କୁସୁମ ଗଛ ଓ ତାହାର ଵିଭିନ୍ନ ସଗୋତ୍ରୀୟ ଜାତିଭାଇ

ଚୈତ୍ର ଵୈଶାଖ ମାସରେ ନୂଆ ପତ୍ର କଅଁଳି କୁସୁମ ଗଛ ଲାଲ ପତ୍ରରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯାଏ । ସେତେବେଳେ କୁସୁମ ଗଛ ଦୂରରୁ ଭାରି ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ । ତାପରେ ସେ ଗଛରେ ଆମ୍ବର ବଉଳ ଭଳି ପେନ୍ଥା ପେନ୍ଥା ଫୁଲ ଧରେ । ଵର୍ଷା ଦିନରେ କୁସମ ଗଛରେ କୋଳି ପାଚେ ଏଵଂ ତାହା ଖଟାମିଠା ସ୍ୱାଦଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । 

କୁସୁମ କୋଳିକୁ ଦେଖି ଅନେକଙ୍କ ମନରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଆସେ

କୁସୁମ ଅର୍ଥ ତ 'ପୁଷ୍ପ' ଵା 'ଫୁଲ' ତାହେଲେ ସାରା ଭାରତରେ ଗୋଟିଏ ଫଳ ଵା କୋଳିକୁ ସମସ୍ତେ କୁସୁମ କାହିଁକି କହିଥାନ୍ତି ?

ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ଫଳ ଵା କୋଳିର ସଂସ୍କୃତ ନାମ କୋଶାମ୍ର ଥିଲା ଯହିଁରୁ କୋଶାମ,କୁସୁମ,କୁସୁମ୍ବ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । 

"କୋଶେ ଇଵ ଆମ୍ର = କୋଶାମ୍ର" 

କୁସୁମର ଵିଭିନ୍ନ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାମ ମଧ୍ୟ ରହିଛି ଯଥା : ଏ ଗଛରେ ଲକ୍ଷାକୀଟ(Kerriidae) ଓ ଲାଲ୍ ରଙ୍ଗର Pyrrhocoridae ଜାତୀୟ କୀଟ ଦେଖାଯାଉଥିଵାରୁ ଏହାକୁ କୃମିଵୃକ୍ଷ,ଲାକ୍ଷାଵୃକ୍ଷ ଓ ଜନ୍ତୁପାଦପ କୁହାଯାଏ ।ଏହାର ଡାଳ ଅତି ଟାଣ ଓ ଶକ୍ତ ହୋଇଥିଵାରୁ ଏହାକୁ ଘନସ୍କନ୍ଧ ମଧ୍ୟ କହିଥାନ୍ତି ।‌ ଏହାର କଅଁଳିଆ ପତ୍ର ସୁନ୍ଦର ରକ୍ତଵର୍ଣ୍ଣର ହେଉଥିଵା ହେତୁ ଏ ଗଛକୁ ସୁରକ୍ତକ ଓ ସୁକେଶକ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ଆମ୍ର ଭଳି ଖଟାମିଠା ସ୍ଵାଦ ଯୋଗୁଁ କୁସୁମ କୋଳିକୁ ଵନାମ୍ର, କ୍ଷୁଦ୍ରାମ୍ର,ରକ୍ତାମ୍ର ଓ କୋଶାମ୍ର କୁହାଯାଇଥାଏ । ଅତଏଵ୍ କୁସୁମ କୋଳିର କୁସୁମ ନାମଟି ପ୍ରକୃତରେ ଏକ ତଦ୍ଭଵ ଶବ୍ଦ ଏଵଂ ଏହାର ତତ୍ସମ ରୂପ କୋଶାମ୍ର ହୋଇଥିଲାବେଳେ ପୁଷ୍ପ ଅର୍ଥଜ କୁସୁମ ଶବ୍ଦଟି ଏକ ତତ୍ସମ ଶବ୍ଦ ଅଟଇ । 

ଭାରତୀୟ କୁସୁମର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନାମ schleichera oleosa

ଏଵଂ ଏହା ଏକ monotypic

ପାଦପ ଜାତି ଅର୍ଥାତ୍ କୁସୁମ ଗଛ ନିଜ schleichera ବଂଶ (Genus)ର ଏକମାତ୍ର ସନ୍ତାନ ଅଟଇ । ଭାରତୀୟ କୁସୁମ ସେଇ Sapindaceae ପାଦପ କୁଳ ଵା ପରିଵାରର ସଦସ୍ୟ ଯହିଁରେ ଚୀନ ଦେଶୀୟ ଲିଚୁ ଗଛ(Litchi chinensis) ବି ରହିଛି ଏଵଂ ମଜାକଥା ହେଲା ଏହା ମଧ୍ୟ କୁସୁମ ଭଳି ନିଜ Litchi ବଂଶର ଏକମାତ୍ର ସଦସ୍ୟ ଅଟେ । 

କିନ୍ତୁ ଲିଚୁ କୋଳି ଓ କୁସମ କୋଳି ମଧ୍ୟରେ ତଥାପି କେତେକ ପ୍ରଭେଦ ରହିଛି ଯଥା ପାଚିଲେ ଉଭୟ କୋଳିର ଉପର ଆଵରଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଥାଏ କିନ୍ତୁ

ଏ ପୃଥିଵୀରେ ଆମ ଭାରତୀୟ କୁସୁମ କୋଳିର ଜଣେ ଦୂର ସମ୍ପର୍କୀୟ ଵିଦେଶୀ ଭାଇ ବି ଅଛି ଯାହା ଦେଖିଵାକୁ ଅନେକାଂଶରେ ଆମ କୁସୁମ କୋଳି ଭଳି ହୋଇଥାଏ । ସେହି ଵୈଦେଶିକ କୁସୁମ କୋଳି ମଧ୍ୟ ଆମ ଦେଶର କୁସୁମ ତଥା ଚୀନ ଦେଶୀୟ ଲିଚୁ କୋଳି ଭଳି ମୂଳତଃ Sapindaceae ଵା soapberry ପରିଵାରର ଗଛ ଏଵଂ ତାହାର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନାମ Melicoccus bijugatus ଅଟେ । 

ଏହି ଵିଦେଶୀ କୁସୁମ ଗଛଟି କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ କୁସୁମଗଛ ଭଳି ତା ବଂଶର ଗୋଟିକିଆ ସନ୍ତାନ ନୁହେଁ ଵରଂ ଏହାର ଆହୁରି ଆଠ ଦଶଟି ଜାତି ଭାଇ ଅଛନ୍ତି ତେବେ ଆମେରିକା ଓ ଆମେରିକା ବାହାରେ ପ୍ରାୟତଃ ଆମେରକୀୟ କୁସୁମ Melicoccus bijugatus ହିଁ ଵିଶେଷ ଭାବେ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ଆମେରକୀୟ କୁସୁମ ଗଛର ଅନେକ ଆମେରକୀୟ ନାଆଁ ଅଛି ଯଥା Bajan ackee, genip, guinep, genipe, ginepa, kenèp, quenepa, quenepe, quenette, chenet, skinup, talpa jocote, mamón, limoncillo, canepa, skinip, kenepa, kinnip, huaya ଓ mamoncillo ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି ।‌ ଏହି ଵୈଦେଶିକ କୁସୁମ କୋଳି ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ଆଣି ଲଗାଯାଇଛି ଏଵଂ କେଉଁଠି କେଉଁଠି ଏହି ଗଛ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ତେବେ ଆମେରିକୀୟ Melicoccus କୁସୁମ କୋଳି ପାଚିଲେ ତାହାର ଚୋପାର ରଙ୍ଗ ଭାରତୀୟ କୁସୁମ କୋଳି ପରି ବଦଳି ନଥାଏ ଵରଂ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ହୋଇଥାଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଭାରତୀୟ କୁସୁମ କୋଳିର ପତ୍ର ଲମ୍ବା ଓ ପତଳା ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ଆମେରକୀୟ କୁସୁମ କୋଳିର ପତ୍ର ସାମାନ୍ୟ ମୋଟ ଓ ଚିକ୍କଣ ହୋଇଥାଏ । 

କିନ୍ତୁ ଭଗଵାନଙ୍କ ଏ ସୃଷ୍ଟି ବଡ଼ ଵିଚିତ୍ର ସେ ଆଉ ଟିକେ କୌତୁହଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଵା ପାଇଁ ସେହି କୁସୁମ ଓ ଲିଚୁ ପରିଵାର Sapindaceaeରେ ଆଉ ଏକ କୁସୁମ ସଦୃଶ ପାଦପ ବଂଶ ସୃଷ୍ଟି କରିଦେଇଛନ୍ତି ଯାହାର ନାମ 

Talisia ଏଵଂ ଏହି ବଂଶର ୫୨ରୁ ଅଧିକ ଜାତୀୟ ଗଛ ସାଧାରଣତଃ ଦକ୍ଷିଣ ଓ ମଧ୍ୟ ଆମେରିକାରେ ଦେଖାଯାଏ । Talisia ଜାତୀୟ ଵିଭିନ୍ନ ପାଦପ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ପାଦପ ଜାତି Talisia esculenta ତ ଯେକୌଣସି ଭାରତୀୟକୁ ଆଚମ୍ବିତ କରିପାରେ କାରଣ ଏହି ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ Talisia କୁସୁମ କୋଳି ପାଚିଲେ ଏହାର ଚୋପା ପୁରା ଭାରତୀୟ କୁସୁମ କୋଳି ଭଳି ଦେଖାଯାଇଥାଏ । 

ଏସବୁ ଦେଖି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି କି ? ଏ ସଂସାର ବଡ଼ ଵିଚିତ୍ର ଆଜ୍ଞା ! ସେହି Sapindaceae ପାଦପ କୁଳ ଵା ପରିଵାରର ଆଉ ଏକ ଚୀନ ଦେଶୀୟ ଗଛ ସହିତ ପରିଚିତ ହୁଅନ୍ତୁ ଯାହା ଦେଖିଵାକୁ ଆମ ଦେଶର କୁସୁମ କୋଳି ପରି ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଚୀନ ଦେଶୀୟ ସେହି କୁସୁମ କୋଳିର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନାଆଁ Dimocarpus longan ଓ ଏହାର କ୍ୟାଣ୍ଟୋନିଜ୍ ନାମ 龍眼 (lùhng-ngáahn) ଯାହାର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ଡ୍ରାଗନର ଆଖି ଅଟେ । ଭାରତର ଉତ୍ତର ପୂର୍ଵ ଅଞୁ ଅଵଶ୍ୟ ଏହି Dimocarpus ବଂଶର Dimocarpus fumatus ଓ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ Dimocarpus gardneri ଜାତୀୟ ଗଛ ଦେଖାଯାଏ ।

 ଏହି Dimocarpus ଜାତୀୟ ଗଛର କୋଳି ଦେଖିଵାକୁ ପ୍ରାୟତଃ ଆମ ଭାରତର କୁସୁମ କୋଳି ପରି ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଵିଶେଷକରି ଚୀନ ଦେଶୀୟ କୁସୁମ କୋଳି Dimocarpus longan ଦେଖିଵାକୁ ପ୍ରାୟତଃ ଆମ ଦେଶର କୁସୁମ କୋଳି ଭଳି ହିଁ ହୋଇଥାଏ ।‌ ଉଭୟ କୋଳିକୁ ଏକାଠି ରଖିଦେଲେ କେହି ଜାଣିପାରିବେ ନାହିଁ ଏ ଉଭୟ କୋଳି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଗଛର ଅଟେ । 

କେବେ ଏମାନଙ୍କ ପୂର୍ଵଜ ଗୋଟିଏ ଥିଲେ ଯେତେବେଳେ ଭାରତ , ଆଫ୍ରିକା, ଆମେରିକା, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଓ ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ପରସ୍ପର ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥିଲା । ତେବେ ସମୟ ସହିତ ଭୂଚଳନ ଯୋଗୁଁ ଆଜି କାହିଁ କୋଉଠି ଆମେରିକା ତ ଆଉ କୋଉଠି ଭାରତ ପହଞ୍ଚି ଯାଇଛି । ଦୁଇ ଭୂଖଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ ହଜାର ହଜାର ଯୋଜନର ଦୂରତା ଆସିଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ କୋଟି କୋଟି ଵର୍ଷର ଵିଚ୍ଛେଦତା ଏଵଂ ସହସ୍ରାଧିକ କିମି ଦୂରତା ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଗୋଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭୂଖଣ୍ଡର ଵର୍ତ୍ତମାନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ପାଦପମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦୃଶ୍ୟ ହେଉଥିଵା ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କ ତତ୍ ଆଧାରିତ ସମାନତାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଲୁଚାଇ ପାରିନାହିଁ । 

କୋଟି କୋଟି ଵର୍ଷର ଵିଚ୍ଛିନ୍ନତା ଓ ଦୂରତା ପରେ ବି ଆମେ ଭାରତୀୟ କୁସୁମ schleichera, ଚୀନ ଦେଶୀୟ ଲିଚୁ କୋଳି Litchi chinensis ଓ ଆମେରକୀୟ କୁସୁମ Melicoccus ତଥା Talisia ମଧ୍ୟରେ ଥିଵା ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କକୁ ଜାଣି ସେମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ପାଦପ କୁଳ ଵା ପରିଵାର Sapindaceaeରେ ରଖିଛନ୍ତି 

।  

ମାତ୍ର ଆମ୍ଭେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଏ ସଂସାରରେ ବଞ୍ଚି ଯାଇଥିଵା homo ଆଦିମାନଵ ବଂଶ (Genus)ର sapiens ନାମକ ଏକମାତ୍ର ମାନଵଜାତି(Species) ହୋଇ ବି ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଜାତି,ଦେଶ,ଧର୍ମ ଓ ଵର୍ଣ୍ଣ ଆଧାରରେ ଏତେ ମାତ୍ରାରେ ଵିଭାଜିତ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ତାହା ବଡ଼ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଵିଷୟ !!!