ଆଜୀବନ ଅଜେୟ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ

କଳିଙ୍ଗ ଦେଶର ଆମ ଵୀର ପୂର୍ଵଜମାନେ ୧୭୫୩ରୁ ୧୯୦୦ ମସିହା ଯାଏଁ ଫରାସୀ(୧୭୫୩-ଘୁମୁସର) ଓ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ(୧୭୫୭ର ଘୁମୁସର ଵିପ୍ଳଵରୁ ୧୯୦୦ ସମ୍ବଲପୁର ଵିଦ୍ରୋହ ଯାଏଁ) ଵିପକ୍ଷରେ ଦୀର୍ଘ ୧୪୦ ଵର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଶସ୍ତ୍ର ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଚଳାଇଥିଲେ ‌। ସହସ୍ରାଧିକ କଳିଙ୍ଗୀ ଵୀର ନିଜ ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ ଆତ୍ମାହୁତି ଦେଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସତୁରି ଵର୍ଷ ପରେ ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ ସେମାନଙ୍କୁ ଆଞ୍ଚଳିକ ମନେ କରି ପାଶୋରି ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହିଭଳି ଜଣେ ଵିସ୍ମୃତ କଳିଙ୍ଗୀ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ମୟୂରଭଞ୍ଜର ସଂଗ୍ରାମୀ ଵୀରଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ହୋଇଥିଲେ । ସଂଗ୍ରାମୀ ଵୀର ଦାମୋଦର ଜଣେ ସ୍ୱାଧୀନଚେତା,ନିଡର ଓ ଵିଚକ୍ଷଣ ରାଜା ଥିଲେ ଏଵଂ ୧୭୮୧ ମସିହା ସମୟରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜ୍ୟର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳକୁ ମରହଟ୍ଟାମାନେ ହଠାତ୍ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଦେଇଦେଵାରୁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜା ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ଏଥିରେ ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ । ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜା ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ନିଜ ରାଜ୍ୟର କୌଣସି ଅଂଶ ଗୋଟିଏ ଵୈଦେଶିକ ଜାତି ଅଧୀନକୁ ଚାଲିଯିଵାକୁ ସହଜରେ ସ୍ଵୀକାର କରିପାରୁନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଏହାପରେ ଆଉ ଏକ ଅଘଟଣ ଘଟିଲା । ଅମର୍ଦ୍ଦାଦୁର୍ଗର ରାଜାଙ୍କୁ ଗାଦୀଚ୍ୟୁତକରି ଇଂରେଜମାନେ ଏହା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ୮୧ ଟି ଗ୍ରାମକୁ ଇଂରେଜ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଅଧୀନରେ ଥିଵା ଜମିଦାର ବେଲୋରାଚାରଙ୍କୁ ଦେଇଦେଵା ପାଇଁ ଚାହିଁଵାରୁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜା ଏହାର ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିଵାଦ କରିଥିଲେ । ଇଂରେଜ ମାନଙ୍କ ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସେ ମୋଟେ ସହ୍ୟକରି ପାରୁ ନଥିଲେ କି ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଭୃତ୍ୱକୁ ସେ କେବେ ପସନ୍ଦ କରୁନଥିଲେ ଏଣୁ ୧୭୮୧ ମସିହାରେ ସେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଵିରୋଧୀ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ । ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ କାଳ ଵିଳମ୍ବ ନକରି ସେହି ୧୭୮୧ ମସିହାରେ ଇଂରେଜ କର୍ତ୍ତୃତାଧୀନ ଅମର୍ଦ୍ଦାଦୁର୍ଗକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଫଳତଃ ଅମର୍ଦ୍ଦାଦୁର୍ଗ ଓ ଏହା ସହିତ ସଂଲଗ୍ନ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜ୍ୟର ଅଂଶ ହୋଇଗଲା । 

ଇଂରେଜମାନେ ଏଥିରେ ମର୍ମାହତ ହୋଇ ଲେଫ୍‌ଟନାଣ୍ଟ ମାକ୍‌ଗ୍ରେଗରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ 

ଵିପୁଳ ସୈନ୍ୟ ସାମନ୍ତ ଧରି ରାଜା ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଆହ୍ବାନ ଦେଲେ ‌। ଭୀଷଣ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା କିନ୍ତୁ କିଛି ଦିନପରେ ମାକ୍‌ଗ୍ରେଗର୍ ମଧ୍ୟ ପରାଜୟ ବରଣକରି ପଳାୟନ କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦୁଃଖ ସରିନଥିଲା ! ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ନାନାପ୍ରକାର କୌଶଳ ଅଵଲମ୍ବନକରି ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ

ବାରମ୍ବାର ପରାଭଵ ଦେଉଥିଲେ । ବାରମ୍ବାର କମ୍ପାନୀ ଅଧିକୃତ ଅଞ୍ଚଳ ଭିତରକୁ ପ୍ରଦେଶକରି ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିରୋଧକରି ପୁଣି ନିଜକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଉଥଲେ ।

ଇଂରେଜ ମେଜର୍ ମାକ୍‌ଫେର୍ସନ୍ ଆସି ଲେଫ୍‌ଟନାଣ୍ଟ ମାକ୍‌ଗ୍ରେଗରଙ୍କ ସହ ମିଶି

ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜା ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଵିପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧ କରି ପରାଜୟଵରଣ କଲେ ଓ ଭଞ୍ଜରାଜାଙ୍କ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ନିକଟରୁ ଅସହାୟଭାବେ ପଳାୟନ କଲେ । ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମାକ୍‌ଫେରସନ୍ ଭାବିଲେ ଯେ ଅଧିକୃତ ପ୍ରଗନା ଗୁଡ଼ିକରେ ରକ୍ଷଣା ବେକ୍ଷଣା ପାଇଁ କେଵଳ ବହୁସଂଖ୍ୟକ ସୈନ୍ୟବଳ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ, କାରଣ ଶତ୍ରୁ ଏଠାରେ କେଵଳ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ନୁହେଁ ଵରଂ କୌଶଳୀ ଓ ଆକ୍ରମକ ତେଣୁ ସେ ସିଧାସଳଖ ଯୁଦ୍ଧ ନକରି ଅନ୍ୟ ପନ୍ଥା ଉଣ୍ଡିଵାକୁ ଲାଗିଲେ । 

ଏହାପରେ ଇଂରେଜ କମ୍ପାନୀର ସାମଗ୍ରୀକ ସାହାଯ୍ୟନେଇ ବେଲୋରାଚାର ଜମିଦାର ତା’ର ଅପହୃତ ଜମିଦାରୀକୁ ପୁନର୍ଵାର ଲାଭ କରିଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା ଚଳାଇଲେ କିନ୍ତୁ ଅସଫଳ ହେଲେ ।ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଅଧିକୃତ 'ଅଞ୍ଚଳ ଉଲମରା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ରାଜା ଦାମୋଦର ନିଜର ଦାବୀ ସାଵ୍ୟସ୍ତ କଲେ । ସେ କୌଶଳକରି ବାଗ୍ରି ଜମିଦାରକୁ ନିଜ ପକ୍ଷକୁ ଆଣି ଏ ଵିଦ୍ରୋହରେ ସାମିଲ କରିଦେଲେ । ଇଂରେଜ ହଟାଅ ଧ୍ଵନୀଦେଇ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜମିଦାର ମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତେଜିତ କରି ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଵାରେ ଲାଗିପଡ଼ିଲେ । ସଂଗ୍ରାମୀ ଜନ୍ମଭୂମି ସେଵକ ରାଜା ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଏପ୍ରକାର

କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ମ୍ରିୟମାଣ ହତୋତ୍ସାହିତ ହୋଇ ଶେଷରେ ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କ ସହଯୋଗ ଲୋଡ଼ିଲେ । ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କର ଶକ୍ତିକ୍ଷୟ ମଧ୍ୟ ହୋଇ ସାରିଥିଲା ଓ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଇଂରେଜଙ୍କ ପ୍ରଭୃତ୍ୱକୁ ' ପରୋକ୍ଷରେ ମାନିନେଇ ସାରିଥିଲେ ଏଣୁ ସେମାନେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ସାମରିକ ସାହାଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜ ଓ ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କ ମିଳିତ ଵାହିନୀ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଆକ୍ରମଣକରି ମଧ୍ୟ ଜୟଯୁକ୍ତ ହୋଇପାରି ନଥିଲେ । ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାଵ ଆଗତହେଲା । ଇଂରେଜ ଏମିତି ଜାତି ଯିଏ ଵିଜୟର ସମ୍ଭାଵନା ଥିଲେ ଶତ୍ରୁ ପକ୍ଷକୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାଵର କୌଣସି ସୁଯୋଗ ଦିଏ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ ହାରିଵାର ସମ୍ଭାଵନା ଥିଲେ ବାରମ୍ବାର ଶାନ୍ତିର ଗୀତ ଗାନ କରେ । ତେବେ ଏ ଶାନ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାଵରେ ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ କେତେକ ସର୍ତ୍ତ ରଖିଲେ ମାତ୍ର ଇଂରେଜମାନେ ତାହା ଗ୍ରହଣ ନକରିଵାରୁ ପୁଣି ସଂଗ୍ରାମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଧୀର-ଵୀର-କୌଶଳୀ ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ପୂର୍ଵ କୌଶଳ ଅଵଲମ୍ବନକରି ସେହିପରି ଇଂରେଜ ମାନଙ୍କୁ ବାରମ୍ବାର ପରାଭଵ ଦେଉଥିଲେ । ମାତ୍ର ୧୭୮୧ରୁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଵିପକ୍ଷରେ ସଂଗ୍ରାମ ଚଳାଇ ଏମିତି ଯୁଦ୍ଧ ଚାଲିଵା ଅଵସ୍ଥାରେ ୧୭୯୬ ମସିହାରେ ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ସ୍ଵର୍ଗଵାସୀ ହେଲେ । ତାଙ୍କ ଜୀଵନର ପନ୍ଦର ଵର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟକାଳ ଇଂରେଜ ଵିପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିଵାରେ କଟି ଯାଇଥିଲା । ନିଜର ସମସ୍ତ କୌଶଳ ଓ ଶକ୍ତି ଖଟାଇ ଇଂରେଜ ମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥିଲେ । ସେ ବୁଝିଥିଲେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିରୋଧ ନକଲେ ସେମାନେ ଏମିତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟକୁ କଵଳିତ କରି ପକାଇବେ

ଓ ଜନ୍ମଭୂମି ଵିଦେଶୀମାନଙ୍କ ହାତକୁ ଚାଲିଯାଇ ଲୁଣ୍ଠିତ ହୋଇଯିଵ । ଏଥିରେ ମାତୃଭୂମିର ମହତ ଯିଵ, ଏଣୁ ସେହି ଜାତୀୟ ସମ୍ମାନକୁ ରକ୍ଷା କରିଵାକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ସୁଖ ସୌଭାଗ୍ୟକୁ ବଳିପକାଇ ଦେଇଥିଲେ ।

ଭାରତରେ ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଭଳି ସ୍ଵାଧୀନତାସଂଗ୍ରାମୀ ରାଜା ଵିରଳ । ସେ ପନ୍ଦର ଵର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସମୟକାଳ ଇଂରେଜ ଵିପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ଏଵଂ ସବୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ଵିଜୟୀ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଶାସନକାଳରେ ଇଂରେଜମାନେ ଉତ୍ତର ଓଡ଼ିଶାରେ ପାଦ ଦେଵାକୁ ବି ଡରୁଥିଲେ କିନ୍ତୁ ସେ ଚାଲିଗଲା ପରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ସାହସ ବଢ଼ିଗଲା । ଏହାର କେତେକ ଵର୍ଷପରେ ୧୮୦୩ରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ଚାଲିଗଲା । ସଶସ୍ତ୍ର ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କ କଥା ପଡ଼ିଲେ ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଇ,ଅଲୁରୀ ସୀତାରାମ ରାଜୁ,ଵୀରପାଣ୍ଡ୍ୟ କଟ୍ଟବୋମ୍ମ,ଭଗତସିଂହ, ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଆଜାଦ୍,ତିରୋତ୍ ସିଂ(ବଙ୍ଗଳାଦେଶର ମୈରାଙ୍ଗ) ଓ ଅନ୍ଯ ଅନେକ ଅଣଓଡ଼ିଆଙ୍କ ନାମ ପ୍ରଥମେ ନିଆଯାଏ କିନ୍ତୁ ଏହି କଳିଙ୍ଗରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଵା ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ ଓ କଳିଙ୍ଗଦେଶୀୟ ଭଞ୍ଜରାଜା ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ହିଁ ଆଜୀଵନ ଇଂରେଜ ଵିପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ସିନା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ହସ୍ତରେ ମୃତ୍ୟଵରଣ କରିନଥିଲେ । ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ସ୍ଵର୍ଗଵାସର ଶହେ ଵର୍ଷ ପରେ କଳିଙ୍ଗ ଦେଶର କଟକ ନଗରରେ ୧୮୯୭ରେ ସୁଭାଷ ବୋଷଙ୍କ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା । ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କର ଶାରୀରିକ ଅସୁସ୍ଥତା ଯୋଗୁଁ ସ୍ଵର୍ଗଵାସ ହେଲା ସିନା ତାଙ୍କ ଵିୟୋଗରେ କଳିଙ୍ଗ ଦେଶ ଵୀରହୀନ ହୋଇଯାଇନଥିଲା । ୧୮୦୩ ପରର ପରାଧୀନ ଓଡ଼ିଶାରେ 

ସହସ୍ରାଧିକ ସଶସ୍ତ୍ର ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଵିପକ୍ଷରେ ୨୧ରୁ ଅଧିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଚଳାଇଥିଲେ । 

କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜ ଵିସ୍ମୃତ ହୋଇଗଲେ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଆଜୀଵନ ଅଜେୟ ରହିଥିଵା ଜଣେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ହୋଇ ବି ଆଜି ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ଵୀର ଦାମୋଦର ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ଜାଣିନଥିଵା ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟର ଵିଷୟ ନୁହେଁ କି ? 

••••••••••••••••••••••••••

ତଥ୍ୟ ଉତ୍ସ : ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ(ଯଦୁନାଥ ଜେନା)

••••••••••••••••••••••••••