•ସ୍ଵାଧୀନତା ପରଵର୍ତ୍ତୀ ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଯାତ୍ରା•

ଇଂରେଜମାନେ ଗଲାବେଳେ ଭାରତକୁ ପୂରା କାଙ୍ଗାଳ କରି ଛାଡ଼ି ଯାଇଥିଲେ । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଉତ୍ସା ପଟ୍ଟନାୟକ (Utsa Patnaik) ଙ୍କ ଗଵେଷଣା ଅନୁସାରେ, ୧୭୬୫ ରୁ ୧୯୩୮ ମଧ୍ୟରେ ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତରୁ ପ୍ରାୟ ୪୫ ଟ୍ରିଲିୟନ ଡଲାର (ଆଜିର ମୂଲ୍ୟରେ) ଲୁଟି ନେଇଥିଲେ। ଏହି ଅଙ୍କ ବ୍ରିଟେନର ଵର୍ତ୍ତମାନର ବାର୍ଷିକ GDP ର ପ୍ରାୟ ୧୫-୧୭ ଗୁଣ ଅଟେ। ଏ ଟଙ୍କା ଏତେ ଅଧିକ ଯେ ଲଣ୍ଡନକୁ ଚାରିଥର ପଚାଶ ପାଉଣ୍ଡ ନୋଟରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ କରାଯାଇପାରେ। 

ଅଵଶ୍ୟ କେତେକ ଇତିହାସବିଦ୍, ଯେପରିକି ନିଆଲ୍ ଫର୍ଗୁସନ୍, ଦାବି କରନ୍ତି ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଭାରତକୁ କିଛି ଵିକାଶରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା (ଯେପରିକି ରେଳବାଇ ଓ ଶିକ୍ଷା)। କିନ୍ତୁ ଉତ୍ସା ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ଅନ୍ୟମାନେ ଏହାକୁ ଖଣ୍ଡନ କରି କହିଛନ୍ତି ଯେ ଏହି ବିକାଶ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ରିଟିଶ ସ୍ୱାର୍ଥ ପାଇଁ ଥିଲା, ଏବଂ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହାର ଲାଭ ନଗଣ୍ୟ ଥିଲା। ଯୋଉମାନେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ କୁହନ୍ତି ସେମାନେ ୧୦୦୦ ଵର୍ଷ ପୂର୍ଵର ଭାରତ ଓ ୧୦୦ ଵର୍ଷ ତଳର ଭାରତର ଅଵସ୍ଥା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଵା ଆଵଶ୍ୟକ ।‌ ତେବେ ଏତେ ପଛକୁ ନଯାଇ 

ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଶାସନ ପୂର୍ଵ ସମୟର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଵିଚାର କରି ଦେଖିଲେ ବି ସେମାନଙ୍କର ଆଖି ଖୋଲିଯିଵ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଭାରତ ଅଧିକାର ପୂର୍ଵରୁ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୭୫୭ ମସିହା ପୂର୍ଵରୁ, ଭାରତ ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ଵୃହତ ଅର୍ଥନୀତି ଥିଲା ।‌ ଵିଶ୍ଵରେ ଭାରତ ସବୁଠାରୁ ସମୃଦ୍ଧ ଦେଶ ଭାବେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନରେ ଥିଲା। ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଆଙ୍ଗସ୍ ମାଡିସନ୍ (Angus Maddison) ଙ୍କ ଗଵେଷଣା ଅନୁସାରେ, ୧୭୦୦ ମସିହାରେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତି ଵିଶ୍ୱର ମୋଟ GDPର ୨୪.୪% ଥିଲା, ଯାହା ଚୀନ (୨୨.୩%) ଓ ପଶ୍ଚିମ ଇଉରୋପର ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମିଶାଇ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଆଗମନ ପରେ ପରେ ଭାରତ ପୃଥିଵୀର ଏକ ଦରିଦ୍ର ଦେଶରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଭାରତର ପ୍ରତି ଵ୍ୟକ୍ତି ଆୟ ୧୯୦୦ରୁ ୧୯୪୬ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ସ୍ଥିର ରହିଥିଲା (୧୯୦୦ରେ ୧୯୬.୧ ଟଙ୍କା ଥିଵା ବେଳେ ୧୯୪୬ରେ ୨୦୧.୯ ଟଙ୍କା)। ୧୭୫୦ରେ ଭାରତ ଵିଶ୍ୱର ୨୫% ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୧୯୦୦ ବେଳକୁ ଏହା ୨% କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା, ଯାହା ବ୍ରିଟିଶ ସୁରକ୍ଷାବାଦୀ ନୀତି (protectionist policies) ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥିଲା। ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚ କର, ଖାଦ୍ୟ ରପ୍ତାନି, ଓ ଅନାଵଶ୍ୟକ ଋଣ ଯୋଗୁଁ ଭାରତରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା। ୧୯୧୧ରେ ଭାରତୀୟଙ୍କର ଜୀଵନ ଆୟୁ ମାତ୍ର ୨୨ ଵର୍ଷ ଥିଲା। ତେବେ ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତକୁ ଆଖୁ ଚିପୁଡ଼ିଲା ଭଳି ଚିପୁଡ଼ି ଦେଇ ଗଲାପରେ ଏ ଦେଶ ସେବେଠାରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ଉନ୍ନତି କରିଛି । ଏମିତି ଶହେଟିରୁ ଅଧିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ଶୀର୍ଘ ୫ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି ତେବେ ସେ ସମସ୍ତ ଵିଷୟକୁ ଏଠାରେ ଏକାବେଳକେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଵା କଷ୍ଟକର । ତଥାପି ଭାରତର କେତେକ ମୁଖ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ଉପଲବ୍ଧି ଵିଷୟରେ ନିମ୍ନରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା । 

ଭାରତ ଏବେ ଵିଶ୍ୱର ଚତୁର୍ଥ ଵୃହତ୍ତମ ଅର୍ଥନୀତି । ଆମେରିକା, ଚୀନ୍, ଜାପାନ, ଓ ଜର୍ମାନୀ ପରେ ଭାରତ ଚତୁର୍ଥ । IMF ଏବଂ ଵିଶ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କର ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, ୨୦୨୪-୨୫ରେ ଭାରତର GDP ପ୍ରାୟ $୩.୯ ଟ୍ରିଲିୟନ୍ ଅଟେ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵାଧିକ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦକ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧)। FAO ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତ ପ୍ରାୟ ୨୨% ଵିଶ୍ୱ ଦୁଗ୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ କରେ, ଯାହା ଅମୁଲ ଓ ଶ୍ୱେତ ବିପ୍ଲବ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ଭଵ ହୋଇଛି।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ IT ଓ ସଫ୍ଟୱେର ସେବା ରପ୍ତାନିରେ ଶୀର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧ କିମ୍ବା ୨)। NASSCOM ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତୀୟ IT ଶିଳ୍ପର ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ $୧୯୦ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ (୨୦୨୪)।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଜେନେରିକ୍ ଔଷଧ ଉତ୍ପାଦନରେ ତୃତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୩) ଏଵଂ ପରିମାଣ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଥମ ଦେଶ ଅଟେ । ଏହା "ଵିଶ୍ୱର ଫାର୍ମାସି" ଭାବେ ପରିଚିତ, ଯାହା ଵିଶ୍ୱକୁ ୬୦% ଟୀକା ଯୋଗାଇଥାଏ।

ଭାରତ ଧାନ ଉତ୍ପାଦନରେ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ (ଚୀନ୍ ପରେ) ଏଵଂ ଗହମ ଉତ୍ପାଦନରେ ମଧ୍ୟ ଦ୍ୱିତୀୟ। ଏହା ଵିଶ୍ୱରେ ଅନ୍ୟତମ ପନିପରିବା ଓ ଫଳ ଉତ୍ପାଦକ (FAO ତଥ୍ୟ) ଦେଶ।

ଇସ୍ରୋ (ISRO) ବିଶ୍ୱରେ ଅନ୍ୟତମ ଶୀର୍ଷ ୫ଟି ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ସଂସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି। ମଙ୍ଗଳଯାନ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଯାନ-୩ ଭଳି ମିଶନ ଭାରତକୁ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଗଵେଷଣାରେ ଚତୁର୍ଥ କିମ୍ବା ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନରେ ରଖିଛି।

ଵିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ଵଧିକ ଇଣ୍ଟରନେଟ ଵ୍ୟଵହାରକାରୀ (୮୦୦ ମିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ) ଏଵଂ ମୋବାଇଲ ଫୋନ୍ ଵ୍ୟଵହାରକାରୀ ଭାରତରେ ରହିଛନ୍ତି, ଯାହା ଡିଜିଟାଲ ଅଵସଂସ୍ଥାନରେ ଭାରତର ଉନ୍ନତି ଓ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକାକୁ ଦର୍ଶାଏ ।‌

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ନଵୀକରଣୀୟ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନରେ (ବିଶେଷତଃ ସୌର ଓ ପଵନ ଶକ୍ତି) ଚତୁର୍ଥ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ୨୦୨୪ ସୁଦ୍ଧା ଭାରତର ସୌର ଶକ୍ତି କ୍ଷମତା ୮୫ GW ଅତିକ୍ରମ କରିଛି ଏଵଂ ମୋଟ ନଵୀକରଣୀୟ ଶକ୍ତି କ୍ଷମତା ୧୪୦ GWରୁ ଅଧିକ ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନ ଉତ୍ପାଦକ ଦେଶ (ଚୀନ୍ ପରେ) ଅଟେ। "ମେକ୍ ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ" କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅଧୀନରେ ସାମସଙ୍ଗ, ଶାଓମି, ଓ ଆପଲ୍ ଭଳି କମ୍ପାନୀ ଭାରତରେ ଵୃହତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି। ୨୦୨୪ରେ ଭାରତ ପ୍ରାୟ ୩୩୦ ମିଲିୟନ୍ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନ ଉତ୍ପାଦନ କରିଛି।

ଭାରତର ସ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ଇକୋସିଷ୍ଟମ ଵିଶ୍ୱରେ ତୃତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ (ଆମେରିକା ଓ ଚୀନ୍ ପରେ)। ୨୦୨୫ ସୁଦ୍ଧା ଭାରତରେ ୧୦୦,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ସ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ଏବଂ ୧୦୦ରୁ ଅଧିକ Unicorn (ମୂଲ୍ୟ $୧ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ) ରହିଛି, ଯେମିତି Byju’s, Paytm, ଓ Zomato ଇତ୍ୟାଦି ।‌

ଭାରତ ବିଶ୍ୱରେ ପଞ୍ଚମ ବୃହତ୍ତମ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବଜେଟ ଥିଵା ଦେଶ ଅଟେ (SIPRI ତଥ୍ୟ, ୨୦୨୪)। ଏହା ବ୍ରହ୍ମୋସ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ତେଜସ ଯୁଦ୍ଧବିମାନ, ଆକାଶ ମିସାଇଲ ସିଷ୍ଟମ୍ ଓ ଅଗ୍ନି ଶ୍ରେଣୀର ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ ମିସାଇଲ୍ ଭଳି ସ୍ୱଦେଶୀ ପ୍ରଯୁକ୍ତିରେ ଅଗ୍ରଣୀ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵାଧିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିଵା ଦେଶ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧)। ବଲିଉଡ୍, ଟଲିଉଡ୍, ଓ ଅନ୍ୟ ଆଞ୍ଚଳିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଶିଳ୍ପ ମିଳିତ ଭାବେ ଵର୍ଷକୁ ୧,୫୦୦-୨,୦୦୦ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରେ, ଯାହା ହଲିଉଡ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ଶିଳ୍ପଠାରୁ ଅଧିକ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵାଧିକ ମସଲା ଉତ୍ପାଦକ ଓ ରପ୍ତାନିକାରୀ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧)। ଏହା ଵିଶ୍ୱ ମସଲା ବଜାରର ପ୍ରାୟ ୭୦% ଯୋଗାଇଥାଏ, ଯେଉଁଥିରେ ହଳଦୀ, ମରିଚ, ଓ ଅଳେଇଚ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରମୁଖ।

ଭାରତ ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରଥମ ପାଞ୍ଚଟି ସ୍ଥାନ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧ରୁ ୫) ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ କିଛି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ନିମ୍ନଲିଖିତ ଅଟେ (ପୂର୍ବରୁ ଉଲ୍ଲେଖିତ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟତୀତ):

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଟେକ୍ସଟାଇଲ୍ ଓ ପୋଷାକ ରପ୍ତାନିରେ ଚତୁର୍ଥ ଵୃହତ୍ତମ ଦେଶ। ୨୦୨୪ ସୁଦ୍ଧା, ଭାରତର ଟେକ୍ସଟାଇଲ୍ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରାୟ $୪୦ ବିଲିୟନ୍, ଯେଉଁଥିରେ ତୁଳା, ଓ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ପୋଷାକ ପ୍ରମୁଖ (ଭାରତ ସରକାରର ଟେକ୍ସଟାଇଲ୍ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ତଥ୍ୟ)।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଚତୁର୍ଥ ବୃହତ୍ତମ ଅଟୋମୋବାଇଲ ଉତ୍ପାଦକ (ଯାତ୍ରୀବାହୀ ଗାଡ଼ି ଓ ଦୁଇଚକିଆ ସହିତ)। ଭାରତ ଦୁଇଚକିଆ ଗାଡ଼ି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ (ଚୀନ୍ ପରେ), ଯେଉଁଥିରେ ବାର୍ଷିକ ୨୨-୨୫ ମିଲିୟନ୍ ଗାଡ଼ି ଉତ୍ପାଦନ ହୁଏ (SIAM ତଥ୍ୟ, ୨୦୨୪)।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଶିଳ୍ପରେ ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଏହା ମସଲା, ଶସ୍ୟ, ଓ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୃତ ଖାଦ୍ୟ (ଯେମିତି ଫଳ ରସ ଓ ପ୍ୟାକେଜ୍‌ଡ୍ ଖାଦ୍ୟ) ରପ୍ତାନିରେ ଅଗ୍ରଣୀ, ଯାହାର ବଜାର ମୂଲ୍ୟ $୫୦ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ (APEDA ତଥ୍ୟ)।

 ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ତୃତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ରିଫାଇନିଂ କ୍ଷମତା ଥିଵା ଦେଶ। ରିଲାଏନ୍ସ ଜାମନଗର ରିଫାଇନାରୀ ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵଵୃହତ୍ ଏକକ ରିଫାଇନାରୀ କମ୍ପ୍ଲେକ୍ସ ଅଟେ, ଯାହା ଵାର୍ଷିକ ୬୮ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍ କ୍ଷମତା ରଖିଛି । 

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଡିଜିଟାଲ ପେମେଣ୍ଟ ନେଣଦେଣରେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। UPI (Unified Payments Interface) ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତ ୨୦୨୪ରେ ମାସିକ ୧୫ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ନେଣଦେଣ କରିଛି, ଯାହା ଵିଶ୍ୱରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଦେଶଠାରୁ ଅଧିକ (NPCI ତଥ୍ୟ)।

ଇସ୍ରୋ ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵାଧିକ ଖର୍ଚ୍ଚ-ଦକ୍ଷ ଉପଗ୍ରହ ଉତ୍କ୍ଷେପଣ ସଂସ୍ଥା ଭାବେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ମଙ୍ଗଳଯାନ ($୭୪ ମିଲିୟନ୍) ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଯାନ-୩ ($୭୫ ମିଲିୟନ୍) ନାସା ଓ ଅନ୍ୟ ସଂସ୍ଥାଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ସଫଳ ହୋଇଛି।

ଭାରତ ବିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ଚା’ ଉତ୍ପାଦକ (ଚୀନ୍ ପରେ)। ଆସାମ, ଦାର୍ଜିଲିଂ, ଓ ନୀଳଗିରିରୁ ଉତ୍ପାଦିତ ଚା’ ଵିଶ୍ୱଵ୍ୟାପୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ୨୦୨୪ରେ ଭାରତ ପ୍ରାୟ ୧.୩୫ ବିଲିୟନ୍ କିଲୋଗ୍ରାମ ଚା’ ଉତ୍ପାଦନ କରିଛି, ଯାହା ଵିଶ୍ୱ ଉତ୍ପାଦନର ୨୫%ରୁ ଅଧିକ ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ମେଡିକାଲ ଟୁରିଜମରେ ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ଉଚ୍ଚମାନର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେଵା, କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ, ଓ ଆଧୁନିକ ହସ୍ପିଟାଲ (ଯେମିତି AIIMS, Apollo, Fortis) ଯୋଗୁଁ ପ୍ରତିଵର୍ଷ ୨ ମିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ଵିଦେଶୀ ରୋଗୀ ଭାରତରେ ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ଆସୁଛନ୍ତି। ଏହି ଶିଳ୍ପର ମୂଲ୍ୟ ୨୦୨୪ରେ $୯ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ।‌

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ସିମେଣ୍ଟ ଉତ୍ପାଦକ ଦେଶ (ଚୀନ୍ ପରେ)। ୨୦୨୪ରେ ଭାରତର ସିମେଣ୍ଟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ପ୍ରାୟ ୫୫୦ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍, ଯାହା ଵିଶ୍ୱ ଉତ୍ପାଦନର ୮-୧୦% ଅଟେ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଜୈଵିକ ସାର(Organic Fertilizers) ଉତ୍ପାଦନରେ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। ସରକାରୀ ଯୋଜନା ଓ ଜୈଵିକ ଚାଷକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗୁଁ ଏହାର ବଜାର ୨୦୨୪ରେ $୧.୫ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ହୋଇଛି, ଯାହା କୃଷିରେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ନେଇଛି।

ଭାରତ ଵୈ-ବର୍ଜ୍ୟ (Electronic Waste - ଵୈଦୁତିକ ଵର୍ଜ୍ୟଵସ୍ତୁ) ପୁନର୍ଵ୍ୟଵହାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵିଶ୍ୱର ପଞ୍ଚମ ଅଗ୍ରଣୀ ଦେଶ। ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତ ଅଭିଯାନ ଓ ସରକାରୀ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ୨୦୨୪ରେ ଭାରତ ପ୍ରାୟ ୧.୫ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍ ଵୈ-ବର୍ଜ୍ୟ ପରିଚାଳନା କରିଛି (Global E-waste Monitor)।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ଆଖୁ ଉତ୍ପାଦକ (ବ୍ରାଜିଲ ପରେ)। ୨୦୨୪ରେ ଭାରତ ପ୍ରାୟ ୪୦୦ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍ ଆଖୁ ଉତ୍ପାଦନ କରିଛି, ଯାହା ବିଶ୍ୱ ଉତ୍ପାଦନର ୨୦%ରୁ ଅଧିକ ।

ଭାରତର ପୋଷ୍ଟାଲ ସେଵା, India Post,ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵଵୃହତ୍ ଡାକ ନେଟୱାର୍କ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧)। ଏହାର ୧.୫୫ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଡାକଘର ରହିଛି, ଯାହା ଗ୍ରାମୀଣ ଓ ସହରୀ ଅଞ୍ଚଳକୁ ସଂଯୋଗ କରେ ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଵୈଦ୍ୟୁତିକ ଦ୍ୱିଚକ୍ରୀ ଯାନ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବିକ୍ରିରେ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। Ola Electric, Ather Energy ଭଳି କମ୍ପାନୀ ୨୦୨୪ରେ ୧.୨ ମିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ଇ-ସ୍କୁଟର ବିକ୍ରି କରିଛନ୍ତି ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ଷ୍ଟୀଲ ଉତ୍ପାଦକ (ଚୀନ୍ ପରେ)। ୨୦୨୪ରେ ଭାରତ ୧୪୦ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ଷ୍ଟୀଲ ଉତ୍ପାଦନ କରିଛି, ଯାହା ଵିଶ୍ୱ ଉତ୍ପାଦନର ୮% ଅଟେ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ମାଛ ଉତ୍ପାଦକ (ଚୀନ୍ ପରେ)। ୨୦୨୪ରେ ଭାରତର ମାଛ ଉତ୍ପାଦନ (ମୁଖ୍ୟତଃ ଅନ୍ତର୍ଦେଶୀୟ ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ) ୧୪ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ, ଯାହା ଵିଶ୍ୱର ୧୦% ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ମୋବାଇଲ ଆପ୍ ଡେଵଲପମେଣ୍ଟରେ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି। Google Play Store ଓ App Storeରେ ଭାରତୀୟ ଡେଭେଲପରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଆପ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ଡାଉନଲୋଡ ୨୦୨୪ରେ ୨୫ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ।

ଭାରତ ବିଶ୍ୱରେ ମହିଳା ଉଦ୍ୟୋଗୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାରେ ଚତୁର୍ଥ ସ୍ଥାନରେ। ୨୦୨୪ ସୁଦ୍ଧା ଭାରତରେ ୧୫ ମିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ମହିଳା-ନେତୃତ୍ୱାଧୀନ ସ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ଓ ଵ୍ୟଵସାୟ ରହିଛି ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ରପ୍ତାନିରେ ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନରେ ଅଛି । ମସଲା, ମାଂସ, ଓ ଚା’ ଭଳି ଉତ୍ପାଦର ରପ୍ତାନି ୨୦୨୪ରେ $୫୦ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ।‌

ଭାରତର ଆଧାର ଵିଶ୍ୱରେ ସର୍ଵଵୃହତ୍ ବାୟୋମେଟ୍ରିକ ପରିଚୟ ପ୍ରଣାଲୀ (ର‍୍ୟାଙ୍କ ୧)। ୧.୪ ବିଲିୟନ୍‌ରୁ ଅଧିକ ଲୋକଙ୍କୁ ଏହା ଏକ ଅନନ୍ୟ ଡିଜିଟାଲ ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛି, ଯାହା ସରକାରୀ ସେଵା ଓ ଆର୍ଥିକ ନେଣଦେଣରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୁଏ । 

କାର୍ପାସ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵିଶ୍ଵରେ ଭାରତ ପ୍ରଥମ ଦେଶ । ୨୦୨୪ରେ ଭାରତ ପ୍ରାୟ ୬.୫ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍ କାର୍ପାସ ଉତ୍ପାଦନ କରିଛି, ଯାହା ଵିଶ୍ୱ ଉତ୍ପାଦନର ୨୫% ଅଟେ।

ଭାରତର ମେଟ୍ରୋ ରେଳ ନେଟୱାର୍କ ଵିଶ୍ୱରେ ପଞ୍ଚମ ଵୃହତ୍ତମ। ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ବେଙ୍ଗାଲୁରୁ ଆଦି ସହରରେ ୮୦୦ କିଲୋମିଟରରୁ ଅଧିକ ମେଟ୍ରୋ ଲାଇନ୍ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇଛି ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ଵାଧିକ ମୋବାଇଲ ଡାଟା ଵ୍ୟଵହାରକାରୀ ଦେଶ । ଭାରତରେ ପ୍ରାୟ ୧୨ ବିଲିୟନ୍ GB ଡାଟା ମାସିକ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୁଏ, ଯାହା Jio ଓ ଅନ୍ୟ ଟେଲିକମ୍ ସେଵା ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭଵ ହୋଇପାରିଛି । 

 ପାରମାଣଵିକ ଅସ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ପଞ୍ଚମ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି । ଭାରତ ପାଖରେ ପ୍ରାୟ ୧୬୦-୧୭୦ ପାରମାଣଵିକ ଅସ୍ତ୍ର ରହିଛି ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ତୃତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ଘରୋଇ ଵିମାନ ଚଳାଚଳ ବଜାର ଅଟେ । ୨୦୨୪ରେ ୧୫୩ ମିଲିୟନ୍ ଯାତ୍ରୀ ଯାତାୟାତ କରିଛନ୍ତି । 

ଭାରତରେ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଵୃହତ୍ତମ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଶିକ୍ଷା ଵ୍ୟଵସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ପାରିଛି । ଭାରତର IIT ଓ ଅନ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନରୁ ଵାର୍ଷିକ ୧.୫ ମିଲିୟନ୍ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଇଞ୍ଜିନିୟର ଭାବେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାନ୍ତି । 

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ କୋଇଲା ଉତ୍ପାଦକ। ୨୦୨୪ରେ ୯୫୦ ମିଲିୟନ୍ ଟନ୍ କୋଇଲା ଉତ୍ପାଦନ କରିଛି ।‌

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ପଞ୍ଚମ ବୃହତ୍ତମ ସୌର ପ୍ୟାନେଲ ଉତ୍ପାଦକ ଦେଶ। ୨୦୨୪ରେ ୧୦ GW କ୍ଷମତାର ପ୍ୟାନେଲ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇଛି ।

ଭାରତ ଵିଶ୍ୱରେ ଆୟୁର୍ବେଦୀୟ ଔଷଧ ରପ୍ତାନିରେ ପ୍ରଥମ। ପ୍ରାୟ $୨ ବିଲିୟନ୍‌ର ଆୟୁର୍ଵେଦ ଉତ୍ପାଦ ୧୫୦ରୁ ଅଧିକ ଦେଶକୁ ରପ୍ତାନି ହୁଏ ।

ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦୁଇଶହ ଵର୍ଷ ଧରି ପରାଧୀନ ହୋଇଥିଵା ଆଉ କୌଣସି ଦେଶ ଭାରତ ଭଳି ଏତେ ଵିକାଶ କରିପାରିନାହାନ୍ତି(USA ଛଡ଼ା) । ଅନେକ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ଭାରତ ମାତ୍ର ୭୦ ଵର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଏତେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲଭିଛି ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଭାରତର ଉର୍ଵର ଭୂମି,ଵିଵିଧ କିନ୍ତୁ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସ୍ଥିର ଜଳଵାୟୁ ଓ ଜୈଵ ଵିଵିଧତା । 

ଵିଶ୍ୱରେ ଜୈଵ ଵିଵିଧତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚତୁର୍ଥ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି । ଭାରତରେ ପ୍ରାୟ ୮୯,୦୦୦ ଜାତିର ପଶୁ ଓ ୪୫,୦୦୦ ଜାତିର ଦେଶୀ ଉଦ୍ଭିଦ ଅଛନ୍ତି । ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ପୃଥିଵୀର ଏକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭୂଭାଗ ହୋଇଥିଵାରୁ ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ଅପେକ୍ଷା ସର୍ଵାଧିକ । ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଯେଉଁ ଚାରି ପାଞ୍ଚୋଟି ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତା ଗଢ଼ିଥିଲେ ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳ ଭାରତରେ ବି ରହିଛି । ଭାରତର ସଂସ୍କୃତି ସର୍ଵଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ସମୃଦ୍ଧ ।‌ ଭାରତରେ ରଚିତ ସମସ୍ତ ପୁରାଣ ଗ୍ରନ୍ଥ ପୃଥିଵୀରେ ଅଦ୍ୱିତୀୟ। ମହାଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରଭାଵ ସାରା ଵିଶ୍ଵରେ ଉପରେ ପଡ଼ିଛି । ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଚୀନ ଵିଜ୍ଞାନ ଓ ଗଣିତାଦି ଜ୍ଞାନର ମୂଳ ଭିତ୍ତି ଉପରେ ଆଧୁନିକ ଵିଜ୍ଞାନ ଓ ଗଣିତ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ମହାଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଅତି ସମୃଦ୍ଧ ହେଵାର କାରଣ ଭାରତୀୟ ଜନତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ଵିଵିଧତା ଅଟେ । ଭାରତରେ ଭାଷା ସଂସ୍କୃତି ଓ ମାନଵଗୋଷ୍ଠୀ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅନେକ ଜାତି ଅଛି । ଭାରତରେ ୭୦୦ରୁ ଅଧିକ ଅନୁସୂଚୀଭୁକ୍ତ ଜନଜାତି ଅଛନ୍ତି। ଏତଦଵ୍ୟତୀତ ଅନେକ ଅଣ-ଜନଜାତି ମାନଵଗୋଷ୍ଠୀ ବି ଭାରତରେ ରହୁଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ଆଞ୍ଚଳିକ, ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିଚୟ ଅନୁସାରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଜାତି ରୂପେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । Ethnologue ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଅନୁସାରେ, ଭାରତରେ ପ୍ରାୟ ୨,୦୦୦ରୁ ୩,୦୦୦ ଭିନ୍ନ ଜାତିଗତ ଗୋଷ୍ଠୀ ରହିପାରନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ଭାଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଜୀବନଶୈଳୀ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପୃଥକ। ଏତେ ଜାତି ଥିଵାରୁ ସେମାନଙ୍କର ଅନେକ ଉପଜାତି ଏଵଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ଓ ଉପଜାତିର ଅନେକ ଭାଷା ରହିଥିଵା ସ୍ଵାଭାଵିକ କଥା । ଭାରତରେ ୧୯,୫୦୦ରୁ ଅଧିକ ମାତୃଭାଷା ଓ ଉପଭାଷା ରହିଛି । ଏହା ମଧ୍ୟରୁ ୧୨୧ଟି ଭାଷା ପ୍ରମୁଖ ଭାଷା ଭାବେ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଛି, ଯେଉଁଥିରେ ୨୨ଟି ସମ୍ବିଧାନରେ ଅନୁସୂଚୀଭୁକ୍ତ ଭାଷା (ଯଥା: ହିନ୍ଦୀ, ବଙ୍ଗଳା, ତାମିଲ, ତେଲୁଗୁ, ଓଡ଼ିଆ, ଆସାମୀୟା ଇତ୍ୟାଦି) ।‌

ତେବେ ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଦେଶ ଆର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମୃଦ୍ଧ ହୁଏ ଓ ଏକ ଵିଶାଳ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଵାସଭୂମି ହୋଇଥାଏ ସେତେବେଳେ ସେ ଦେଶର ସେନା ମଧ୍ୟ ଆପଣାଛାଏଁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇଥାଏ । 

 

୨୦୨୫ ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ଫାୟାରପାୱାର (Global Firepower) ସୂଚକାଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତୀୟ ସେନା ଵିଶ୍ୱରେ ଚତୁର୍ଥ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସେନା ଅଟେ (Power Index: 0.1025), ଆମେରିକା, ରୁଷିଆ, ଓ ଚୀନ୍ ପରେ ଭାରତୀୟ ସେନା ଚତୁର୍ଥ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସେନା ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲଭିଛି । ଭାରତୀୟ ସେନାର ୫.୧୩୭ ମିଲିୟନ୍ ସୈନିକ (୧.୨୩୭ ମିଲିୟନ୍ ସକ୍ରିୟ ଓ ୯.୬ ଲକ୍ଷ ରିଜର୍ଭ), ଆଧୁନିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର (ବ୍ରହ୍ମୋସ, ଅଗ୍ନି, ପୃଥ୍ୱୀ ମିସାଇଲ୍), ଓ $୯୦ ବିଲିୟନ୍ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବଜେଟ୍ ଏହାର ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ଦର୍ଶାଇଛି। ତେବେ ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପୃଥିଵୀରେ ଭାରତୀୟ ସେନାର ର‍୍ୟାଙ୍କ ଚୀନ ପରେ ୨ୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି । Global Firepower Index (2025) ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତୀୟ ସେନା ପୃଥିଵୀରେ ୨ୟ ବୃହତ୍ତମ ସୈନ୍ୟଵାହିନୀ ଅଟେ, ଯାହାର ପ୍ରାୟ ୧୪.୫ ଲକ୍ଷ ସକ୍ରିୟ ସୈନିକ ଅଛନ୍ତି। ଏହା ଚୀନ (ପ୍ରାୟ ୨୦ ଲକ୍ଷ ସୈନିକ) ପରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି । Global Firepower Naval Strength Ranking ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତର ନୌସେନା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର, ଚୀନ ଓ ରୁଷିଆ ପରେ ଚତୁର୍ଥ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ନୌସେନା ଭାରତ ପାଖରେ ଅଛି । ଭାରତୀୟ ନୌସେନାରେ ପ୍ରାୟ ୧୫୦ଟି ଜାହାଜ ଏବଂ ପାଣିପାଗ ନିରୋଧକ ଜାହାଜ (ଯୁଦ୍ଧଜାହାଜ, ସବମାରିନ, ଏୟାରକ୍ରାଫ୍ଟ କ୍ୟାରିୟର ଆଦି) ଅଛି, ଯାହା ଏହାକୁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ନୌସେନା ରୂପେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିଥାଏ । ସେହିପରି Global Firepower Air Strength Ranking ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତର ଵାୟୁସେନା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର, ରୁଷିଆ, ଓ ଚୀନ ପରେ ଚତୁର୍ଥ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଵାୟୁସେନା ଅଟେ । ଏହାର ପ୍ରାୟ ୨,୧୦୦ ଵିମାନ (ଯୁଦ୍ଧଵିମାନ, ହେଲିକପ୍ଟର ଓ ଟ୍ରାନ୍ସପୋର୍ଟ ଵିମାନ ସମେତ) ଅଛି, ଯାହା ଏହାକୁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଵାୟୁସେନାରେ ପରିଗଣିତ କରେ।

ଅସ୍ତୁ ଭାରତ ଆହୁରି ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଵିଶ୍ଵର ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ଦେଶ ରୂପେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଭାରତର ଏହି ଉପଲବ୍ଧି ଦେଖି ଭାରତ ଵିରୋଧିଙ୍କ ଦେହ ମନ ଜଳାପୋଡ଼ା ହୁଏ । ଭାରତରେ ରହୁଥିଵା ଭାରତଵିରୋଧି ଦେଶଦ୍ରୋହୀଙ୍କର ବି ଦେହ ମନ ଜଳିଯାଏ । ଭାରତ କୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଣୀ ଦେଶ ରୂପେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛି ଜାଣିଲେ ସେହି ଦେଶଦ୍ରୋହୀମାନେ ଵିଭିନ୍ନ ଆଳ ଦେଖାଇ ଲୋକଙ୍କ ମନୋବଳ ଭାଙ୍ଗିଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ।‌ ତେବେ ଆମ୍ବଗଛରେ black fungus ଵା sooty mold ଭଳି ଏହି ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ତତ୍ତ୍ଵ ଆମ ଦେଶ ପାଇଁ ଵିପଜ୍ଜନକ । ଏମାନଙ୍କ ଵିନାଶରେ ହିଁ ଏ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ସମ୍ଭଵ ଅନ୍ୟଥା ଯେମିତି mealybug,aphids,hoppers ଓ scale insectsଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ଆମ୍ବଗଛ ରୋଗିଣା ହୋଇଯାଏ ଠିକ୍ ସେହିପରି ଦେଶ ମଧ୍ୟ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

‌