ଗୁନ୍ଦଲେଇ ହେଵାଠାରୁ ଗୁନ୍ଧୁରି କରିଵା ଯାଏଁ

ଜଣେ ସାଧାରଣ ଲୋକ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଇତିହାସ ଜାଣିନଥାଏ ତେଣୁ ସେ ମନରେ ଅନେକ ଭ୍ରମ ଧାରଣା ପାଳେ । ସମ୍ବଲପୁରର ଶବ୍ଦ ଗୁନ୍ଦଲ(ଅପରିଷ୍କାର,ମଇଳା ତରଳ ପଦାର୍ଥ) ଏଵଂ ଢେଙ୍କାନାଳର ଶବ୍ଦ ଗୁନ୍ଧୁରି(ଖେଳ ଗୋଳିଵା) ମଧ୍ୟରେ ଆଜି ଅର୍ଥ ସିନା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଯାଇଛି କିନ୍ତୁ ଏହି ଦୁଇଗୋଟି ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଗୋଟିଏ ଅଟେ । 

ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦକୋଷର ୧୩୩ତମ ପୃଷ୍ଠା ଅନୁସାରେ ଗୁନ୍ଦଲ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଆଵିଳ, ଗୋଳିଆ, ଅପରିଷ୍କୃତ (ପାଣି) । ଗୁନ୍ଦଲ ଶବ୍ଦର ଏହି ଅର୍ଥ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଏହି ଗୁନ୍ଦଲ ଶବ୍ଦରୁ ଗୁନ୍ଦଲଵା କ୍ରିୟାଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଓ ପାଣି ଗୋଳିଆ କରିଵା,କାଦୁଅ ପାଣି ଘଣ୍ଟା ଚକଟା କରିଵା ଓ ଆଵିଳ

କରିଵା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଛି । ଯିଏ ‘ଗୁନ୍ଦଲାଇ’ ଦିଏ ତାକୁ କୁହନ୍ତି ଗୁନ୍ଦଲିଆ ।‌ କାମ କରୁକରୁ ଭୁଲ୍ ହୋଇଯିଵା ଓ ସୂତାର ଖିଅ କୁଟିଳ ଵା ଆଡ଼ୁଆତାଡ଼ୁଆ ହୋଇଯିଵାକୁ ଗୁନ୍ଦଲି ଯିଵା କୁହନ୍ତି । ଗୁନ୍ଦଲ ଶବ୍ଦଟି ପୁଣି କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗୁନ୍ଦାଲ ରୂପେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଵାର ଜଣାଯାଏ। ଅଧୁନା କେହି କେହି ଗୁନ୍ଦଲେଇ ଶବ୍ଦଟିଏ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆରେ ଦ୍ବନ୍ଦ ଵା ସମସ୍ୟା ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର କରୁଛନ୍ତି । ତେବେ ଏହି କ୍ରିୟାଶବ୍ଦଟି ଗୁନ୍ଦ୍‌ଲ ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ଗୋଳିଆ ଓ ଅପରିଷ୍କୃତ ।‌ ଵର୍ଷା ମାସେ ନଏଦ୍ (ନଦୀ) ପାଏନ୍ (ପାଣି) ଗୁନ୍ଦଲ୍ ହେସି (ହୁଏ)। ସେହିପରି ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଵିଷୟ ଗୋଳିଆ ହୋଇଯାଏ,ସୂତା ଗୋଳିଆ ହୋଇ ଗୁଡ଼େଇ ତୁଡ଼େଇ ହୋଇଯାଏ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵ ଉପୁଜେ । ତେଣୁ ଏହି ଆଧାରରେ ଦ୍ଵନ୍ଦ ଅର୍ଥରେ ଗୁନ୍ଦଲେଇ ହେଵା କ୍ରିୟା ଚଳିଵାକୁ ଲାଗିଲା । Bahri: Learners' Hindi-English dictionaryର ୧୪୦ତମ ପୃଷ୍ଠାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ହିନ୍ଦୀରେ ମଧ୍ୟ 

गंदला ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଗୋଳିଆ ଅପରିଷ୍କାର ପାଣି । ପୁଣି ହିନ୍ଦୀ ଶବ୍ଦ ସାଗରର ୧୧୯୫ତମ ପୃଷ୍ଠାରେ गंदोलना ଶବ୍ଦ ବି ଅଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ଲେଖାଅଛି କୌଣସି ଦରଵ ଵିଶେଷତଃ ଜଳକୁ ଅପରିଷ୍କାର କରିଵା । Sir Ralph lily Turnerଙ୍କ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତିକୋଷ A comparative dictionary of Indo-Aryan languagesର ୨୧୪ତମ ପୃଷ୍ଠାରେ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଗୁନ୍ଦଲେଇଵା ଓ ହିନ୍ଦୀ ଶବ୍ଦ ଗନ୍ଦଲେନା ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ଆଗେ ମୂଳ ଆର୍ଯ୍ୟଭାଷାରେ *gadda ବୋଲି ଏକ ଶବ୍ଦ 'sediment(ଜଳକଳ୍କ)' ଓ 'mud(କର୍ଦ୍ଦମ)' ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର ହେଉଥିଲା ।‌

ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାରେ ଏ ଶବ୍ଦ geḍḍa ହୋଇ କର୍ଦ୍ଦମ ଵା କାଦୁଅ ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଥିଲା । ଏହି ଶବ୍ଦରୁ ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାଷାରେ gād ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ 'dregs(କାଣ୍ଟି), lees(ମଇଳା), scum(ମଳ)' ଅର୍ଥରେ ଚଳିଅଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ gāda (ଗାଦ) ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଏହି ଶବ୍ଦରୁ ହିଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ଓ 'sediment(ଜଳକଳ୍କ) ତଥା dregs(କାଣ୍ଟି)' ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଅଛି। ଆଜି ବି ଉତ୍ତର ଓଡ଼ିଆଶୈଳୀରେ ତଥା ମେଦିନୀପୁରୀ ଓଡ଼ିଆରେ କାଣ୍ଟିକୁ ଲୋକେ ଗାଦ କୁହନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷର ୨୧୯୩ତମ ପୃଷ୍ଠାରେ ଏହି ଗାଦ ଶବ୍ଦଟିର ଅର୍ଥ ତୈଳାଦିର କାଣ୍ଟି ଵା ମଳି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ମଗହୀ ଆଦି ଭାଷାରେ gād ଶବ୍ଦଟି ଏହି ମୂଳରୁ 'low-lying land' ଵା ତଳିଆ ଭୂମି ଅର୍ଥରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଚଳୁଅଛି । ସାଧାରଣତଃ ତଳିଆ ଭୂମି କର୍ଦ୍ଦମମୟ ହୋଇଥାଏ ତେଣୁ ଏଭଳି ନାମକରଣ ହୋଇଥିଲା । ସେହିପରି ମୈଥିଳୀ ଭାଷାର gādi ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଏହି ମୂଳ ଆର୍ଯ୍ୟ ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଓ 'sediment of foul water'(ଅପରିଷ୍କାର ଜଳର କଳ୍କ) ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଅଛି । ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାର gād ଶବ୍ଦ ବି ଏଥିରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଜଳକଳ୍କ ଓ ମଇଳା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ‌। ସେହିପରି ମରାଠୀ ଭାଷାରେ ଏହି ମୂଳରୁ gādā ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଓ କାଦୁଅ ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଅଛି ।‌ ତେବେ ମୂଳ ଆର୍ଯ୍ୟ gadda ଶବ୍ଦରେ ଲ,ଲା ଵା ଲୁ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲାଗି ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଗୁନ୍ଦଲ ଓ ଗୁନ୍ଦଲେଇଵା ଶବ୍ଦ ।‌ ମରାଠୀରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଆଵର୍ଜନା ଅର୍ଥଜ gadaḷ ଓ gādṇẽ,ହିନ୍ଦୀର gadlā ଆଉ ଗୁଜରାଟୀର gadlũ ଆଦି ଅନେକ ଶବ୍ଦ । ତେବେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଏ ଶବ୍ଦ ଆହୁରି ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ହେଲା ଓ ଗୁନ୍ଦ୍ରାଇଵା ରୂପେ ଚଳିଵାକୁ ଲାଗିଲା । ମୂଳ ଅପରିଷ୍କାର ଅର୍ଥକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖି ଗୁନ୍ଦ୍ରାଇଵା କ୍ରିୟାଟି ଅପରିଷ୍କାର ଓ ଗୋଳମାଳିଆ କରି ଲେଖିଵା ଵା ଗେନ୍ଦ୍ରାଇଵା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ।‌ ଖେଳ ଗୋଳିଵା ଅର୍ଥରେ ବି ଗୁନ୍ଦ୍ରା,ଗୁନ୍ଦ୍ରି ଓ ଗୁନ୍ଧୁରି ଭଳି ଶବ୍ଦ ଵ୍ୟଵହାର କରାଗଲା । ପୁଣି କଥାକୁ ଅପରିଷ୍କାର କରି ତହିଁରେ ମିଥ୍ୟା ମିଶାଇ କହିଵା ଅର୍ଥରେ ବି ଗୁନ୍ଦ୍ରାଇଵା ଶବ୍ଦ ଚଳିଲା ।‌ 

ତେବେ ସମାଜର ଜଣେ ସାଧାରଣ ଲୋକ ଗୁନ୍ଦଲେଇଵା ଓ ଗୁନ୍ଦ୍ରାଇଵା କ୍ରିୟା ମଧ୍ୟରେ ଥିଵା ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କ କାହୁଁ ଜାଣିଵ ? ସେ କେମିତି ଜାଣିଵ ଯେ ମୂଳ ଆର୍ଯ୍ୟ ଶବ୍ଦ gaddaରୁ ଉଭୟ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଓ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଅଛି କିନ୍ତୁ ଉଭୟ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଆଜି ବି ପ୍ରକାଶ୍ୟ ହେଉ ଵା ଊହ୍ୟ ରୂପେ ଅପରିଷ୍କାର,ଗୋଳିଆ ଓ ମଇଳା ଆଦି ଅର୍ଥ ବଞ୍ଚି ରହିଛି । 

•(ଵି.ଦ୍ର:- ହିନ୍ଦୀ ଶବ୍ଦ ସାଗର ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଗନ୍ଦଲା ଶବ୍ଦକୁ ପାର୍ସୀ ଗନ୍ଦା ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଵାର ମତ ରହିଛି ତେବେ ପାର୍ସୀ ଓ ହିନ୍ଦୀ ଆଦି ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଵା ଗନ୍ଦା ଶବ୍ଦଟି ମୂଳତଃ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ଗନ୍ଧ ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। କିନ୍ତୁ ସାର୍ ରାଲ୍ଫ ଲିଲି ଟର୍ନର ତାଙ୍କ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷରେ ହିନ୍ଦୀ ଶବ୍ଦ ଗନ୍ଦଲାର ମୂଳ ଆର୍ଯ୍ୟ ରୂପ gadda ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ କାଣ୍ଟି ଅର୍ଥଜ ଗାଦ ଶବ୍ଦର ମୂଳ କର୍ଦ୍ଦମ ଓ ଏହାର ସଗୋତ୍ରୀୟ ହିନ୍ଦୀ ଓ ପାର୍ସୀରୂପ ଗର୍ଦ୍ଦା ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି କିନ୍ତୁ ସାର୍ ରାଲ୍ଫ ଲିଲି ଟର୍ନର ତାଙ୍କ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷରେ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଗାଦ'ର ମୂଳ ଆର୍ଯ୍ୟ ରୂପ gadda ହିଁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଖେଳ ଗୋଳିଵା ଅର୍ଥଜ ଗୁନ୍ଦୁରି,ଗୁନ୍ଧୁରି ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ମୂଳ ଗୁଦ୍ ଧାତୁ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି କିନ୍ତୁ ଗୁଦ୍ ଧାତୁରୁ ଖେଳିଵା ଅର୍ଥରେ ଶବ୍ଦ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ,ଖେଳ ଗୋଳିଵା ଅର୍ଥରେ ନୁହେଁ ତେଣୁ ଗୁନ୍ଦୁରି ଶବ୍ଦ ସହିତ ଵାହ୍ୟ ସାମ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର କୌଣସି ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ)•

•••••••••••••••••••••••••••••••••

ତଥ୍ୟ ଉତ୍ସ:

*ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ(ଶ୍ରୀ ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ)

*ହିନ୍ଦୀ ଶବ୍ଦ ସାଗର(ଶ୍ରୀ ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ଦାସ)

*ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ହିନ୍ଦୀ ଅଙ୍ଗ୍ରେଜୀ ଶବ୍ଦକୋଷ/Learners' Hindi-English dictionary(ହରଦୀପ ବାହରୀ)

*A comparative dictionary of Indo-Aryan languages(Sir Ralph lily Turner)

*ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦକୋଷ(ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ତ୍ରିପାଠୀ)

•••••••••••••••••••••••••••••••

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ରାଣ୍ଡ ଓ ରାଣ୍ଡୀ ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟଵହାର ଓ ଏହାର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଇତିହାସ

କନ୍ୟାସୁନା ଗଳ୍ପରେ ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ରାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦକୁ ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ଦୁଇଥର ପ୍ରୟୋଗ କରି ଲେଖିଛନ୍ତି...

“ମିଶ୍ରେ କହିଲେ, "ସେ କଥା ଏ କଥା ଢେର ତଫାତ୍ । ସେ ବର ଯୋଡ଼ାକର ବୟସ ଷାଠିଏ ଷାଠିଏ ହୋଇଥିଲା, ଦୁହେଁଯାକ ଥିଲେ ଦୋଜବର । କନ୍ୟା ଯୋଡ଼ିକ ରାଣ୍ଡ ହୋଇ କିପରି ଦୁଃଖରେ ଅଛନ୍ତି, ଦେଖୁ ନାହାନ୍ତି ? ଏଣେ ଦେଖନ୍ତୁ, ବୀରେଇ କାଲିକା ପିଲା ।"

ପାତ୍ରେ ଖପାଟା ହୋଇ କହିଲେ, "ହୋଇ ହେ ମିଶ୍ରେ ! ତୁମେ ପାଠୁଆ ଲୋକଟା ହୋଇ ଏପରି ଅନ୍ୟାୟ କଥା କିମିତି କହିଲ ହେ ? ଆରେ ସେମାନଙ୍କ କପାଳରେ ଥିଲା, ରାଣ୍ଡ ହେଲେ । ମୁଁ କଣ କହି ଦେଇଥିଲି, ରାଣ୍ଡ ହୁଅ ? ବାପ ଜନ୍ମ ଦେଇଛି ବୋଲି କଣ କର୍ମ ଦେଇଛି ?”

ଏଠି ରାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ‌। ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଓ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାରେ ରାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଓ ପ୍ରାଚୀନ ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ହିଁ ଅଟେ । ସେଥିପାଇଁ ଅନେକ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ରାଣ୍ଡ ଓ ରାଣ୍ଡୀ ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟର ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି । 

ଗଞ୍ଜାମ ଭୂମିର କଵି କୃଷ୍ଣସିଂହ ଆଜକୁ ପାଞ୍ଚ ଶହ ଵର୍ଷ ତଳେ ରାଣ୍ଡୀ ଶବ୍ଦକୁ ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରି କୃଷ୍ଣ ମହାଭାରତରେ ପଦେ ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି 

“ତୁମ୍ଭ କୁଳନାରୀଏ ହୋଇ କରି ରାଣ୍ଡୀ, ଆମ୍ଭପରି କାନ୍ଦିବେ ହୋଇଣ ଦରାଣ୍ଡି ।” (କୃଷ୍ଣସିଂହ, ମହାଭାରତ, ସ୍ତ୍ରୀ)

ସେହିପରି କୃଷ୍ଣ ସିଂହ ସେଇ କୃଷ୍ଣ ମହାଭାରତର ଆଦି ପର୍ଵରେ ରାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦକୁ ମଧ୍ୟ ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ହିଁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଲେଖିଛନ୍ତି 

“ସେ କାଳରେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ସ୍ତିରୀଏ ରାଣ୍ଡ ହେଲେ !”

ଆମେ ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଵ୍ରତକଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଣ୍ଡୀ ବାହ୍ମୁଣୀର କାହାଣୀ ଶୁଣିଛନ୍ତି ଏଵଂ ଉକ୍ତ କଥାନୁସାରେ ସିଏ ବି ଵିଧଵା ଥିଲା ତେଣୁ ତାକୁ ରାଣ୍ଡୀ ବାହ୍ମୁଣୀ କହୁଥିଲେ । ତେଣୁ ଖୁଦୁରୁକୁଣୀ ଵ୍ରତକଥାରେ ଉକ୍ତ ଵିଧଵା ବାହ୍ମୁଣୀକୁ ରାଣ୍ଡୀ ବାହ୍ମୁଣୀ ହିଁ କୁହାଯାଇଛି ...

“ସାଧଵ ଦ୍ୱାରେ ସେ ମିଳିଲା । 

କପଟେ ଭିକ୍ଷା ସେ ମାଗିଲା ॥

ରାଣ୍ଡୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ରୂପଧାରୀ । 

ଦେଖିଲେ ସାଧଵର ନାରୀ ॥”

ପୁଣି ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରାଣରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ମୁହଁରେ କଵି କୁହାଇଛନ୍ତି 

“ରାଣ୍ଡୀ ଅଲକ୍ଷଣୀ ଝିଅ ମୁହିଁଁ ଯେ ନୁହଁଇ । ପିତାର ଘରକୁ ମୁଁ ଯେ ବାହାରି ଯିବଇ ।”

ଏଠି ମଧ୍ୟ ରାଣ୍ଡୀ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ହିଁ ଅଟେ । 

ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କଥା ହେଲା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ପ୍ରଥମ ମହାଭାରତ ସାରଳା ମହାଭାରତରେ ବି ସାରଳା ଦାସ ରାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ହିଁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଲେଖିଛନ୍ତି 

“ରଥ ଗଜ ଅଶ୍ୱ ପାଦାନ୍ତି ବଳ ତାର କେତେ ସର୍ବେ ମାଆ ରାଣ୍ଡ ପାଞ୍ଚ ଗୋଟି ପୁତ୍ରେ”

ଏଠାରେ ଵିଧଵା କୁନ୍ତୀଙ୍କୁ ରାଣ୍ଡ ବୋଲାଯାଇଛି । 

Sir Ralph Lily Turnerଙ୍କ A comparative dictionary of Indo-Aryan languages ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷର ୬୧୩ ନମ୍ବର ପୃଷ୍ଠାରେ raṭṭa(ରଟ୍ଟ),raḍḍa(ରଡ୍ଡ),raṇṭa(ରଣ୍ଟ),raṇṭha(ରଣ୍ଠ) ଓ raṇḍa(ରଣ୍ଡ) ଆଦି ମୂଳ ଭାରୋ ଆର୍ଯ୍ୟ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଵା ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳର ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । 

ଏହି କ୍ରମରେ ରଣ୍ଡ ମୂଳର raṁḍā(ରଣ୍ଡା) ଶବ୍ଦର ଉଲ୍ଲେଖ ଏହାର ପରଵର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ରୂପଗୁଡ଼ିକର ଵିସ୍ତୃତ ଉଲ୍ଲେଖ ସହିତ ରହିଛି । 

ସାର୍ ରାଲ୍ଫ୍ ଲିଲି ଟର୍ନରଙ୍କ ଅନୁସାରେ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାର ରଣ୍ଡା ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଓ ଏକମାତ୍ର ଅର୍ଥ ଥିଲା ଵିଧଵା । ସେହି ମୂଳ ପ୍ରାକୃତ ରଣ୍ଡା(ଵିଧଵା) ଶବ୍ଦରୁ ଦାର୍ଦିକ୍ ଭାଷା ତୋର୍ଵାଲୀରେ žon('widower') ଓ žem('widow') ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । କାଶ୍ମୀରୀ ଭାଷାରେ ranḍ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ଓ ronᵘ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହସ୍ତ ଵା ପଦହୀନ ଵ୍ୟକ୍ତି । ଏ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ବି ପ୍ରାକୃତ ମୂଳର ରଣ୍ଡା ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ସିନ୍ଧୀରେ ବି ଏହି ମୂଳରୁ rana, ranaṛa ଶବ୍ଦ ଅଛି ଓ °ṛi ଯୁକ୍ତ ହେଲେ ସ୍ତ୍ରୀଵାଚକରେ ଵିଧଵା ଓ ଵୈଶ୍ୟା ଆଦି ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଛି । ପୁଣି ସିନ୍ଧୀ ଭାଷାରେ ranaṛu ଓ ranoṛuର ଅର୍ଥ ଵିପତ୍ନୀକ ଅଟେ । ପଶ୍ଚିମୀ ପଞ୍ଜାବୀ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା Lahndā ଭାଷାରେ ଵିଦଵା ଅର୍ଥଜ ପ୍ରାକୃତ ଶବ୍ଦ ରଣ୍ଡା ଯାଇ rann ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ନାରୀ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ(ପିଲା ଜନ୍ମିନଥିଵା) ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଛି ‌ 

ପଞ୍ଜାବୀରେ ସ୍ତ୍ରୀକୁ rann ଓ ଵିଧଵାକୁ ranḍī କୁହନ୍ତି । ପଶ୍ଚିମୀ ପାହାଡ଼ି ଭାଷାର ଭାଲେସୀ ଶୈଳୀରେ ଵିଧଵାକୁ raṇḍ ତଥା ଵିପତ୍ନୀକକୁ raṇḍo କୁହନ୍ତି । 

କୁମାୟୁନୀରେ rān ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ଓ rāno ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିପତ୍ନୀକ ଅଟେ । ନେପାଳୀ ଭାଷାରେ ପ୍ରାକୃତ ଶବ୍ଦ ରଣ୍ଡା ଯାଇ rā̃ṛo ହୋଇଛି ଓ ଵିପତ୍ନୀକ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଛି ସେହି ମୂଳରୁ rā̃ṛi ଶବ୍ଦ ବି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଅଛି । ଅହମିଆର rāṇḍī ଶବ୍ଦ ଵିଧଵା ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଥିଲାବେଳେ ବଙ୍ଗାଳୀର rā̃ṛ, rā̃ṛī ଅଦି ଶବ୍ଦ ଵିଧଵା,ଉପପତ୍ନୀ ଓ ବାଞ୍ଝ ଆଦି ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଅଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ବି ରାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ଓ ସମ୍ବଲପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ rā̃ṛa ଓ raṇḍī ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟର ଅର୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ଵିଧଵା ଓ ମହିଳା ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଅଛି ବୋଲି ସାର୍ ରାଲ୍ଫ୍ ଲିଲି ଟର୍ନରଙ୍କ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷରେ ଲେଖା ହୋଇଛି । 

ଆହୁରି ମଧ୍ଯ ବିହାରୀ ଭାଷାରେ rā̃ṛର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା, ମୈଥିଳୀରେ ବି rā̃ṛ ଓ rā̃ṛi ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ଭୋଜପୁରୀର rā̃ṛ; ହିନ୍ଦୀର rā̃ḍ ଓ rā̃ṛ ର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା,ଵୈଶ୍ୟା,ବାଞ୍ଝ ଇତ୍ୟାଦି ଲେଖା ହୋଇଛି । ଗୁଜରାଟୀରେ rā̃ḍ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା,ଝିଅ ଓ ଵୈଶ୍ୟା ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ମରାଠୀରେ ମଧ୍ୟ rā̃ḍ f. ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ଓ ମହିଳା ଲେଖାଅଛି ‌।  

ସଂକ୍ଷେପରେ କହିଲେ ସାର୍ ରାଲ୍ଫ୍ ଲିଲି ଟର୍ନରଙ୍କ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷରେ ରାଣ୍ଡ ଓ ରାଣ୍ଡୀ ସମାର୍ଥକ ସମସାଦୃଶ୍ୟ ଯେତେ ଶବ୍ଦ ଅଛି ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକାଂଶର ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ହିଁ ଲେଖାଅଛି । ଯେହେତୁ ମୂଳ ପ୍ରାକୃତ ଶବ୍ଦ ରଣ୍ଡାର ପ୍ରଥମ ଓ ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥ ଵିଧଵା ଥିଲା ତେଣୁ ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳର ଵିଭିନ୍ନ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ବି ସେହି ମୂଳ ଵିଧଵା ଅର୍ଥଟି ଏଯାଵତ୍ ବଞ୍ଚି ରହିଛି । 

ହିନ୍ଦୀ ଓ ବଙ୍ଗାଳୀ ଆଦି ଭାଷାରେ ହିଁ ଵିଧଵା ଅର୍ଥଜ ପ୍ରାକୃତ ଶବ୍ଦ ରଣ୍ଡାର ଅର୍ଥ ଵିଭ୍ରାଟ ଘଟି ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ ପ୍ରକଟ ହେଲା ଯାହା ଆଜି Hindi Imperialism ଯୋଗୁଁ ମନୋଜ ମିଶ୍ରାଙ୍କ ପରି ମୂର୍ଖଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ବିଗାଡ଼ି ଦେଇଛି । ପ୍ରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନା ଦ୍ଵାରା ଏ ଅକିଞ୍ଚନ ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରମାଣ କରି ସାରିଛି ଯେ ମୂଳ ପ୍ରାକୃତ ଶବ୍ଦଟି ଅଶ୍ଳୀଳ ନଥିଲା ଵରଂ ହିନ୍ଦୀ ବଙ୍ଗଳା ଭଳି କିଛି ବାଳ-ଭାଷାରେ ଏହାର ଅର୍ଥ ଵିଭ୍ରାଟ ଘଟିଵା ଯୋଗୁଁ ଏହି ଶବ୍ଦ ଅଶ୍ଳୀଳ ପଦଵାଚ୍ୟ ହୋଇଛି । ହିନ୍ଦୀ ଭଳି ବାରବୀଜା ଭାଷା ଯୋଗୁଁ ହିଁ ତ ଆଜି ଅହଂକାର ଅର୍ଥଜ ଅସ୍ମିତା ଶବ୍ଦକୁ ଲୋକେ ସ୍ଵାଭିମାନ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେଣି ।‌ ହିନ୍ଦୀରେ ଲୌଡ଼ା ଗୋଟିଏ ଅଶ୍ଳୀଳ ଶବ୍ଦ ବୋଲି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଲୋଡ଼ା ଶବ୍ଦକୁ ଆଜି ଅନେକେ କହିଵାକୁ ପଶ୍ଚାତପଦ ହେଉଛନ୍ତି। ତେଣୁ ଏଥିରୁ ଓଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାର ପ୍ରଭାଵ କେତେ ଵିପଜ୍ଜନକ ତାହା ସହଜେ ଅନୁମେୟ ! 

•••••••••

•ତଥ୍ୟ ଉତ୍ସ•

•A comparative dictionary of Indo-Aryan languages (Sir Ralph Lily Turner)

•ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ(ଶ୍ରୀ ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ)

••••••ଗୋଟିଏ ଶୁଆର ଅସ୍ମିତା••••••

ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଵର୍ଷ ତଳେ ତା ପୂର୍ଵଜ ଛଞ୍ଚାଣ ପରି ପକ୍ଷୀ ଥିଲେ କିନ୍ତୁ ସେ ଏବେ ଗୋଟେ ସାମାନ୍ୟ ଶୁଆ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ନୁହେଁ। ତା ପୂର୍ଵଜଙ୍କ ପରି ସେ କାହାକୁ ମାରି ପାରେ ନାହିଁ ସତ କିନ୍ତୁ ମଣିଷ ପରି କଥା କହିପାରେ । ଏହି ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ମଣିଷମାନେ ତାହାର ଜାତି ଭାଇଙ୍କୁ ଧରି ନିଅନ୍ତି ଓ ନାନା ନିର୍ଯାତନା ଦେଇ ବନ୍ଦି କରି ରଖନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ତା'ର ଦୂର ସମ୍ପର୍କୀୟ କୁଟୁମ୍ବପକ୍ଷୀ ଛଞ୍ଚାଣ(Falcon)ର ଗୁଣ ପୂରା ଭିନ୍ନ। ଛଞ୍ଚାଣ କାହାକୁ ଡରେ ନାହିଁ, ସମସ୍ତଙ୍କ ସହିତ ଲଢ଼େ । ଶୁଆଟି ଜଣେ ଵୈଜ୍ଞାନିକର ଘରେ ବନ୍ଦୀ ଜୀଵନ କଟାଉଥିଲା । ଦିନେ ଵୈଜ୍ଞାନିକର ଝିଅ ଆଉ ଵୈଜ୍ଞାନିକ ମଧ୍ୟରେ ଛଞ୍ଚାଣ ,ଶୁଆ,ଲିଟି,ଦଇଆଳ, କାଉ ଓ ଘରଚଟିଆ କେମିତି ଦୂର ସମ୍ପର୍କୀୟ ଓ Eufalconimorphae କ୍ଲେଡ୍‌ର ସଦସ୍ୟ ସେକଥା ଆଲୋଚନା ହେଉଥିଲା । ଏହି ଅଜଣା ସତ୍ୟ ଜାଣି ବନ୍ଦୀ ଶୁଆଟି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅଭିଭୂତ ହୋଇଗଲା । ହଠାତ ତା'ର ନିରାଶ ହୃଦୟରେ ହର୍ଷ,ଗର୍ଵ,ଦୁଃଖ ଆଦି ନାନାଦି ଭାଵ ଜାତ ହେଲା । ନିଜକୁ ଓ ନିଜ ଜାତିକୁ ଦୀନ ହୀନ କରିଥିଵାରୁ ଶୁଆଟି ଭଗଵାନଙ୍କୁ ବହେ ଗାଳି ମନ୍ଦ କଲା । କିନ୍ତୁ ତାପରେ ବନ୍ଦୀ ଶୁଆର ମନରେ ଅସ୍ମିତାଭାଵ ବଢ଼ିଗଲା । ସେ ନିଜକୁ ଆଉ ଶୁଆ ନଭାବି ଛଞ୍ଚାଣ ପରି ଶକ୍ତିଶାଳୀ,କାଉ ପରି ବୁଦ୍ଧିମାନ ତଥା ଘରଚଟିଆ ପରି ପରିଶ୍ରମୀ ମନେ କଲା । ଆଜିଠୁ ସେ ଆଉ ଶୁଆ ନୁହେଁ ଵରଂ ଛଞ୍ଚାଣ ନହେଲେ କାଉ ଅଥଵା ଘରଚଟିଆଙ୍କ ରାଜା । ତା ମନରେ ଵିଦ୍ରୋହର ଭାଵ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲା । ଅତ୍ୟାଚାରୀ ମନୁଷ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ନିର୍ମିତ ପଞ୍ଜୁରୀ ଭାଙ୍ଗି ଦେଵାକୁ ସେ ପ୍ରଥମେ ନିଜ ଥଣ୍ଟକୁ ବାରମ୍ବାର ଘସିଲା । ଅନେକ ଥର ଥଣ୍ଟ ଘସିଵା ପରେ ଶୁଆଟି ସେଇ ମୁନିଆ ଥଣ୍ଟରେ ପଞ୍ଜୁରୀ ବାଟରେ ଲଗାଯାଇଥିଵା ପତଳା ତାର ଫାସକୁ ବଳ ଲଗେଇ ଛିଣ୍ଡେଇ ଦେଲା । ଏବେ ସେ ମୁକ୍ତ, ସ୍ଵାଧୀନ ! ସଗର୍ଵେ ଶୁଆଟି ପଞ୍ଜୁରୀ ଭିତରୁ ବାହାରି ନିଜ ପକ୍ଷକୁ ଝାଡ଼ିଲା ଆଉ ଝରକା ବାଟ ଦେଇ ବାହାରକୁ ଉଡ଼ିଗଲା । 

ଶୁଆଟି କାଉ ଭଳି ବୋବାଉଥାଏ, ଘରଚଟିଆ ପରି ଉଡ଼ୁଥାଏ ଆଉ ଛଞ୍ଚାଣ ସଦୃଶ ରଙ୍ଗ ଢଙ୍ଗ ଦେଖାଉଥାଏ । ଶୁଆକୁ ଏ ଅଵସ୍ଥାରେ ଦେଖି କିଛି ପକ୍ଷୀ ତାକୁ ପାଗଳ ଭାବିଲେ ଆଉ କିଛି ପକ୍ଷୀ ଅହଂକାରୀ ମନେ କଲେ । କଜଳପାତି କେତେ ବୁଝେଇଲା ହେଲେ ଶୁଆ କୋଉ ମାନୁଛି ? ଶୁଆଟା ଆହୁରି ଉଗ୍ର ଅସ୍ମିତା ଭାଵ ପୋଷଣ କଲା । 

ଘରଚଟିଆମାନେ ଦେଖିଲେ ଶୁଆଟେ ତାଙ୍କ ପରି ଉଡ଼ୁଛି,ବୋବାଉଛି ଆଉ ଖାଉଛି ବୁଲୁଛି ‌। ସେମାନେ ତାକୁ ଭାଇ ଡାକିଲେ । ଫଳମୂଳ ଆଣି ଦେଲେ । ଗୋଟିଏ ଶୁଆ ଯଦି ଘରଚଟିଆଙ୍କ ଭାଷା ବୋଲିଲାଣି, ଘରଚଟିଆଙ୍କ ପରି ଚଳିଲାଣି ତେବେ ଆହୁରି ଶୁଆ ବି ସେଭଳି କରିପାରିବେ । ଘରଚଟିଆଙ୍କ ଛାମୁଆ ନେତା ଶୁଆକୁ ଫଳମୂଳ ଯାଚିଲେ । ଶୁଆଟା ହଟାତ କରି ଏତେ ଭଲ ପାଇଵା ପାଇ ଭୋଳ ହୋଇଗଲା । ଦିନ କେଇଟାରେ ସେ ଆଉ କେତେଟା ଶୁଆଙ୍କୁ ତାହାର ଚେଲା କଲା ଓ ତାକୁ ଜଣା ଅଜଣାଜ୍ଞାନ ଦେଲା । ଅଜଣାଜ୍ଞାନ ପାଇ ଚେଲାଶୁଆମାନେ ଜ୍ଞାନୀ ହେଲେ ଓ ନିଜକୁ ଗୋଟେ ଗୋଟେ ଘରଚଟିଆ ମନେ କଲେ । ଘରଚଟିଆମାନେ ଏତା ଦେଖି ବହେ ଉଷତ ହେଲେ ‌। କିନ୍ତୁ ଦିନେ ଶୁଆଟା ତା ଦୂର ସମ୍ପର୍କୀୟ କୁଟୁମ୍ବଭାଇ ଛଞ୍ଚାଣକୁ ଦେଖିଲା । ପ୍ରଥମ ଦେଖାରେ ହିଁ ଶୁଆଟାର ଛଞ୍ଚାଣ ଜାତି ପ୍ରତି ଆଦର ବଢ଼ିଗଲା । ତହୁଁ ସେ ଛଞ୍ଚାଣଙ୍କ ପରି ବଞ୍ଚିଵାକୁ ଲାଗିଲା । ଜୀଵ ଶିକାର କଲା,ପକ୍ଷୀଜଗତରେ ଦାଦାଗିରି କଲା । ଛଞ୍ଚାଣମାନେ ଦେଖିଲେ ଶୁଆଟେ ପାଗଳ ହୋଇଯାଇଛି ଆଉ ତାଙ୍କ ପରି ହେଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି । ଛଞ୍ଚାଣମାନେ ଶୁଆଟାର ବହେ ଉପହାସ କଲେ ଛିଛାକର କଲେ । ଶୁଆର ମନୋବଳ ଊଣା ହୋଇଗଲା । ମନଦୁଃଖରେ ଗୋଟିଏ ଜାମୁରୋଳ ଗଛ ଉପରେ ବସିଥାଏ। ଏତିକିବେଳେ କାଉମାନଙ୍କର ଦଳଟିଏ କାଉ କାଉ ହୋଇ ସେଇ ପଟ ଦେଇ ଗଲେ । ପକ୍ଷୀ ଜଗତରେ କାଉ ବଡ଼ ଗାଲୁଆ ପକ୍ଷୀ। ସେମାନେ ଦଳବଳ ଘେନି ଯେକୌଣସି ଜୀଵ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରି ଦିଅନ୍ତି । ଗୃଧ,ଛଞ୍ଚାଣ ବି କାଉଙ୍କ ତୁଲେ ବଇରି ସାଜିଵାକୁ ଡରନ୍ତି । କାଉଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାବଳ ଦେଖି ଶୁଆର ପୁଣି ଉତ୍ସାହ ବଢ଼ିଗଲା । ସେ ଏବେ ତାହାର ଦୂର ସମ୍ପର୍କୀୟ କୁଟୁମ୍ବଭାଇ କାଉଙ୍କ ପରି ହେଵ ବୋଲି ମନସ୍ତ କରି ଆପଣା ପରରେ କଳା ରଙ୍ଗ ମାଖିଲା,ନଖ ଓ ଥଣ୍ଟକୁ ଘସି ଘସି ଗୋଜିଆ କଲା ଆଉ କାଆ କାଆ ବୋବାଳି ଛାଡ଼ି ଉଡ଼ିବୁଲିଲା । କାଉମାନେ ଦେଖିଲେ ଗୋଟେ ମୂର୍ଖ ଶୁଆ ତାଙ୍କୁ ଚିଡ଼େଇଵା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଭଳି ରୂପ ଭେକ ହୋଇ ଉଡ଼ୁଛି । କାଉମାନେ କୋଉ ସହୁଛନ୍ତି ସେମାନେ ଶୁଆଟାକୁ କାମୁଡ଼ି ଗୋଡ଼େଇଲେ । ଵିଚରା ଶୁଆଟା କିଛି ବୁଝି ପାରୁନଥାଏ । ସେ ପ୍ରାଣ ଵିକଳରେ ଏଣେ ତେଣେ ଉଡ଼ି ବୁଲୁଥାଇ ଏତିକିବେଳେ ଦେଖିଲା ଜଣକ ଘରେ ପିଞ୍ଜରାର ବାଟ ମେଲା ହୋଇଛି । ଶୁଆଟି ଏକା ରାହାକେ ଉଡ଼ିଯାଇ ସେ ପିଞ୍ଜରା ଭିତରେ ପଶିଗଲା ।  

(✓ତମ ପୂର୍ଵଜ ଵୀର କଳିଙ୍ଗୀ ଥିଲେ ତମେ ଗୋଟିଏ ମହାନ ଜାତିରେ ଜନ୍ମ ହୋଇ ହାଣ୍ଡିଆଙ୍କ ହନୁକରଣ କାହିଁକି କରୁଛ ? ପର ହନୁକରଣ କରି ଦିନେ ଶୁଆ ଭଳି ଦିନେ ମାଟି କାମୁଡ଼ି ପଡ଼ିଵ ! ସାଵଧାନ !!! )

ଅଯୋଗ୍ୟ ଓ ନିର୍ଲଜ୍ଜ ଵ୍ୟକ୍ତିକୁ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ କାହିଁକି କୁହନ୍ତି ?

ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରଵାଦ ଅଛି "ବଂଶ ବୁଡ଼ିଗଲାବେଳେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ପୁଅ ଜନ୍ମ ହୁଅନ୍ତି" । କେହି କେହି ଏହି ଢଗକୁ ଆନ ପ୍ରକାରେ "କୁଳକ୍ଷୟ ବେଳକୁ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ପୁଅ ଜାତ" ବି ବୋଲିଥାନ୍ତି ।

ତେବେ ପ୍ରଶ୍ନ ଆସେ ଏ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ କ'ଣ ? ସାଧାରଣ ଶବ୍ଦରେ କହିଲେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଅର୍ଥ ଘୋଡ଼ା ପରି ମୁହଁ ଯାହାର ସେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଅଟେ । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଶବ୍ଦର ତିନୋଟି ଅର୍ଥ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । ଲମ୍ବମୁଖଵିଶିଷ୍ଟ ଅସୁନ୍ଦର ଵ୍ୟକ୍ତି,ନିର୍ଲଜ୍ଜ ଵ୍ୟକ୍ତି ଓ ଅଯୋଗ୍ୟ ଵ୍ୟକ୍ତିକୁ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ କୁହନ୍ତି । ଏହି ଅର୍ଥରେ ଅଶ୍ଵମୁଖା ଶବ୍ଦ ବି ପ୍ରଚଳିତ। 

 ଅଶ୍ଵ ପରି ମୁଖ ଯୁକ୍ତ ଜୀଵ ଓ ଦେଵତାଙ୍କର ଉଲ୍ଲେଖ ଵିଭିନ୍ନ ଦେଶର ପୁରାଣ ଓ ଲୋକଗାଥାରେ ରହିଛି । ଭାରତୀୟ ପୁରାଣଗାଥାରେ ହୟଗ୍ରୀଵ,ତୁମ୍ବୁରୁ ଓ ଅଶ୍ଵିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଅଶ୍ଵ ଵା ଘୋଡ଼ା ପରି ବୋଲି କଥା ଅଛି । ପୁରାଣୋକ୍ତ ଦେଵଗାୟକ କିଂପୁରୁଷମାନଙ୍କର ଅଶ୍ଵ ପରି ମୁଖ ଥିଵାର ଜଣାଯାଏ ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଶ୍ଵମୁଖ ବି କୁହାଯାଏ। ଭାରତ ଛଡ଼ା ଫିଲପାଇନ୍ସ ଦେଶର ଲୋକଗାଥାରେ ମଧ୍ୟ Tikbalang ନାମକ ଏକ କାଳ୍ପନିକ ଜୀଵର ଵର୍ଣ୍ଣନା ମିଳେ ଯାହାର ମୁଣ୍ଡ ଓ ଲାଞ୍ଜ ଘୋଡ଼ା ପରି ଏଵଂ ଶରୀର ମଣିଷ ଭଳି ହୋଇଥାଏ । ମଧ୍ୟ ଆମେରିକାର ଜନଜାତୀୟ ରେଡ୍ ଇଣ୍ଡିଆନ୍‌ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବି Siguanaba ନାମ୍ନୀ ଏକ ଘୋଡ଼ୀମାନଵୀର କାହାଣୀ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଏହାର ଶରୀର ମାନଵୀ ଭଳି ଓ ମୁଣ୍ଡ ଘୋଡ଼ୀ ପରି କଳ୍ପିତ ହୋଇଅଛି ।  

ଵିଷ୍ଣୁ ଅଵତାର ହୟଗ୍ରୀଵଙ୍କର ଘୋଡ଼ା ପରି ମୁଖ ଥିଲା ତାହେଲେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅଯୋଗ୍ୟ ପୁଅକୁ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ କୁହାଯିଵାର କାରଣ କ'ଣ? 

ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଅନେକ ସମ୍ଭାଵିତ ଉତ୍ତର ଦିଆଯାଇପାରେ । ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସମ୍ଭାଵିତ ଉତ୍ତରର ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା !

ଘୋଡ଼ା ମୁହଁ ଭଳି କୌଣସି ଵ୍ୟକ୍ତିର ଯଦି ମୁହଁ ଲମ୍ବାଳିଆ ହୋଇଥାଏ ତେବେ ସେ ଵ୍ୟକ୍ତି ଦେଖିଵାକୁ ଅସୁନ୍ଦର ଲାଗେ ।‌ ସମାଜର ଏକ ବଡ଼ ଵର୍ଗ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଯୋଗ୍ୟତା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଗୁଣ ବୋଲି ଵିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି । ଏହା ଅତି ନିଷ୍ଠୁର ସତ୍ୟ ଯେ ଅତିପତଳା, ଅତିମୋଟା, ବୁଟୁକା,ଲମ୍ବା, ଛୋଟା କେମ୍ପା, କଣା ଓ ଟେରା ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଅସୁନ୍ଦର ଅଯୋଗ୍ୟର ଲକ୍ଷଣ । ତେଣୁ ଏ ସମାଜରେ ହୁଏତ ମୁହଁ ଘୋଡ଼ା ପରି ଲମ୍ବାଳିଆ ହୋଇଥିଵା ଅସୁନ୍ଦର ଲୋକଙ୍କୁ କେବେ କୌଣସି କାଳରେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ କୁହାଯାଇଥିଵ ଯାହା ପରେ ଅଯୋଗ୍ୟ ଵ୍ୟକ୍ତି ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଵା ସମ୍ଭଵ । 

ପୁଣି ଅଯୋଗ୍ୟ ଵ୍ୟକ୍ତିକୁ ଘୋଡ଼ା ପରି ମୁଖ ଓ ମଣିଷ ପରି ଶରୀରଯୁକ୍ତ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ସହିତ ତୁଳନା କରିଵା ପଛରେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ତାକୁ ଅଜରା, ଜାରଜ ଵା ଦୁଇଗୋଟି ଜୀଵର ମିଶ୍ରଣ ପରି ଦୁଇଗୋଟି ଭିନ୍ନ ଜାତିର ମିଶ୍ରଣରେ ଜାତ ସଂକର/Hybrid ପୁରୁଷ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଥିଵା ସମ୍ଭଵପର । ଦୁଇ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ସଂସର୍ଗରୁ ଜାତ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ମାନଵସମାଜ ସହସ୍ରାଧିକ ଵର୍ଷ ଧରି ଘୃଣା ଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖି ଆସିଛି । ଵ୍ୟକ୍ତିଟି ଯେତେ ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଉ,ଯଦି ସେ ସଂକର ତେବେ ତାକୁ ସମାଜର ଏକ ବଡ଼ ଵର୍ଗ ଅଯୋଗ୍ୟ ମନେ କରେ । 

ଆଉ କେହି କେହି କୁହନ୍ତି ପ୍ରୋକ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଵାଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଘୋଡ଼ା ପରି ମୁଖଯୁକ୍ତ ମଣିଷ ନୁହେଁ ଵରଂ ମୁହଁ ଘୋଡ଼ାଇ ଲୋକଙ୍କୁ ଲୁଣ୍ଠନ କରୁଥିଵା ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଅସାମାଜିକ ଅମାନଵମାନଙ୍କ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି । ସମାଜରେ ଯୋଉମାନେ ନିଜ ଯୋଗ୍ୟତା ବଳରେ ଧନ ଲାଭ କରିନପାରନ୍ତି ସେମାନେ ଅନୀତି ବଳରେ ମୁହଁ ଘୋଡ଼ାଇ ବାଟରେ ଘାଟରେ ହାଟରେ ଏମନ୍ତକି ଘରେ ପଶି ଲୁଣ୍ଠନ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ସେହିପରି ଅସମାଜିକ ମୁହଁ ଘୋଡ଼ା ଲୁଣ୍ଠନକାରୀଙ୍କ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି । 

ଅନ୍ୟ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ଭାରତୀୟ ପୁରାଣରେ କିଂପୁରୁଷ ଵା କିନ୍ନରମାନଙ୍କର ଅଶ୍ଵମୁଖ ପରି ମୁଖ ଥିଵାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଶ୍ଵମୁଖ କୁହାଯାଇଛି ଓ ଏମାନଙ୍କୁ ଦେଵଯୋନୀ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ସେହିପରି ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକର ଅର୍ଦ୍ଧ ନର ଓ ଅର୍ଦ୍ଧ ନାରୀ ତୃତୀୟ ଲିଙ୍ଗିମାନଙ୍କୁ ବି କିନ୍ନର କୁହନ୍ତି । ଯେହେତୁ କିନ୍ନରମାନେ ଆଗେ ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପୁରୁଷ ପରି ବଂଶ ବଢ଼ାଇ ପାରୁନଥିଲେ କି ନାରୀ ପରି ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପତ୍ତି କରିପାରୁନଥିଲେ ତେଣୁ ହୁଏତ ଏଇ କାରଣରୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ପୁରୁଷକୁ ଅଶ୍ଵମୁଖ କିନ୍ନର ଦେଵତା ଵା ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକର କିନ୍ନର ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି । ହଜାର ହଜାର ଵର୍ଷ ଧରି ଆମ ସମାଜରେ କିନ୍ନରମାନଙ୍କୁ ଯୋଗ୍ୟ ମନେ କରାଯାଇ ନାହିଁ। ନବେ ଦଶକ ଯାଏଁ ଅନେକ ମାତାପିତା ଲୋକଲଜ୍ଜା ଭୟରେ ଛୋଟ ବେଳୁ ହିଁ ମାଇଚିଆ ଓ କିନ୍ନରମାନଙ୍କୁ ଘରୁ ଵିତାଡ଼ିତ କରିଦେଉଥିଲେ । ଫଳତଃ ସମାଜରେ ଵିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନହୋଇପାରି ସେମାନେ କେଵଳ ନୃତ୍ୟ ଗୀତ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ହୋଇ ରହିଯାଉଥିଲେ ଓ ପରେ ସେହି ସମାଜ ଦ୍ଵାରା ହିଁ ଅଯୋଗ୍ୟ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲେ । ସମାଜରେ ରହୁଥିଵା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ପାଖରେ କିଛି ନା କିଛି ଯୋଗ୍ଯତା ରହିଛି ସେହିପରି ଦୋଷ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଖରେ ଥାଏ । ସମାଜରେ କେହି ବି ସବୁ ଦିଗରୁ ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇନପାରେ। କାହାର ରୂପ ସୁନ୍ଦର ହୋଇଥିଵ କିନ୍ତୁ ମନ ଅସୁନ୍ଦର ଥିଵ ତାହେଲେ ତାକୁ ଯୋଗ୍ୟ କେମିତି କହିଵା ? ଅମୁକେଇ ଖାଇ ପିଇ ଦେହ କାଢ଼ିଛି କିନ୍ତୁ ଝିଟିପିଟି ଦେଖିଲେ ଡରୁଛି ତାକୁ ଯୋଗ୍ୟ କେମିତି ମାନିଵା ?

ସେ ଯାହାହେଉ ଏହିପରି ଭାବେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକାଧିକ ସମ୍ଭାଵିତ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ମତ ଦିଆଯାଇପାରେ । ତେବେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଶବ୍ଦ ପରି ଅନେକ ଶବ୍ଦରେ ଘୋଡ଼ା ଶବ୍ଦ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଵା ଦେଖାଯାଏ । 

ସର୍ପର ନାଆଁ ନେଵା ଅଶୁଭ ବୋଲି ଆଗେ ଓଡ଼ିଆମାନେ ତାକୁ ଘୋଡ଼ାଗୋଡ଼ କହୁଥିଲେ। ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ବି ସର୍ପର ଗୂଢ଼ପାଦ ନାଆଁଟିଏ ପ୍ରଚଳିତ। ଘୋଡ଼ା ହୋଇଛି ଗୋଡ଼ ଯାହାର ସେ ଘୋଡ଼ାଗୋଡ଼ ଅର୍ଥାତ ସର୍ପ ଵା ସାପ । ସେହିପରି ଘୋଡ଼ା ଓ ଡିମ୍ବ ଶବ୍ଦ ମିଶି ଘୋଡ଼ାଡିମ୍ବ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଘୋଡ଼ା ଏକ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଜୀଵ ତେଣୁ ସେ ଅଣ୍ଡଜ ନୁହେଁ କି ଅଣ୍ଡା ଦିଏ ନାହିଁ । ଅତଏଵ ଘୋଡ଼ାର ଅଣ୍ଡା ଅଵାସ୍ତଵ କଥା ଠିକ୍ ସେହିପରି ଅଵାସ୍ତଵ ଦରଵ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କହିଲା ବେଳେ ଏ ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ । ଅତି ବାରବୁଲା ଲୋକଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକେ ଘୋଡ଼ାଦଣ୍ଡା କୁହନ୍ତି । ସମ୍ଭଵତଃ ଏ ଶବ୍ଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘୋର ଶବ୍ଦଟି ଘୋଡ଼ା ହୋଇଅଛି କିମ୍ବା ଘୋଡ଼ା ପରି ଏଣେ ତେଣେ ଦୌଡ଼ି ବୁଲିଵାରୁ ବାରବୁଲା ଲୋକଙ୍କୁ ଘୋଡ଼ାଦଣ୍ଡା କୁହାଯାଇଥିଵ । ଯେଉଁ ନନ୍ଦ ଜାତୀୟ ମାଟିପାତ୍ର ଘୋଡ଼ା ହୁଏ ତାକୁ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକେ ଘୋଡ଼ାନନ୍ଦ କୁହନ୍ତି। ବଡ଼ ଵା ଡେଙ୍ଗା ଆକାରର ଗଛ ଵା ଜୀଵଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଘୋଡ଼ା ଶବ୍ଦ ଯୁକ୍ତ କରି ନାମକରଣ କରାହୋଇଛି । ଯେମିତି ପଙ୍ଗପାଳର ଗୋଟିଏ ଓଡ଼ିଆ ନାଆଁ ଘୋଡ଼ାପୋକ ଏଵଂ ଆହୁରି ଅନେକ ପୋକଙ୍କର ଡେଙ୍ଗା ଆକାର ଯୋଗୁଁ ସେମାନଙ୍କୁ ଘୋଡ଼ାପୋକ ନାମ ଦିଆହୋଇଛି । ଘୋଡ଼ାଲିମ୍ବ,ଘୋଡ଼ାବଚ,ଘୋଡ଼ାମାଛି,ଘୋଡ଼ାଛାଟିଆ, ଘୋଡ଼ାଲାଞ୍ଜି ଓ ଘୋଡ଼ାଶୁଣ୍ଠି ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଧରଣର ଶବ୍ଦ ଅଟେ ।‌ ସେହିପରି ଅତିଶୟ ମଦ୍ୟପାନ କରୁଥିଵା ମଦ୍ୟପମାନଙ୍କୁ ଓଡ଼ିଆମାନେ ଘୋଡ଼ାମଦୁଆ କୁହନ୍ତି । ବହୁତ ସମ୍ଭଵ ଘୋର ଶବ୍ଦଟି ଏଠି ଅତି ଅର୍ଥରେ ଘୋଡ଼ା ହୋଇ ମଦୁଆ ଶବ୍ଦ ସହିତ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଅଛି। 

ନିଶ୍ଚୟ ଭାବେ ଅନେକଙ୍କ ପାଇଁ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଏକ ଵ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟାତ୍ମକ ଓ ଅପମାନଜନକ ଶବ୍ଦ କିନ୍ତୁ ଏହା ଅଶ୍ଳୀଳ ଶବ୍ଦ ନୁହେଁ । ଅଶ୍ଳୀଳ ଶବ୍ଦ ସମାଜରେ ଚାରିଜଣଙ୍କ ଆଗରେ କହିହୁଏ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଶବ୍ଦ ସହିତ ସେଭଳି ସମସ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଅସ୍ତୁ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଏହି ଘୋଡ଼ାମୁହାଁ ଶବ୍ଦଟି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଶବ୍ଦ ଏଵଂ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଶବ୍ଦ ସମ୍ଭାର ଆଧାରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଓଡ଼ିଆ ଵ୍ୟତୀତ ଭାରତର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଇଣ୍ଡିକ୍ ଭାଷାରେ ଏହାର ପ୍ରତିରୂପ ନାହିଁ ‌।