ଆମ ସୌରଜଗତର ଗଠନ ଏକ ରୋମାଞ୍ଚକର କାହାଣୀ। ଏହି କାହାଣୀର ମୁଖ୍ୟ ପାତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଵୃହସ୍ପତି, ଶନି, ଓ ତାଙ୍କ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ନୃତ୍ୟ, ଯାହା ଗ୍ରାଣ୍ଡ ଟାକ୍ ହାଇପୋଥେସିସ୍ ନାମକ ଏକ ଵୈଜ୍ଞାନିକ ମଡେଲ ମାଧ୍ୟମରେ ଵୁଝାଯାଇଛି। ଏହି ମଡେଲ ଦ୍ଵାରା କିପରି ଵୃହସ୍ପତି ଓ ଶନି ସୌରଜଗତର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଦିନଗୁଡ଼ିକରେ ଏକ ମହାକାଶୀୟ ନୃତ୍ୟ କରି ପୃଥିଵୀ ଓ ଅନ୍ୟ ଭୂମୁଖୀ ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଗଠନ ପାଇଁ ପଥ ପ୍ରଶସ୍ତ କରିଥିଲେ ତାହା ଵର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
୨୦୧୧ ମସିହାରେ ଵୈଜ୍ଞାନିକ କେଭିନ ଜେ. ୱାଲ୍ସ ଓ ତାଙ୍କ ଦଳ ଦ୍ୱାରା Grand Tack hypothesis ପ୍ରସ୍ତାଵିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ମଡେଲ ଅନୁସାରେ, ଆମ ସୌରଜଗତ ଗଠନର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ, ଯେତେଵେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଘେରି ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଧୂଳିର ଏକ ଵିଶାଳ protoplanetary disk ଥିଲା ସେତେବେଳେ ଵୃହସ୍ପତି ପ୍ରାୟ ୩.୫ AU (ଆସ୍ଟ୍ରୋନୋମିକାଲ ଇଉନିଟ୍, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ପୃଥିଵୀ ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତ୍ଵ) ଦୂରତାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଵିଶାଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଦୈତ୍ୟ ଆମ ସୌରଜଗତର ସଵୁଠାରୁ ଵଡ଼ ଗ୍ରହ ଏଵଂ ତା’ର ଗୁରୁତ୍ଵାକର୍ଷଣ ଶକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ଏହି ଡିସ୍କରେ ଥିଵା ପଦାର୍ଥକୁ ଆକର୍ଷଣ କରି ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆଡ଼କୁ ଚାଲି ଆସିଵା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା। ଏହାର ଏହି ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଯାତ୍ରା ପ୍ରାୟ ୧.୫ AU ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଅର୍ଥାତ୍ ମଙ୍ଗଳ ଗ୍ରହର କକ୍ଷପଥ ଯାଏଁ ଚାଲିଥିଲା।
ଏହି ଗତିଵିଧି ସୌରଜଗତର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ଵିଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଵୃହସ୍ପତିର ଗୁରୁତ୍ଵାକର୍ଷଣ ଶକ୍ତି ଆଖପାଖରେ ଵିକ୍ଷିପ୍ତ ଭାଵେ ଘୂରିବୁଲୁଥିଵା planetesimals ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ଆକର୍ଷିତ କରି କିମ୍ଵା ଵାହାରକୁ ଫିଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲା। ଫଳତଃ ପୃଥିଵୀ, ଶୁକ୍ର, ମଙ୍ଗଳ ଓ ଵୁଧ ଭଳି ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକର ଗଠନ ପାଇଁ ଆଵଶ୍ୟକ ପଦାର୍ଥ ଅସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ନାଟକୀୟ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଶନି ଗ୍ରହର ଆଗମନ ଏକ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା।
ଶନିଗ୍ରହ ଵୃହସ୍ପତି ପରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା, ତା’ର ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଶକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ଵୃହସ୍ପତି ସହିତ ଏକ ୩:୨ Mean Motion Resonance ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା। ଅର୍ଥାତ୍ ଶନି ତା’ର କକ୍ଷପଥରେ ଦୁଇଥର ପରିକ୍ରମଣ କରୁଥିଵା ସମୟରେ ଵୃହସ୍ପତି ତିନିଥର ପରିକ୍ରମଣ କରୁଥିଲା। ଏହି ଗୁରୁତ୍ଵାକର୍ଷଣ ମିଳନ ଵୃହସ୍ପତିର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ତାକୁ ଵିପରୀତ ଦିଗରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ସୌରଜଗତର ଵାହାର ଆଡ଼କୁ (ଵର୍ତ୍ତମାନର ୫.୨ AU ଅଵସ୍ଥାନ) ଠେଲି ଦେଇଥିଲା। ଏହି ଗତିଵିଧିକୁ ଵୈଜ୍ଞାନିକମାନେ "ଗ୍ରାଣ୍ଡ ଟାକ୍" ଵୋଲି ନାମକରଣ କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ଏକ ଜାହାଜର ପଵନ ଵିପରୀତ ଦିଗରେ ଗତି ପରିଵର୍ତ୍ତନ କରିଵା (tacking) ସହିତ ତୁଳନାତ୍ମକ।
ଏହି ଗ୍ରହୀୟ ନୃତ୍ୟ ସୌରଜଗତର ଗଠନ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା। ଵୃହସ୍ପତିର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗତି ଯଦି ଅଵ୍ୟାହତ ରହିଥାନ୍ତା, ତେଵେ ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟର ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିକଟକୁ ଚାଲି ଯାଇ ଏକ "ହଟ୍ ଜୁପିଟର୍" ହୋଇଥାନ୍ତା, ଯେପରି ଅନ୍ୟ ସୌରଜଗତରେ ଦେଖାଯାଇଛି। ଏହା ଫଳରେ ପୃଥିଵୀ ଓ ଅନ୍ୟ ଭୂମୁଖୀ ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଗଠନ ପାଇଁ ଆଵଶ୍ୟକ ପଦାର୍ଥ ଵିନାଶ ହୋଇଯାଇଥାନ୍ତା। ଶନିର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଏହି ଵିପର୍ଯ୍ୟୟକୁ ଅଟକାଇ ପୃଥିଵୀର ଜୀଵନ ସୃଷ୍ଟିର ସମ୍ଭାଵନାକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖିଥିଲା।
ଵୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଏହି ମହାକାଶୀୟ ନାଟକର ପ୍ରମାଣ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟଵେକ୍ଷଣ ଓ ସିମୁଲେସନ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଗ୍ରହ କରିଛନ୍ତି। ଟ୍ରୋଜାନ ଗ୍ରହାଣୁ ସମୂହ ଏହାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରମାଣ। ଵୃହସ୍ପତିର କକ୍ଷପଥରେ ଥିଵା ଏହି ଗ୍ରହାଣୁଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଵିଭକ୍ତ—ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଵୃହସ୍ପତିର ଆଗରେ ଓ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ପଛରେ ରହିଛି । ଏହି ଦୁଇ ଗୋଷ୍ଠୀର ସଂଖ୍ୟାରେ ଅସମାନତା (ଆଗରେ ଥିଵା ଗୋଷ୍ଠୀରେ ପ୍ରାୟ ୫୦% ଅଧିକ ଗ୍ରହାଣୁ ରହିଛି) ଦର୍ଶାଏ ଯେ ଵୃହସ୍ପତି ପ୍ରଥମେ ସୌରଜଗତର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଏଵଂ ପରେ ବାହାରକୁ ଗତି କରିଥିଲା।
ଏହା ସହିତ ଗ୍ରହାଣୁ ମେଖଳାର ମିଶ୍ରିତ ଗଠନ ମଧ୍ୟ ଏହି ମଡେଲକୁ ସମର୍ଥନ କରେ। ମଙ୍ଗଳ ଓ ଵୃହସ୍ପତି ମଧ୍ୟରେ ଥିଵା ଗ୍ରହାଣୁ ମେଖଳାରେ ଵିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପଦାର୍ଥ (ପଥୁରୀୟ ଓ ଵରଫ ମିଶ୍ରିତ) ରହିଛି, ଯାହା ଵୃହସ୍ପତିର ଗତିଵିଧି ଦ୍ୱାରା ଵିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇଥିଵା ପଦାର୍ଥର ଫଳାଫଳ। ମଙ୍ଗଳର ଛୋଟ ଆକାର ମଧ୍ୟ ଆଉ ଏକ ପ୍ରମାଣ, କାରଣ ଵୃହସ୍ପତିର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗତି ମଙ୍ଗଳ ଗଠନ ପାଇଁ ଆଵଶ୍ୟକ ପଦାର୍ଥକୁ ଵିକ୍ଷିପ୍ତ କରିଥିଲା, ଯାହା ଏହାକୁ ପୃଥିଵୀ ଓ ଶୁକ୍ର ତୁଳନାରେ ଛୋଟ କରିଥିଲା।
ଅନ୍ୟ ସୌରଜଗତରେ ହଟ୍ ଜୁପିଟର୍ ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟଵେକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟ ଏହି ମଡେଲକୁ ସମର୍ଥନ କରେ। ଏହି ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ତାରକାର ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିକଟକୁ ଚାଲି ଆସିଥାନ୍ତି, ଯାହା ସୂଚାଏ ଯେ ଵୃହସ୍ପତି ଭଳି ଗ୍ରହର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗତି ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣା। ଆମ ସୌରଜଗତରେ ଶନିର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଏହାକୁ ଅଟକାଇ ଦେଇ ଏକ ଅନୁକୂଳ ସୌରଜଗତ ଗଠନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା।
ଶନିଗ୍ରହର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଯୋଗୁଁ ଵୃହସ୍ପତି ସୂର୍ଯ୍ୟର ନିକଟକୁ ନଯାଇ ଦୂରକୁ ଚାଲିଯାଇ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କକ୍ଷପଥ ମଧ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପରିକ୍ରମଣ କରିଵାକୁ ଲାଗିଲା । ଫଳତଃ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସୌରଜଗତରେ ପୃଥିଵୀ, ଶୁକ୍ର, ମଙ୍ଗଳ ଓ ଵୁଧ ଭଳି ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଗଠନ ପାଇଁ ଆଵଶ୍ୟକ ପଦାର୍ଥକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିଯାଇଥିଲା। ତେଣୁ ଶନିଗ୍ରହ ପୃଥିଵୀ ଗ୍ରହର ସୃଷ୍ଟି ଏଵଂ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥିଲା । ତେବେ ଵୃହସ୍ପତିର ଗତିଵିଧି ଆଜକୁ ୪୦୦ କୋଟି ଵର୍ଷ ତଳେ ଆଜି ଅପେକ୍ଷା ଅନେକ ଗୁଣ ତୀଵ୍ର ଭୀଷଣ ଥିଲା ତେଣୁ ଏଥିଯୋଗୁଁ ଵାହ୍ୟ ସୌରଜଗତରୁ ଵରଫ ମିଶ୍ରିତ ପଦାର୍ଥକୁ ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଠେଲି ଦେଇଥିଲା, ଯାହା ପୃଥିଵୀରେ ଜଳର ଉପସ୍ଥିତିର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହୋଇଥିଲା। ଜଳ ହେଉଛି ଜୀଵନର ମୂଳ ଆଧାର, ଏଵଂ ଏହି ଜଳର ଉପସ୍ଥିତି ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵନର ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ ଵିକାଶକୁ ସମ୍ଭଵ କରିଥିଲା। ଵୃହସ୍ପତି ଗ୍ରହ ପୃଥିଵୀକୁ ମହାକାଶୀୟ ଵିପଦରୁ ମଧ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ । ତା’ର ଵିଶାଳ ଗୁରୁତ୍ଵାକର୍ଷଣ କ୍ଷେତ୍ର ଧୂମକେତୁ ଓ ଗ୍ରହାଣୁମାନଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରି ପୃଥିଵୀ ଆଡ଼କୁ ଆସୁଥିଵା ଏହି ଵସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକୁ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ସମାହିତ କରି ନେଇଥାଏ କିମ୍ଵା ସୌରଜଗତ ଵାହାରକୁ ଫିଙ୍ଗି ଦେଇଥାଏ। ୧୯୯୪ରେ ଶୁମେକର୍-ଲେଭି ୯ ଧୂମକେତୁର ଵୃହସ୍ପତି ସହିତ ସଂଘର୍ଷ ଘଟିଥିଲା, ଯାହା ଏହାର ସୁରକ୍ଷାମୂଳକ ଭୂମିକାକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରେ। ସୌରଜଗତରେ ଵୃହସ୍ପତିର ଏହି ଭୂମିକା ଯୋଗୁଁ ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵନର ଵିକାଶ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ଥିର ପରିଵେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା।
ଗ୍ରାଣ୍ଡ ଟାକ୍ ହାଇପୋଥେସିସ ଆମକୁ ଏକ ମନୋମୁଗ୍ଧକର କାହାଣୀ ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇଥାଏ । କିପରି ଵୃହସ୍ପତି ଓ ଶନି ମହାକାଶରେ ଏକ ଗ୍ରହୀୟ ନୃତ୍ୟ କରି ଆମ ସୌରଜଗତକୁ ଆକାର ଦେଇଥିଲେ। ଵୃହସ୍ପତିର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଯାତ୍ରା ଓ ଶନିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ ଥାନ୍ତା ଯଦି, ତେଵେ ପୃଥିଵୀ ଭଳି ଜୀଵନ ସମ୍ଭଵ କରୁଥିଵା ଗ୍ରହର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ହୁଏତ ସମ୍ଭଵ ହୋଇନଥାନ୍ତା। ଏହି ସୌରମଣ୍ଡଳୀୟ ଇତିହାସରୁ ଆମେ ଜାଣିଲେ ଯେ ଜୀଵନର ଉତ୍ପତ୍ତି ଏକ ଗ୍ରହର ଅନୁକୂଳ ପରିଵେଶ ସହିତ ସେହି ସୌରଜଗତର ସମଗ୍ର ଗତିଶୀଳତା ଓ ସନ୍ତୁଳନ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଵୃହସ୍ପତି ଓ ଶନିର ଏହି ମହାକାଶୀୟ ନୃତ୍ୟ ପୃଥିଵୀରେ ଜୀଵନର ସମ୍ଭାଵନାକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖି ଆମକୁ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଗ୍ରହ ଉପହାର ଦେଇଛି । ଆମ ପୂର୍ଵଜ ଏହି ଗ୍ରହଦ୍ଵୟକୁ ଈଶ୍ଵର ଵିଚାର କରି ଆରାଧନା କରିଛନ୍ତି ଆଉ ଆଜି ଆମେ ଏହି ଦୁଇ ଗ୍ରହର ପୃଥିଵୀ ପ୍ରତି ଥିଵା ଅଵଦାନ ଗ୍ରାଣ୍ଡ ଟାକ୍ ହାଇପୋଥେସିସରୁ ଜାଣି ପାରିଛୁ ।
No comments:
Post a Comment