ଆସିଲେ । ତାହାଙ୍କୁ ସଙ୍ଗରେ ନେଇ ମୁଁ ସ୍କୁଲର ହେଡ଼ମାଷ୍ଟର ଓ ହେଡ଼ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ଉଠାଇଲି । ଏତେ ରାତି, ସେଥିରେ ପୁଣି ଶରତ୍‌କାଳର ମଧୁର ଶୀତ ! ଏଥିରେ ଗାଢ଼ନିଦ୍ରାଭିଭୂତ । ଏପରି ଅଵସ୍ଥାରେ ଡାକ ଶୁଣି ବିଛଣାରୁ ଧତକିନି ଉଠିଵା କଷ୍ଟ । କିନ୍ତୁ ସେକ୍ରେଟେରୀ ଓ ସ୍କୁଲ ସବ-

ଇସ୍ପେକ୍ଟର * ଙ୍କ ସମନରେ ହାଜର ନ ହେଲେ ଉଆରଣ୍ଟ ବାହାରିଵାର ଅଵଶ୍ୟମ୍ଭାଵୀ,ଏହା ଭାବି ଓ ଅନେକ କାଳର ଚାକିରି ପ୍ରତି ଟିକିଏ ଵିଶେଷ ମାୟା ରଖି ସେମାନେ ଅଗତ୍ୟା ସୁଖଶଯ୍ୟାରୁ ଉଠି ବାହାରକୁ ଆସିଲେ । ସମସ୍ତେ ଯାଇ ମାଟିସଡ଼କ ଉପରେ ଠିଆହୋଇ ପୂର୍ଵଵତ୍ ସେହି ଆଲୁଅଗୁଡ଼ିକ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲୁ । ସେ

ଆଲୁଅଗୁଡ଼ିକ କେତେବେଳେ ଏକତ୍ର, କେତେବେଳେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ, କେତେବେଳେ

ବିପରୀତ ଗତିଶୀଳ, କେତେବେଳେ ନିଷ୍ପନ୍ଦ, କେତେବେଳେ ଵିଭିନ୍ନ ଜ୍ୟୋତିର୍ଵିଶିଷ୍ଟ

ହୋଇ ପ୍ରାୟ ଅର୍ଦ୍ଧଘଣ୍ଟା କାଳ ଦେଖାଗଲା । ସେ ସ୍ଥାନକୁ ଯିଵା ନିମନ୍ତେ ମଝିରେ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ

ଧାନକ୍ଷେତ୍ର । ଅଗତ୍ୟା ଆମ୍ଭେମାନେ ସେ ଆଲୋକ ଜଳୁଥିଵା ଆଡ଼କୁ ଯାଇପାରିଲୁ

ନାହିଁ । ତାହା ଗାଡ଼ି କିମ୍ବା ମନୁଷ୍ୟ ସଂଲଗ୍ନ ଆଲୋକ ନୁହେଁ, ଏହା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର

ଧାରଣା ହେଲା । ଶେଷକୁ ସେଥିରୁ ଯୋଡ଼ିଏ ଆଲୁଅ ନିଭିଗଲା ଓ ଗୋଟିଏ ଆଲୁଅ

ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଆଡ଼କୁ କିଛିଦୂର ଆସି ଗୋଟିଏ ବାଉଁଶ ଭେଡ଼ା ନିକଟରେ ନିଭି ଗଲା ।

ଆମ୍ଭେମାନେ ଏହି କଥା ଭାବି ଭାବି ସେ ସ୍ଥାନକୁ ଫେରିଲୁ । ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ଓ

ମାଷ୍ଟରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ସ୍କୁଲରେ ଛାଡ଼ି ମୁଁ ଘରକୁ ଗଲି ।

ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ରଵିଵାର ସକାଳେ କଟକ ଅଭିମୁଖରେ ଯାତ୍ରା କରିଵାର ସ୍ଥିର

କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଅନୁରୋଧ ଭାଙ୍ଗି ନ ପାରି ରଵିଵାର ଦିନ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରପୁରଠାରେ ରହିଵାର

ସ୍ଥିର କଲେ । ସକାଳଓଳି ସେ ମୋ ଘରେ କୁଳୁହାଁ(କଟକୀ; କୁଣିଆ) ହେଲେ ଓ ଦୁହେଁଯାକ ସୁଖେଦୁଃଖେ କ୍ଷୁଧାଦେଵୀଙ୍କର ତର୍ପଣ କଲୁ । ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଗ୍ରାମ ନିକଟସ୍ଥ କନ୍ଦରପୁର ଛକଠାକୁ ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ବୁଲିଵାକୁ ଗଲୁ । ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁଙ୍କ ପରିଧାନ ଲୁଗା, କମିଜ, ଚାଦର, ମୋଜା, ଜୋତା ।

ନିତାନ୍ତ ଦାୟରେ ନ ପଡ଼ିଲେ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଵାକୁ ମତେ ଵିରକ୍ତି ବୋଧହୁଏ । ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ସ୍କୁଲ ଇଲାକାର ହାକିମ ଓ ଵିଶେଷତଃ କନ୍ଦରପୁର ଛକ ତାଙ୍କର ଅପରିଚିତ ସ୍ଥାନ; ଅତଏଵ ସେ ପୋଷାକ ଆଦି ନ ପିନ୍ଧି ପଦାକୁ ବାହାରିଵା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ

ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ମୋ ପକ୍ଷରେ ଏ ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ନ ଖଟିଵାରୁ ମୁଁ ଖଣ୍ଡିଏ ସାଧାରଣ ଈଷତ୍ ମଳିଆ ଲୁଗା ପିନ୍ଧି ଓ କାନ୍ଧରେ ଖଣ୍ଡିଏ ଗାମୁଛା ପକାଇ ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କନ୍ଦରପୁର ଛକଠାକୁ ଗଲି । ସଙ୍ଗରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ୱରପୁର ସ୍କୁଲର ହେଡ଼ପଣ୍ଡିତ, ସେକେଣ୍ଡ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ । ବାଟରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁର ସର୍କଲର ଇନ୍‌ସ୍ପେକିଙ୍ଗ ପଣ୍ଡିତ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ଭେଟିଲେ । କନ୍ଦରପୁର ୧୫।୧୭ ବର୍ଷ ତଳେ କେଵଳ ଖଣ୍ଡିଏମାତ୍ର ମୁଢ଼ି ଉଖୁଡ଼ା ଦୋକାନ ଥିଲା । ଵର୍ତ୍ତମାନ

ସେଠାରେ ଚାଉଳିଆ ଶେଠାମାନଙ୍କର ୫୬ ଗୋଟି କୋଠି, ୨୪ଟି ବଡ଼ ଦୋକାନ,

୧୦।୧୨ଟି ଉଠାଦୋକାନ ହୋଇଅଛି । ୧୦।୧୫ ଵର୍ଷ ତଳେ ଯାହାର ସେଠାରେ ଖଣ୍ଡିଏ ମୁଢ଼ି-ଉଖୁଡ଼ା ଦୋକାନ ଥିଲା, ଆଜି ସେ ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ମଫସଲ ମିଠାଇ ଦୋକାନ ଖୋଲିଅଛି । ସାଉଟି ସାହୁ ଦୋକାନ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା ମାତ୍ରକେ ସେ ଖଣ୍ଡିଏ ଅଖାପାଲ ଆଣି କେନାଲ ବନ୍ଧ ଉପରେ ବିଛାଇଦେଲା । ଆମ୍ଭେମାନେ ସେହିଠାରେ ବସି ଦୁନିଆର

ହାଲଚାଲ କଥାଭାଷା ହେଉଅଛୁଁ, ଏହି ସମୟରେ ଛକ ଉପରେ ଜଣେ ଆସି କହିଲା ଯେ ଜଣେ ଉଚ୍ଚପଦସ୍ଥ ହାକିମ ଏହି ବାଟେ ବଳଦଗାଡ଼ିରେ ହରିହରପୁର ଅଭିମୁଖରେ ଯାଉଅଛନ୍ତି । ଉପରୋକ୍ତ ହାକିମ ବଙ୍ଗୀୟ ନଵାଗତ ଵ୍ୟକ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସଦାଳାପୀ ଓ ଭଦ୍ର । ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ କେତେକଦିନ ହେଲା ପରିଚୟ ହୋଇଅଛି । ସେ ବଳଦଗାଡ଼ି ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ଧାରରେ ବସିଥିଲେ, ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଗାଡ଼ି ପାଖରେ ଅନ୍ଧାରରେ ଠିଆ ହେଲି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ

ତାଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧନ କରି ଆଜି ରାତ୍ରିଟା ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁର ପର୍ଣ୍ଣ-ବଙ୍ଗଳାରେ ଅତିଵାହିତ

କରିଵାକୁ ଅନୁରୋଧ କଲି । ଏକେ ଓଡ଼ିଆ କଥା, ତା ଉପରେ ମୋର ଲୁଗା ଗାମୁଛା ପୋଷାକ, ତହିଁରେ ପୁଣି ଅନ୍ଧାର ରାତି । ହାକିମମହୋଦୟ ହଠାତ୍ ମତେ ଚିହ୍ନି ନ ପାରି ହିନ୍ଦୀରେ ଉତ୍ତର ଦେଲେ ‘ତୁମ୍ କୋନ୍ ହେ’ । ମୁଁ ମଧ୍ଯ ଟିକିଏ ରଙ୍ଗ କରିବା ପାଇଁ ଉତ୍ତର ଦେଲି ‘ଆଜ୍ଞା ଜଣେ ଅନୁସରଣିଆ ବ୍ରାହ୍ମଣ’ । ସେ ପ୍ରଥମେ ଵିରକ୍ତ ହୋଇ ଗାଡ଼ି ଚଳାଇଵା

ନିମନ୍ତେ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ମୁଁ ମୋର ଘନିଷ୍ଠ ପରିଚୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଗାଡ଼ିକୁ ଓଗାଳିଲି ଏଵଂ କହିଲି “ନା ! ଆପଣଙ୍କୁ ଏଠାରେ ରହିଵାକୁ ହେଵ” । ଏପରି ଧୃଷ୍ଟତାରେ ବାବୁମହୋଦୟ ଵିସ୍ମିତ ହୋଇ ଗାଡ଼ିରୁ ବାହାରି ଆସି ମତେ ଚିହ୍ନିଲେ ଓ ଟିକିଏ ଲଜ୍ଜିତ ହେଵା ପରି ବୋଧ ହେଲା । ଲଜ୍ଜିତ ହେଵାର କିଛି କାରଣ ନାହିଁ ବୋଲି ମୁଁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଵାରୁ ସେ ଟିକିଏ ଶାନ୍ତ ହେଲେ ଓ ସେଦିନ ଵିଶେଷ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟଵଶତଃ ସେ ମୋ ପିତାଙ୍କ ଆତିଥ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିଵା ନାହିଁ ବୋଲି ଦୁଃଷ୍କୃତ ହୋଇ ମୋଠାରୁ ଵିଦାୟ ହେଲେ । ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଵିଦାୟ ଦେଇ ସେଠାରୁ ଆସି ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ବସିଥିଵା ସ୍ଥାନରେ ନାଳ ବନ୍ଧ ଉପରେ ବସି ସାଉଟି ସାହୁ ବୁଢ଼ା ସଙ୍ଗେ ଦୁଃଖ ସୁଖ ହେଲି । ଏହି

ସମୟରେ ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁର ସ୍କୁଲର ସେକେଣ୍ଡ ମାଷ୍ଟର ଆସି କହିଲେ ଯେ ବୁଅର ଯୁଦ୍ଧର

Sir Redvers Buller ସେନାପତିଙ୍କ ନିକଟରେ ସର୍ଦ୍ଦାର ଥିଲା- ଏପରି ଜଣେ ଲୋକ

ଏଠାରେ ଗୁଡ଼ିଆ ଦୋକାନରେ ବସିଅଛି । ଉପସ୍ଥିତ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ କୌତୂହଳ ଜାତ

ହେଵାରୁ ସେ ଲୋକଙ୍କୁ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଡକାଇଲୁ । ସେ ଲୋକଟିର ଵୟସ ପ୍ରାୟ

୫୦ ଵର୍ଷ, ଶରୀର ବଳିଷ୍ଠ, ମସ୍ତକ ଲଣ୍ଡା, ବେକରେ ମାଳି ଅଛି । ପରିଧାନ ଖଣ୍ଡେ ଲୁଗା ଓ କାନ୍ଧରେ ଖଣ୍ଡେ ଗାମୁଛା । ସେ ଲୋକଟି ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଆସି ପହଞ୍ଚି ପ୍ରଥମେ ଓଡ଼ିଆ-ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନୀମିଶ୍ରିତ କଥାଵାର୍ତ୍ତା କଲା । କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ପ୍ରକାଶ କଲା ଯେ ସେ

ଇଂରାଜୀ ଲେଖାପଢ଼ା ଜାଣେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଇଂରାଜୀରେ କଥାଵାର୍ତ୍ତା କରିପାରେ ।

ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଇଂରାଜୀରେ କଥାଵାର୍ତ୍ତା କରିଵା ନିମନ୍ତେ ତାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଵାରୁ ସେ ଇଂରାଜୀରେ କଥାଵାର୍ତ୍ତା ଆରମ୍ଭ କଲା । ତାହାର ଇଂରାଜୀ କହିଵାର କ୍ଷମତା, ସ୍ୱର, accent, pronunciation, fluency ଦେଖି ଆମ୍ଭେମାନେ ସମସ୍ତେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତ

ହେଲୁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତାହାର କାହାଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ପ୍ରଶ୍ନ କରୁଥାଉଁ ।

ସେ କହିଵାକୁ ଲାଗିଲା -

ମୋ ଘର ‘ଜଇଶୋଳ’ ନାମକ ଗ୍ରାମରେ । (ଏହି ଗ୍ରାମଟି ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରପୁରଠାରୁ

୩/୪ ମାଇଲ ହେଵ ।) ମୁଁ ପ୍ରଥମେ ଏଠାରୁ ‘କୁଲି’ ହୋଇ କଲିକତାକୁ ଚାଲାଣ ହେଲି ।

ସେଠାରୁ ୩ ଵର୍ଷର ଏଗ୍ରିମେଣ୍ଟରେ ଆଫ୍ରିକାର ବ୍ରିଟିଶ ଗାଏନାକୁ ଗଲି । ୩ ଵର୍ଷ ବଗିଚାରେ

କୁଲିଗିରିର Agreementର ସମୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଵାରୁ କୁଲିଗିରି ଛାଡ଼ି ସାହେବମାନଙ୍କ

ସର୍ଦାରି ଚାକିରି କଲି । ଅନେକ ସାହେବଙ୍କ କ୍ୱାର୍ଟରରେ ସର୍ଦାର (butler) ସ୍ବରୂପ କାର୍ଯ୍ୟ

କଲି । ଶେଷରେ ସେନାପତି Sir Redvers Bullerଙ୍କ ସର୍ଦାର ହେଲି । ତାଙ୍କ ନିକଟରେ

୧୮ ଵର୍ଷ କାଳ ରହିଲି । ସେଠାରେ ମୋର ମାସିକ ଦରମା ଏଠାକାର ୧୫ ଟଙ୍କା ସଙ୍ଗେ ସମାନ ହେଵ । ପ୍ରଥମେ ୧୨ ଟଙ୍କା ଦରମାରେ ଥିଲି, କିନ୍ତୁ ମୋର କାର୍ଯ୍ୟକୁଶଳତାରେ ମହୋଦୟ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ମୋର ବେତନ ଵୃଦ୍ଧି କଲେ । ବୁଅର ଯୁଦ୍ଧ ସ୍ଥାନରୁ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ତମ୍ବୁ ଦୁଇ ମାଇଲ ପଛରେ ପଡ଼ିଥାଏ । ସେନାପତିମାନେ ସେଠାକୁ

ଆସି ଚା’, ଜଳପାନ, ଭୋଜନାଦି କରି ପୁନର୍ଵାର ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯା’ନ୍ତି । ଏକାଦିନକେ ଥରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ୭୦୦୦ ସୈନ୍ୟ ହତ ହୋଇଥିଲେ । ବୁଅର ସାହେବଙ୍କର ଘରେ ଗୋଳା ବାଜିବାରୁ ସେ ଆହତ ହୋଇ ବିଲାତ ଗଲେ ଓ ମତେ ସଙ୍ଗେରେ British Guina ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଣି ସେଠାରେ ମୋ ନିମନ୍ତେ କଲିକତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାହାଜ ଭଡ଼ା

(ଆନୁମାନିକ ୨୫୦ ଟଙ୍କା) ଦେଇ ଟିକଟ କରି ଦେଲେ । ମୁଁ ଜାହାଜରେ ଆସି କଲିକତାଠାରେ ପହଞ୍ଚିଲି । ୧୦ ମାସ ହେଲା (ଗତ ପୁଷ ମାସରେ) ଏଠାକୁ ଆସିଅଛି । ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ Buller ସାହେବଙ୍କ ତରଫ ଲୋକ ମନିଅର୍ଡ଼ର ଦ୍ବାରା ମୋଠାକୁ ମାସିକ ୩୧ ଟଙ୍କା ଲେଖାଏଁ ପଠାଉ ଅଛନ୍ତି । ମୁଁ ସେଠାରେ ଜଣେ ନିଗ୍ରୋ ଜାତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଵିଵାହ କରିଥିଲି । ମୋର ସେଠାରେ ଯୋଡ଼ିଏ ପୁଅ ହୋଇଥିଲା । ମୁଁ ସେ ସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ିଲା ବେଳେ ଗୋଟିକର ଵୟସ ୫ ଵର୍ଷ ଆଉ ଗୋଟିକର ଵୟସ ୧୪ ଵର୍ଷ ହୋଇଥିଲା । ମୋ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ମୋ ସଙ୍ଗରେ ଏଠାକୁ ଆସିଵା ନିମନ୍ତେ ମୁଁ ଵିଶେଷ ଅନୁରୋଧ କଲି । ସେ କହିଲା ଯେ ତୁମ ଦେଶର ଜଘନ୍ୟ ଜାତିଭେଦ ପ୍ରଥା (nasty custom of caste

system of f your country) ଯୋଗୁଁ ମତେ ସେଠାରେ ଵିଶେଷ କଷ୍ଟ ଭୋଗ କରିଵାକୁ ପଡ଼ିଵ । ମୋ ପିଲାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ମୋ ସଙ୍ଗରେ ପଠାଇଵାକୁ ସେ ନାରାଜ ହେଲା । ମୁଁ

ଏଠାରେ ଆସି ପ୍ରଥମେ ଏକଘରକିଆ ହୋଇ ରହିଲି । ୨/୩ ମାସ ହେଵ ପଞ୍ଚଗଵ୍ୟ

ପ୍ରାୟଶ୍ଚିର (cowdung water) କରାଇ ମତେ ଜାତିରେ ନେଇ ଅଛନ୍ତି । ବୁଅରମାନେ

ସେଠାରେ ତାଙ୍କ ସ୍ବାଧୀନତା ନିମନ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ବୁଅରମାନଙ୍କଠାରୁ କେତେ ଲକ୍ଷ sterling କ୍ଷତିପୂରଣ ଚାହିଁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ବୁଅରମାନେ ସେଥିରେ ନାରାଜ ହେଲେ । ମୁଁ କଟକରେ କେତେକ ଲୋକଙ୍କୁ ଜାଣେ । Mr. . . ଯେ କି କଟକର ଜଣେ

ପ୍ରଧାନ ଦେଶୀୟ ଵ୍ୟକ୍ତି ଅଟନ୍ତି, ସେ ମୋର ପରିଚିତ ବନ୍ଧୁ (well known friend of

mine) । ବ୍ରିଟିସ ଗାଏନାରେ ଆମ ଦେଶର ଅନେକ ଲୋକ କୁଲିଗିରି କରନ୍ତି (There

are lot of my people in British - Guina.)" । ମଝିରେ ମଝିରେ Negro ଜାତିସୁଲଭ ଇତର ଭାଷା ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ଲୋକଟି ଵ୍ୟଵହାର କରୁଥିଲା । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ‘I’ ସ୍ଥାନରେ ‘Me’, ‘he’ ସ୍ଥାନରେ ‘she’, 'me go-ing, me coming' ଇତ୍ୟାଦି । କିନ୍ତୁ ତାହାର କଥାଵାର୍ତ୍ତାର କାଇଦା ଓ ସ୍ୱରରେ

ଆମ୍ଭେମାନେ ‘ଚିତ୍ରାର୍ପିତାରମ୍ଭ’ ହୋଇ ରହିଥିଲା । ବେଶି ରାତି ହୋଇ ଯିଵାରୁ ସେ ଲୋକଟି ତା ଗୃହକୁ ଯିବାକୁ ଉଦ୍‌ଵିଗ୍ନ ହେଵାର ଦେଖି ଆମ୍ଭେମାନେ ତାକୁ ଵିଦାୟ ଦେଲୁ ଓ ପୁନର୍ଵାର ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଦେଖା କରିଵା ନିମନ୍ତେ ଅନୁରୋଧ କଲୁଁ । ତହୁଁ ସେ କହିଲା, ‘ଯେବେ ତୁମର card ଥାଏ ମତେ ଦିଅ, ନଚେତ୍ ତୁମର କଟକ ଠିକଣା ଲେଖିଦିଅ । ମୁଁ ଆଶାକରେ ଯେ ମୁଁ ତୁମ୍ଭ ସଙ୍ଗେ କଟକରେ ଦେଖା କରିବି (I will be

glad to meet you at Cuttack) । ଏହା କହି ମୋ ଠିକଣା ଲେଖି କାଗଜଟି ଧରି

ସେ ଚାଲିଗଲା । ଲେଖା ଥିଵା କାଗଜ ଖଣ୍ଡିକ ଧରି ସେ ଲୋକଟି ତାହାର ଗନ୍ତବ୍ୟ ପଥ

ଅନୁସରଣ କଲା । ମୋର ବନ୍ଧୁ ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ଉକ୍ତ ଲୋକଟିକୁ ଏଥି ମଧ୍ୟରେ ଥରେ

ପଚାରିଥଲେ- ‘ତୁମେ ଗୋଟିଏ ପିଲା ଆଣି ତୁମର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଗୋଟିଏ ପିଲା ଦେଇ ଆସିଲ ନାହିଁ କାହିଁକି ? ସେ ଲୋକଟି ଉତ୍ତର କଲା - ‘ମୋର ସ୍ତ୍ରୀ ମତେ ଵିଦାୟ ଦେଵାକୁ ଆପତ୍ତି କଲା ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ସେ ମୋ ସଙ୍ଗରେ ଆସିଵାକୁ ନିତାନ୍ତ ନାରାଜ ହେଵାରୁ ମୁଁ

ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଆସିଲି । ଆଜିକାଲି ମଝିରେ ମଝିରେ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ମୁଁ ଭାଷା ପାଉଅଛି ।’ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରରେ କହିଲା ଯେ ‘ମୁଁ ମୋର ଦେଶର ମାୟା ଛାଡ଼ି ନ ପାରି

ବାହାରି ଆସିଲି ।’ ସେ ଲୋକଟି ଯିଵା ପରେ ଆମ୍ଭେମାନେ ଆଜି ଦିନଟି ବଡ଼ ସୁଖର ଦିନ

ବୋଲି ଭାବିଲୁ । ସେ ଲୋକଟିକୁ ଦେଖି ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତଳଲିଖିତ ଵିଷୟଗୁଡ଼ିକ

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା

ଇଂରାଜଙ୍କ ସହଵାସରେ ସେ ଲୋକଟିର ମାନସିକ ସ୍ଵାଧୀନତା

ଢେର ବଢ଼ିଅଛି । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକେ ଇଂରାଜୀ କଥା କହିଵା ବେଳେ

ସୁଦ୍ଧା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଵାକ୍ୟରୁ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଜାତିର ମାନସିକ ପରାଧୀନତା ଜଣାପଡ଼େ । କିନ୍ତୁ

ଇଂରାଜୀ କଥା କହିଲା ବେଳେ ତାର ସ୍ବାଧୀନ ଭାବ ଦେଖି ମୁଁ ଓ ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁ ଵିସ୍ମିତ

ହୋଇ ବସିଥାଉଁ । ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ଗଉଡ଼ ମୁହଁରୁ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ "lost of my

people', Mr. ** is a friend of mine', nasty custom of caste system of

your counrty' ଏଗୁଡ଼ିକ ଶୁଣିଵା ପ୍ରଥମେ ସ୍ଵପ୍ନ ପରି ବୋଧ ହେଵ ।

-

ସେ ମନୁଷ୍ୟଟି ଯିଵା ପରେ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମନରେ କେତେ ଭାବର ଉଦୟ ହେଲା

ଓ ଲୋକଟି ସଙ୍ଗରେ ପୁନର୍ଵାର ଦେଖା ହେଲେ ଆଫ୍ରିକା ଦେଶଵାସୀ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଆଚାର-

ଵ୍ୟଵହାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଓ ବୁଅର ଯୁଦ୍ଧ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉକ୍ତ ଲୋକଟିକୁ ଜଣାଥିଵା କେତେକ

ଵିଷୟ ବୁଝିବୁଁ ବୋଲି ରହିଲୁ ।

ତେବେ ମୋର ବନ୍ଧୁ ନନ୍ଦକିଶୋରବାବୁଙ୍କର କଵିକଳ୍ପନା ଆଗରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ

ଚିତ୍ର ଆଙ୍କି ଦେଇଥ‌ିଵାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଲେଖିସରଖିଵାର ଉଚିତ ବୋଧ କରୁଁ ।

ଏଠାରୁ ଓଡ଼ିଆମାନେ ଯାଇ ସେଠାରେ ନିଗ୍ରୋମନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଵିଵାହ କରି ଘର ଦ୍ଵାର କରି ରହନ୍ତି । ବ୍ରିଟିଶ ଗାଏନା କୁଲିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନୀ (ପଶ୍ଚିମା) ଓ ଓଡ଼ିଆ କୁଲି ଅଧିକ । ସେମାନେ ସେଠାରେ ଓଡ଼ିଆମିଶା ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନୀ ଭାଷା ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛନ୍ତି । ସେମାନେ ସେଠାକୁ ଯାଇ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଏ ଦେଶରେ ସାହେବମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଦେଶୀୟମାନଙ୍କର ଯେଉଁ ସମ୍ପର୍କ, ସେଠାରେ ସମ୍ପର୍କ ତାହା ଅପେକ୍ଷା ଘନିଷ୍ଠତର ଓ ଉଚ୍ଚତର ।

(ମାଇନର ସ୍କୁଲର ସେକ୍ରେଟେରୀ ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ ।

* ସବ୍-ଇନିସ୍ପେକ୍ଟର ଅଫ୍ ସ୍କୁଲ୍ସ : ନନ୍ଦକିଶୋର ବଳ ।)

×××××××××××××××××××

୰ଶ୍ରୀଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜଙ୍କ ଦୁନିଆର ହାଲଚାଲ ପ୍ରଥମ ଭାଗରୁ ଗୃହୀତ 

×××××××××××××××××××